Букет да раны

Эліза Ажэшка – траўніца

Яна хадзіла па мясцовых палях з сялянкамі, збірала разнастайныя зёлкі і рабіла гербарый. Дзякуючы працы гэтай жанчыны захавалася апісанне 228 раслін. Нават праз сто гадоў кветкі выглядаюць так, быццам іх сарвалі толькі ўчора. І яшчэ ніхто не разгадаў сакрэту таго, як гэта атрымалася. Ці здагадаліся вы, пра якую асобу ідзе размова?

Людзі і кветкі

Большасць ведаюць Элізу Ажэшку як выбітнага літаратара, але менавіта яна ў фальклорнаэтнаграфічным нарысе « Людзі і кветкі над Нёманам» правяла даследванне раслін нашага краю. Сёння справу знакамітай з я м л я ч к і п р а ц я г в а юц ь у літаратурна-краязнаўчым музеі вёскі Мількаўшчына, дзе створана асобная экспазіцыя «Нашы зёлкі на здароўе».

– Чаму Эліза А жэшк а з а ц і к а ві л ас я ле к а вы м і раслінамі, сказаць цяжка. З усіх беларускіх пісьменніц толькі ў яе быў батанічны зборнік і ў Зоські Верас. Нашу зямлячку ўвогуле цікавіла ўсё, што звязана з беларускай прыродай, простым насельніцтвам (менавіта гэтым і выклікала незадавальненне ўладаў). Можа, сваю ролю адыграў сад у Мількаўшчыне. Ка лі чытаеш яго а піса нне, толькі дзіву даешся: ён быў вялікі і багаты! Даглядаў за ім вясковы мужчына па імені Франак. Эліза ў дзяцінстве бегала дапамагаць яму, – расказвае кіраўнік музея Таццяна Савянкова.

Ужо дарос ла й ж а н ч ы на й Эліза Ажэшка выязджала летам ў Багатырэвічы, Мінявічы, Свіслач, Путрышкі, Глядавічы, Лунна, Панямунь, адпачывала там і збірала матэрыял для свайго фальклорна-этнаграфічнага нарыса. Яна апісвала мясцовых людзей, іх звычкі і абрады, але самае асноўнае, у гэтым творы Эліза Ажэшка праявіла сябе як батанік: больш 200 зёлак апісала па-польску, на латыні і па- беларуску. Каб больш даведацца пра лячэбныя і нават …чароўныя ўласцівасці раслін, збірала іх з лекаркамі Марыяй з Паніжан і Люсяй з Глядавічаў.

Нераскрыты сакрэт

У зборніку можна знайсці, як расліны выглядаюць, якую хваробу лечаць і якія павер’і і легенды з імі звязаны. Напры- клад, барлінец, або барлінак, лічыўся цудадзейным.

– Калі хтосьці ў хаце цяжка хварэў, яго лісце сыпалі ў гаршчок з вадою і ставілі каля парога ці пад ложкам хворага. Калі лісце апыналася на дне, хворы памрэ, а калі заставалася зялёным і плавала на паверхні – паправіцца, – расказвае адно з паданняў Таццяна Анатольеўна. – Трыпутнік (па-руску «подорожник») у нас ведаюць яшчэ як «бабку ». Раней лекаў не было, і з хваробамі змагаліся толькі пры дапамозе траў. Часцей за ўсё лячэннем займаліся не маладзіцы, а жанчыны больш старэйшага ўзросту – бабкі. Вось і трыпутнік, як бабка тая, ўсё лечыць.

Пісьменніца працавала над нарысамі і збірала калекцыю каля пяці гадоў. У Элізы Ажэшкі няма адукацыі біёлага. Яна скончыла пансіён у Варшаве, дзе выхаванне вялося зыходзячы з традыцыйнага погляду на ролю жанчыны ў высакародным грамадстве. Шмат часу адводзілася на засваенне свецкіх манер, ігры на фартэпіяна і ўдасканаленне французскай мовы. Усё астатн яе – вынік самаа д у кацыі: калі пані Эліза вярнулася ў Мількаўшчыну, кожны дзень ёй прысылалі на паштовую станцыю кнігі, часопісы, газеты. Яна вучылася ўсё жыццё.

– Нядаўна была на сустрэчы з прафесарам кафедры замежных моваў нашага ўніверсітэта Святланай Піліпаўнай Мусіенка, яка я гаварыла аб тым, што яшчэ ніхто не раскрыў сакрэту Элізы Ажэшкі: якім чынам пісьменніца магла так засу- шыць траўкі, зрабіць гербарыі на тканіне з дапамогай клею, што яны зараз (больш сто гадоў прайшло!) выглядаюць, быццам толькі што зробленыя. Вось і мы робім, але з часам кветкі блякнуць, не атрымліваецца так, – апавядае Таццяна Савянкова.

На здароўе

Прац у на д экспазіцы яй « Нашы зёлк і на здароўе » ў Мількаўшчыне пача лі яшчэ тады, калі працавала школа. Пяць гадоў таму яе закрылі, з’явілася памяшканне і магчымасць абсталяваць яго. Пакуль, жартуе Таццяна Савянкова, да ўзроўню пісьменніцы не дараслі і 228 раслін не сабралі, але больш за сто ёсць. У будучым план у юць пагл ядзець, што з апісанага пані Элізай можна знайсці менавіта каля Мількаў шчыны. Тацц яна Анатольеўна збірае расліны не толькі ў лесе і полі, але вырошчвае на агародзе каля музея. За гэтыя гады там з’явілася сапраўдная зялёная аптэка.

– Вось мята расце. Хоць падвяла, лісткі вельмі-вельмі пахучыя. А вось амарант, які раней сеялі на палях і жывёлу кармілі. Калі насенне яго сабраць, у парашок сцерці, кажуць, паніжае цукар у крыві. Меліса і душыца – вельмі пахучыя, шмат у гарбату не дабавіш. Пасадзілі жывакост – корань, які лечыць суставы. Амерыканскі лаканос яшчэ толькі падымаецца. Далей два віды шыпшыны, – праводзіць невялічкую экскурсію на агародзе Таццяна Савянкова. – Ёсць зёлкі, да якіх заўсёды ставіліся з вялікім шанаваннем. Жанчыны, калі асабліва перасільваліся, лячыліся цыкорыем. Адварам рамонка паілі нават немаўлят (гэта зараз у аптэку пайшоў і купіў). Ну і ліпу шырока выкарыстоўвалі, а яшчэ святаяннік – зёлку ад 99 хвароб.

У тым, як збіраць расліны, ёсць свае тонкасці. Збіраць зёлкі трэба ў другой палове дня, каб ужо не было расы. Пупышкі – да набракання ранняй вясной, кару дрэў – як толькі пачынаецца рух соку. Лісце неабходна збіраць перад красаваннем, а кветкі – калі цалкам распусцяцца (лічыцца, што самыя гаючыя зёлкі на Яна – Івана Купалу). Плады і насенне – пасля поўнага паспявання, а карані – позняй восенню.

– Мае бабуля і матуля, хоць лекаркамі не былі, таксама збіралі лекавыя расліны і далі мне некаторыя парады. Калі ў прыроду ідзеш, то адзенне павінна быць светлым, чыстым, а думкі – добрыя, – раіць Таццяна Савянкова. – Рвеш зёлкі і просіш у іх за гэта прабачэння: тлумачыш, што робіш гэта, каб яны прынеслі карысць.

Спецыфічныя травы выкарыстоўваюць асцярожна, бо, як адзначае Тяццяна Анатольеўна, тое, што карысна для аднаго, можа быць шкодным для другога: лепш параіцца з урачом. Але ёсць зёлкі, якія садзейнічаюць умацаванню імунітэта, таму усім, хто наведвае музей, прапаноўваюць гарбату з мятай ці мелісай, чабарком, суніцамі, ліпай. Гэты вітамінны напой будзе толькі на здароўе!