Een war game voor gevorderden
Het échte doemscenario in de VS is niet eens dat Trump de kiesuitslag niet erkent, schrijft Ruud Goossens. Wel dat er gewoon geen duidelijke uitslag ís.
Vier jaar geleden was er ook behoorlijk wat reden tot ongerustheid. Toen liet Trump, tijdens zijn derde tv-debat met Clinton, verstaan dat hij een nederlaag niet zomaar zou aanvaarden. Hij liet alle opties open: ‘I’ll keep you in suspense, okay?’ Nu gaat Trump veel verder. Al maanden ondergraaft hij, via zijn tweets, de legitimiteit van de uitslag. Hij spreekt van ‘vervalste’ verkiezingen. Hij opperde het idee om de stembusgang uit te stellen. Op een persconferentie weigerde hij eergisteren bevestigend te antwoorden op de vraag of hij zou meewerken aan een ‘vreedzame machtsoverdracht’.
Het zou van naïviteit getuigen om dat alleen als verbale krachtpatserij te zien. Deze week pakte The Atlantic uit met een onderzoek naar de voorbereidingen van het Trump-team. Het is bloedstollende lectuur. De Republikeinse Partij heeft een lange traditie van voter suppression, maar die inspanningen worden nu stevig opgeschroefd. Er lopen al tientallen rechtszaken die erop gericht zijn om minderheden het kiezen moeilijker te maken. Er staan 50.000 vrijwilligers klaar om de stembusgang te ‘controleren’. Dat belooft niet veel goeds. Een decreet dat intimidatie aan het stemhokje onmogelijk maakte, is sinds 2018 niet meer van kracht. De vrees voor geweld is reëel.
Echt spannend wordt het pas op 3 november. Dat heeft alles met de zogenaamde ‘blue shift’ te maken. Sinds een aantal jaren blijkt dat de Republikeinen (de ‘roden’) het bij verkiezingen altijd beter doen als de eerste uitslagen binnenlopen. Wanneer de iets complexere stemmen geteld zijn, bijvoorbeeld degene die via de post toekomen, maken de Democraten (de ‘blauwen’) hun achterstand goed of bouwen ze hun voorsprong uit. Waarmee we bij het horrorscenario van heel wat grondwetsspecialisten zijn aanbeland. Ze vrezen dat Trump zich op 3 november tot winnaar uitroept, vóór Biden aan zijn inhaalrace kan beginnen.
Alles wijst erop dat Trump, die in de peilingen achterloopt, daarop mikt. Hij schept al maanden de indruk dat stemmen per post, wat door corona veel meer zal gebeuren, de deur openzet voor fraude. Daar klopt niets van. Maar zijn tirades blijven niet zonder gevolg. Uit polls blijkt dat vooral de Republikeinse kiezers nu toch zelf naar de stembus zullen trekken, terwijl een meerderheid van de Democraten van plan is om het per brief te doen. Dat brengt de tijdelijke zege dichterbij die hij op de avond van 3 november wil gebruiken.
Tegelijk doet Trump er alles aan om het kiezen per post in het honderd te laten lopen. Dat moet hem de kans geven om de stemmen die in de dagen en weken ná 3 november binnenkomen, aan te vechten. Daarin kan ook buitenlandse ‘hulp’ een rol spelen, zoals blijkt uit een rapport van de FBI en het Amerikaanse Agentschap voor Cybersecurity (CISA). Ze vrezen daar dat de tijd die nodig is om zicht te krijgen op een definitieve uitslag, gebruikt zal worden om de legitimiteit van de verkiezingen onderuit te halen, via allerlei desinformatie over ‘kiezersbedrog’.
Het noopt The Atlantic tot een donkere conclusie. Misschien is het meest te vrezen scenario niet dat Trump de uitslag niet erkent. Misschien blijkt het gewoon onmogelijk om een duidelijk resultaat te krijgen.
De vrees is niet onterecht. De Republikeinen brengen alles in stelling om elke onregelmatigheid – zoals een handtekening op de verkeerde plaats – aan te grijpen om stemmen te vernietigen. Dat proces kunnen ze weken rekken. Alleen moet elke staat op 8 december wel vertegenwoordigers aanduiden voor het Electoral College, het orgaan dat de president uiteindelijk aanduidt. Wat als er dan nog geen uitslag is? Dan kan er een obscuur amendement uit de grondwet worden ingezet om staten, wars van het resultaat, hun keuze te laten maken en tellingen stop te laten zetten. Vergezocht? De leider van de Republikeinen in Pennsylvania heeft al gezegd dat het een reële optie is.
Het hoeft geen betoog dat je zo razendsnel in een constitutionele crisis belandt. De Republikeinen bereiden er zich volop op voor. Vier jaar geleden vonden ze het niet kies dat Barack Obama op 9 maanden van de verkiezingen nog een opperrechter probeerde te benoemen. Nu zetten ze alles op alles om de opvolgster van Ruth Bader Ginsburg, die vorige week stierf, op minder dan 40 dagen van de stembusgang nog in functie te krijgen. Het moet de verhoudingen in het Hooggerechtshof, dat 20 jaar geleden de strijd tussen Al Gore en George W. Bush beslechtte, definitief in hun voordeel doen kantelen.
Het akelige is dat het geloof in de werking van de democratie zo averij oploopt aan beide kanten. De Trumpkiezers horen hun leider al maanden tekeergaan. Ze zien zich gesterkt door de manier waarop de Democraten zich proberen te verdedigen. Daar leeft het plan om het Hooggerechtshof, in het geval van een Biden-zege, uit te breiden om zo het evenwicht te doen kantelen. Tegelijk verliezen ook de Democratische kiezers, door Trumps manoeuvres, hun geloof in het spel. Zullen zij een eventuele nederlaag aanvaarden?
Het is allemaal vrij dramatisch. Een geweldloze machtsoverdracht behoort tot de kern van een democratie. De kandidaat die verloren heeft, feliciteert zijn tegenstander en bereidt zijn kiezers voor op vier oppositiejaren. Als die regel niet meer gerespecteerd wordt, zit je zeker in de VS op onbekend terrein. Want daarover zijn alle Amerikaanse grondwetsspecialisten het eens: niemand weet hoe het, als iedereen tot het uiterste gaat, voort moet. Het meest vergaande scenario is dat er op 20 januari twee presidenten verschijnen aan het Capitool.
Ongetwijfeld wordt de strijd ook in het Navo-hoofdkwartier en het Berlaymontgebouw met zenuwachtigheid gevolgd. In Europa is het verlangen naar enige normaliteit, na vier Trump-jaren, groot. In Vlaanderen wordt het uitkijken naar de voorkeuren ter rechterzijde. Trumps aanval op de democratie zal voor veel mandatarissen van Vlaams Belang geen reden zijn om zich achter Biden te scharen. Maar wat doen andere Vlaamse politici? Politici die zich, zeker in Vivaldi-tijden, weleens zorgen maakten over de democratie hier te lande? Vier jaar geleden waren er een paar die zich lieten opmerken door alleen de anti-Trump-hysterie te hekelen, zonder zich expliciet achter de huidige president te scharen. Die dubbelzinnigheid was al behoorlijk revelerend. Dat kunstje de komende weken nóg eens opvoeren, is stilaan onverdraaglijk.
Specialisten bereidden zich in een rollenspel voor op een gecontesteerde uitslag. De conclusie: er dreigen rechtszaken, straatgeweld en een constitutionele crisis