A do të rusifikohet gazsjellësi TAP?

... gazsjellësi europian. TAP është i vetmi gazsjellës jo rus, që po ndërtohet në Europën Juglindore, përfshirë edhe Shqipërinë, dhe do të transportojë gazin azerbajxhanas për në Europë. Është projekt i madh dhe i rëndësishëm strategjik, objektivi i cilit ka qenë dhe është deri tani diversifikimi i burimeve energjetike dhe pakësimi i vartësisë energjetike dhe strategjike të vendeve europiane nga Rusia.

Identiteti europian i gazsjellësit dhe identiteti jo rus i burimit të furnizimit të gazit kanë qenë prej shumë vitesh një nga boshtet kryesore të politikës energjetike të BE. Besimi për këtë u trondit disi në 25 janar të vitit 2017, kur zëvendës presidenti i kompanisë së madhe shtetërore ruse të gazit "Gazprom", Aleksandër Medvedev, afishoi në një konferencë ndërkombëtare për energjinë se "Gazpromi" ka plane që të transportojë gazin rus nëpër tubacionet e gazsjellësit TAP. Agjencia azerbajxhanase "Azernews" shkruante në 23 shkurt se "përpjekja e "Gazpromit" për t'u futur në gazsjellësin TAP, i parashikuar për të pakësuar vartësinë e vendeve europiane nga gazi rus, është në kundërshtim me qëllimin e projektit për të diversifikuar importet europiane të gazit".

Është e kuptueshme se një përfshirje e Rusisë në gazsjellësin TAP dhe transportimi i gazit rus në Europë nëpërmjet këtij gazsjellësi, i heq projektit TAP si objektivin strategjik, për të cilin po ndërtohet dhe po vihet në zbatim, ashtu dhe identitetin dhe shtetësinë e tij europiane. Një eventualitet i tillë do të zhvleftësonte të famshmin "Korridor Jugor të Gazit", të projektuar nga BE si rruga e pakësimit të vartësisë energjetike nga Rusia. Agjencia Rojter citonte në datën 14 shkurt deklaratën e një zyrtari të lartë të BE se "kjo do të jetë shumë keq".

Zhvillimi, që i ka shtuar dyshimet, nuk janë vetëm planet e "Gazpromit" për të shfrytëzuar gazsjellësin TAP në transportimin e gazit rus në Europë. Zhvillimi, që ka rritur skepticizmin, është se edhe disa kompani europiane aksionere të gazsjellësit TAP i kanë përshëndetur dhe mbështetur planet e "Gazpromit" rus për të qenë pjesë e gazsjellësit TAP. Të nesërmen e shpalljes nga nënpresidenti i "Gazpromit" të këtyre planeve, nënpresidenti i kompanisë italiane "SNAM", aksionere e TAP- it, Federico Ermoli, iu bashkua projektit rus, duke deklaruar se "bashkimi i "Gazpromit" me TAP- in do ta dyfishojë kapacitetin e gazsjellësit me një investim të vogël". Të njëjtën mbështetje shprehu edhe presidenti i kompanisë belge "Fluxys", aksionere e TAP- it, Paskal De Buck, i cili deklaroi se "kjo është një ide shumë e mirë". Dhe i vuri kapakun drejtori komercial i TAP- it, Ulrike Andres, me deklaratën "që ne jemi të hapur për të gjithë furnizuesit e mundshëm të gazit".

Ironia është se "Gazpromi" rus, për realizimin e planit të tij, është përgatitur të përdorë të njëjtat rregulla dhe ligje, në bazë të të cilave BE bllokoi ndërtimin e gazsjellësit rus "South stream", që do të kalonte nëpër gjashtë shtete anëtare të BE. Këto janë rregulla e ligje, sipas të cilave BE nuk lejon që burimi i furnizimit të gazit të jetë monopol vetëm i një shteti apo një kompanie, që zotëron edhe gazsjellësin. Tani "Gazpromi" mund të përdorë të drejtën për t'iu bashkuar TAP- it në sajë të sistemit të ankandit, që i jep akses të barabartë çdo furnizuesi të gazit, me qëllim që ata të jenë të ndryshëm. Kështu nga pikëpamja formale "Gazpromi" rus mund të hyjë dhe natyrisht të fitojë, sepse askush nuk mund të ofrojë çmime më të ulta, se sa "Gazpromi", i cili, meqë prodhon gaz më shumë nga sa shet, mund të përdorë lirisht dumpigun për të eliminuar konkurrentët.

Rusia dhe "Gazpromi" e kanë parë që në fillim gazsjellësin europian TAP si një rival dhe kanë ndërmarrë përpjekje të shumta për ta sabotuar dhe bllokuar atë. Në këtë kuadër Rusia ka punuar të krijojë një rrjet të ri gazsjellësish rusë nëpër Europën Juglindore, që do të nxirrte jashtë loje gazsjellësin TAP. Ky është qëllimi i rinovimit nga ana e Rusisë të projektit për të dërguar gazin rus në Europë nëpërmjet interkonektorit Greqi- Itali, ITGI, që do e bënte të panevojshëm marrjen e gazit nëpërmjet gazsjellësit TAP. Portali rus "Vedomosti" shkruante se "ITGI është në rivalitet direkt me gazsjellësin TAP". Për këtë qëllim kompania ruse "Gazprom" nënshkroi në 24 shkurt të vitit të kaluar një memorandum mirëkuptimi me kompaninë greke "DEPA" dhe me kompaninë italiane "Edison" për ndërtimin e gazsjellësit ITGI ose "Poseidon", për të transportuar gazin rus nga Greqia në Itali nëpër detin Jon. Projekti "Poseidon" është në fakt i hedhur poshtë nga BE që në vitin 2010, por "Gazpromi" po përpiqet ta rinovojë atë për interesin e vet energjetik.

Nga ana tjetër, Rusia po përdor metodat e saj të diversionit për sabotimin e projektit të gazsjellësit TAP. Shumë media europiane e lidhin me implikimin rus valën dhe fushatën e zhurmshme të disa shoqatave joqeveritare fitimprurëse, të zhvilluar në disa shtete perëndimore, dhe të cilat me etiketat e mbrojtjes së mjedisit dhe të drejtave të njeriut, janë ngritur kundër gazsjellësit TAP. Një valë e tillë proteste është parë në rajonin e Pulias në Itali, ku mjedisorët kanë dalë kundër ndërtimit të gazsjellësit TAP, megjithëse Ministria Italiane e Mjedisit, pas një studimi të hollësishëm mbi përputhshmërinë e projektit TAP me ruajtjen e normave të mbrojtjes së mjedisit, ka nënshkruar dekretin përkatës të lejimit të ndërtimit të gazsjellësit. Gjithashtu, edhe Ministria Italiane e Ekonomisë, pas studimit të parametrave dhe efekteve të gjithanshme për gazsjellësin TAP, e ka firmosur që në vitin 2015 lejen për fillimin e punimeve. Një taktikë e ndjekur në kuadrin e një strategjie diversioniste të "Gazpromit" ka qenë futja e kompanive të mëdha shtetërore ruse për të blerë toka në rajonin e Pulias dhe konkretisht rreth qytetit të Melendunjos, pikërisht aty, ku projekti parashikonte vendosjen e tubacioneve të gazsjellësit TAP. Nëse pronarë të këtyre tokave do të bëheshin kompanitë ruse, të cilat u ndaluan nga këshilli i qytetit, ata fitonin të drejtën të mos lejonin vendosjen e tubacioneve të një gazsjellësi, të cilin "Gazpromi" e konsideron rival.

Ndonëse debati rreth pjesëmarrjes së kompanisë ruse "Gazprom" në përdorimin e gazsjellësit TAP në pamjen e parë ka ngjyrë energjetike apo ekonomike, e vërteta është se këtu jemi përpara një loje strategjike dhe gjeopolitike ruse në drejtim të Europës Juglindore dhe gjithë Europës. Pikërisht se politikat energjetike dhe gazsjellësit janë pjesë e një strategjie më të madhe ruse të dominimit dhe të influencës, BE ka bashkëpunuar ngushtë me SHBA për hartimin e politikave mbrojtëse të shteteve europiane përballë komplikimeve, që mund të sjellin marrëveshjet e veçuara apo flirtet energjetike me Rusinë. Në një fjalim të mbajtur në Forumin e Athinës për Energjinë në datën 1 shkurt, ambasadori amerikan Geoffrey Pyatt deklaroi se ka një konvergjencë të qartë midis BE dhe SHBA për çështjet e energjisë dhe ne jemi këtu që të ndihmojmë diversifikimin e burimeve. Ambasadori amerikan tërhoqi vëmendjen se nëpërmjet energjisë Rusia mund të manipulojë dhe të prishë shtete, dhe i cilësoi si kërcënim për Europën gazsjellësin rus "North Stream 2" dhe gazsjellësin ITGI, që do ringjallë Rusia.

Moska i është kundërvënë fort strategjisë energjetike të BE për diversifikimin e gazsjellësve dhe të burimeve të gazit dhe për pakësimin e vartësisë energjetike europiane nga Rusia. Rusia kërkon me çdo kusht që të ruajë dominimin e plotë të tregut energjetik europian, me qëllim që të diktojë në planin politik dhe gjeopolitik. Është e njo- hur se kapacitet i gazsjellësit TAP, në raport me kuotën e përgjithshme të eksportit të gazit rus në Europë, është modest. Por Moska nuk do të krijohet asnjë shmangie nga dominimi i plotë i tregut energjetik europian. Ndaj doli në fillim kundër gazsjellësit TAP, dhe, duke mos e sabotuar dot, ka adoptuar tani taktikën e shuarjes së identitetit të tij europian. Në vitin 2013 është folur për një ofertë të Azerbajxhanit drejtuar Rusisë për ta përfshirë në gazsjellësin TAP. Lidhur me këtë, unë kam shkruar në atë kohë se "Nëse Rusia bëhet pjesëmarrëse e projektit, është e qartë se ky profil kaq i reklamuar i "pakësimit të vartësisë nga Rusia dhe i diversifikimit të burimeve energjetike", duket se sfumohet. E thënë në mënyrë figurative, përfshirja e Rusisë në projektin TAP do t'i humbiste gazsjellësit në fjalë virgjërinë europiane". (" Rusia Ballkanike", Tiranë, 2014, fq. 306).

Ajo, që mendoj se duhet të tërheqë vëmendjen, dhe që ka kaluar pa ndonjë interesim të veçantë nga qarqet diplomatike ballkanike, është deklarata e zëvendës presidentit të "Gazpromit" Aleksandër Medvedev, i cili deklaroi në 25 janar se "Ne po negociojmë me partnerët tanë nga Europa Jugore. Subjekti është përdorimi i TAP- it". Kjo hap me të drejtë çështjen se me cilët shtete nga Europa Juglindore po negocion "Gazpromi" për përdorimin e TAP- it. Në listën e shteteve dhe kompanive, që janë aksionere të konsorciumit të gazsjellësit TAP, nuk ka as edhe një nga Europa Juglindore. Kjo të çon te mendimi se "Gazpromi" ndoshta po bisedon me shtetet tranzituese të këtij gazsjellësi. Duke qenë se Shqipëria është një shtet tranzitues i gazsjellësit TAP, dhe nëpër territorin e saj mund të kalojë edhe gazi rus, ( nëse sanksionohet bashkimi i "Gazpromit" me TAP- in), natyrshëm lind e drejta për t'u informuar nëse në këtë raund negociatash me "Gazpromin" është përfshirë edhe Shqipëria. Shqipëria, jo vetëm është shtet tranzitues, por ka edhe një rol shumë më tepër se kaq, sepse do të jetë stacioni kyç i lidhjes së gazsjellësit TAP me gazsjellësin tjetër europian TAP, që do të shtrihet në Malin e Zi, Bosnjë dhe Kroaci.

E thënë më thjesht, Shqipërisë duhet t'i kërkohet mendim nëse është dakord që të tranzitojë gazin rus nëpër territorin e saj dhe, nëse do të pranojë kushtet ruse për këtë tranzitim.

Kjo situatë me plot të panjohura shtron nevojën e informimit dhe të transparencës për të mësuar se kush mban kompetencën për të përfshirë "Gazpromin" në gazsjellësin TAP, kompanitë, që po e ndërtojnë, kompanitë që do ta furnizojnë me gazin azer këtë gazsjellës apo shtetet nga ku do të tranzitohet gazi dhe gazsjellësi TAP? Mendoj se është e drejta dhe detyrë e Shqipërisë të thotë fjalën e saj si shtet për këto zhvillime. Shqipëria ka nënshkruar disa memorandume mirëkuptimi dhe marrëveshje me konsorciumin TAP, por edhe me Azerbajxhanin dhe me shtetet e tjera tranzituese. Nuk ka deri tani ndonjë informacion publik nëse planet e reja të Rusisë për të futur "Gazpromin" te gazsjellësi TAP dhe negociatat, që po zhvillon Rusia për këtë qëllim, përputhen me ato nene dhe marrëveshje, të cilat Shqipëria ka nënshkruar si shtet tranzitues. Nëse këto memorandume mirëkuptimi dhe marrëveshje shtetërore të nënshkruara nuk përmbajnë hapësirat dhe detyrimet për përfshirjen e burimit rus të gazit, mendoj se shteti shqiptar duhet të prononcohet për ruajtjen e identitetit europian të këtij gazsjellësi europian. Shqipëria nuk është vendimmarrëse në planin global, por të gjitha shtetet e përfshira në rrjetet dhe në intrigat energjetike po luajnë lojërat e tyre të nëndheshme. Diplomacia energjetike është bërë një nga instrumentet kryesore të promovimit të interesave gjeopolitike dhe strategjike të shteteve. Ndaj mendoj se edhe Shqipëria nuk duhet të qëndrojë në rol soditës në këto skena të rrëshqitshme energjetike dhe gjeopolitike dhe duhet të thotë dhe ajo fjalën e vet në përputhje me interesin e saj shtetëror, kombëtar dhe atlantik.

Shqipërisë duhet t'i kërkohet mendim nëse është dakord që të tranzitojë gazin rus nëpër territorin e saj dhe nëse do të pranojë kushtet ruse për këtë tranzitim.