Наш Шліман

Вядомаму беларускаму археолагу, доктару гістарычных навук, прафесару, лаўрэату Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь, ганароваму грамадзяніну горада Турава Пятру Фёдаравічу Лысенку споўнілася 85 гадоў.

Ураджэнец Полаччыны Пётр Лысенка праз усё сваё жыццё нясе вялікую любоў да Тураўскай зямлі. Менавіта поўдзень Беларусі стаў навуковай нівай вучонага. Ён — вядучы археолаг Палесся, энцыклапедыст па археалогіі і гісторыі ўсяго Палескага краю. Вывучаў курганы XI — XII стагоддзяў, старажытныя гарады Тураў, Брэст, Пінск, Слуцк, ДавыдГарадок, Клецк, Рагачоў, Мазыр. У навуку яго прывяло студэнцкае захапленне старажытнарускімі летапісамі. Адказы на пытанні, якіх не было ў летапісах, ён працягваў шукаць у беларускай зямлі.

Часта Лысенку параўноўваюць з Генрыхам Шліманам, які знайшоў легендарную Трою. Так і Пётр Фёдаравіч, па сутнасці, падараваў свету старажытнае Бярэсце, якое шукала шмат навукоўцаў. Ён Калумб адзінага ў свеце драўлянага горада cа схаванымі ў зямлі хатамі да дванадцаці вянкоў. Там жа яго экспедыцыяй быў знойдзены самшытавы грабеньчык з алфавітам старажытнай кірыліцы, свайго роду першы буквар таго часу на славянскіх землях.

Гэты даследчык, якога смела можна назваць чалавекам-музеем, сваёй напружанай шматгадовай працай, абгрунтаванай канцэпцыяй паказаў навуковаму свету, што паўднёвая Беларусь па сваім сацыяльна-эканамічным і палітычным развіцці ніколькі не саступала іншым землям Старажытнай Русі. Пётр Фёдаравіч у сваіх працах паказвае, што Тураўскае княства адыграла значную ролю ў развіцці Кіеўскай дзяржавы. Цікава, што ў XI стагоддзі з шасці вялікіх кіеўскіх князёў трое пераходзілі на прастол з гэтага горада. Дарэчы, тут знойдзена Тураўскае Евангелле — рукапіснае евангеллеапракос, створанае ў XI стагоддзі, напісанае кірыліцай. Гэта адзін з найбольш ранніх Пётр Фёдаравіч Лысенка помнікаў славянскай кніжнай пісьменнасці і найбольш ранняя кніга на беларускіх землях, якая дайшла да нашага часу. У гэтым горадзе жыў і працаваў царкоўны дзеяч XII стагоддзя Кірыла, аўтар вядомых царкоўна-асветніцкіх і царкоўна-літаратурных твораў, якога сучаснікі называлі Залатавустам.

Археалагічныя даследаванні ў Тураве Пётр Фёдаравіч бліскуча правёў ужо размяняўшы сёмы дзясятак. Яго экспедыцыяй былі знойдзены язычніцкае капішча, свінцовыя абказкі з лікамі святых, на адным з якіх — Кірыла Тураўскі. Аўтар раскопак зрабіў рэканструкцыю напрастольнага крыжа Тураўскага епіскапскага храма. Менавіта тут знойдзены каменныя саркафагі.

Сам па сабе Тураў — горад-таямніца, намоленая стагоддзямі зямля. Ён адзіны старажытны горад на Беларусі, які захоўвае свае тапаграфічныя адрозненні. Гэта асаблівасць, а таксама багатая гісторыя горада паспрыялі таму, што тут з’явіўся культурна-гістарычны комплекс. Гэта стала магчыма, як адзначаў сам Пётр Лысенка, дзякуючы вялікай падтрымцы і дапамозе былога старшыні Гомельскага аблвыканкама Аляксандра Якабсона, які прыняў рашэнне фінансаваць правядзенне раскопак старажытнага епіскапскага храма XII стагоддзя, будаўніцтва над яго руінамі павільёна. Такім чынам быў створаны яшчэ адзін унікальны археалагічны музей сярэдневяковага горада “Старажытны Тураў”.

Легенда славянскай археалогіі Пётр Лысенка здзіўляе плёнам сваёй працы. Па сваім характары гэта цяжкавоз, які і зараз не адыходзіць ад спраў. З’яўляецца афіцыйным прадстаўніком Інстытута гісторыі НАН Беларусі пры правядзенні земляных прац на тэрыторыі гістарычных частак Пінска, Турава, Брэста. Напярэдадні Дня беларускага пісьменства вучоны крочыў па Беларусі разам з удзельнікамі культурна-асветніцкай экспедыцыі “Дарога да Святыняў з Благадатным агнём ад Гроба Гасподняга”, браў удзел у свяце, знайшоў час выступіць перад студэнтамі Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Ф. Скарыны. Радзім ПІНСКІ Фота аўтара