Αριστοφάνους αλαλούμ
Μια βασανιστικά φλύαρη παράσταση, χωρίς αισθητικό και ερμηνευτικό προσανατολισμό
ΟΜΑΔΑ ΙΔΕΑ Αριστοφανιάδα σκηνοθ. - μουσική: Κώστας Γάκης θέατρο: Ωδείο Ηρώδου Αττικού
εισιτήριο, σπάνια έχει κατακλυστεί κοινό από τέτοιον ορυμαγδό επάλληλων, παράλληλων στοιχείων, στίχων, εικόνων, αναφορών, αναγωγών τόσο ετερόκλητων, συγκεχυμένων, επιδεικτικών, εγκεφαλικών, μαζί και ευτελών. Και σπάνια η μεγάλη μερίδα κοινού έχει τόσο κουραστεί, απαυδήσει, μετανιώσει, μαζί όμως και σφόδρα απορήσει, που μια διάσπαρτη στο κοίλο του Ηρώδειου μικρή μερίδα αντιδρούσε χειροκροτώντας.
Προσωπικά περίμενα την «Αριστοφανιάδα» του Κώστα Γάκη και των συνεργατών του (ομάδα ΙΔΕΑ) ως αντιστάθμισμα στις «ζημιές» από τις πολυάριθμες, αβαθείς «περφόρμανς» που κατέκλυσαν με ιδιαίτερη επιμονή το Φεστιβάλ Αθηνών φέτος. Περίμενα ένα έργο–έξυπνο δραματουργικό περίβλημα, μιαν αυθεντική, ενορχηστρωτική ιδέα αριστοφανικών αποσπασμάτων που θα αναδείκνυαν την ουσία του μεγίστου των κωμικών/πολιτικών συγγραφέων και θα κατέθεταν στην ταραγμένη στιγμή μας το απαύγασμα του μεγάλου γέλιου μέσα στο μεγάλο κλάμα. Επεσα τόσο έξω κι έπεισα τόσους προκαταβολικά για την παράσταση, που αρχίζω να αμφιβάλλω για τα προγνωστικά μου κριτήρια, τουλάχιστον.
Διάβασα το πρόγραμμα –όπου και ολόκληρο το κείμενο–, όμως τα πράγματα έγιναν ακόμη χειρότερα. Της τρικυμίας επί σκηνής προηγήθηκε, ως φαίνεται, φιλόδοξη τρικυμία εν κρανίω της αξιόλογης ομάδας ΙΔΕΑ. Υποψιάζομαι πως Κ. Γάκης, Κ. Μπιμπής, Α. Μουστάκα, Δ. Ζουγκός (σύνθεση κειμένων και δραματουργική επεξεργασία) λειτούργησαν αυτή τη φορά όχι ως ομάδα αλλά ως παρέα διανοουμένων, που επεδίωκε ένα συνολικό μάθημα ιστορίας θεάτρου, κινηματογράφου, τηλεόρασης, μιούζικαλ, επιθεώρησης για τον... λαό. Λόγω κωμωδίας, θέρους και περιοδείας, παρασύρθηκαν σε πλάκες, χαβαλέ, ανόητες ιδέες. Ισως πέρασαν καλά, μα κυνηγώντας το πολυσήμαντο έχασαν το θεμελιώδες, καθώς δεν υπήρξε, φαίνεται, ελέγχων νους να αξιολογήσει το τρικυμιώδες αποτέλεσμα. Η αμετροέπεια και η αυτάρεσκη απληστία να χωρέσει κάθε ετερόκλητη ιδέα στο κείμενο οδήγησαν και στο σκηνικό αλαλούμ που ζήσαμε, γύρω από το μεσαιωνικό/αναγεννησιακό κάρο–σκηνή (Παναγιώτα Κοκκορού) που δέσποζε στον χώρο.
Τα κοστούμια (Βασιλική Σύρμα) είχαν κι αυτά τη φιλοδοξία να διανύσουν την ενδυματολογική ιστορία θεάτρου, κινηματογράφου, μιούζικαλ, τηλεόρασης, αλλά κατέληξαν να είναι σαν ένα συνονθύλευμα από κοινό βεστιάριο.
Η μουσική, σε στυλ αμερικανικού μιούζικαλ, ήθελε να είναι κομβική όπως και οι, άλλοτε ασαφείς (για να ριμάρουν) άλλοτε εγκεφαλικοί (για να ρεφάρουν), στίχοι. Ο Στέφανος Τορτόπογλου εκτός από τη ζωντανή εκτέλεση σχεδίασε και τα μουσικά εφέ, σύμφωνα με τις επιταγές της χαώδους σκηνοθεσίας.
Οι καλοί ηθοποιοί, εγκλωβισμένοι στο διάχυτο κλίμα χαβαλέ, φλυαρίας και αυτοπεποίθησης αγνόησαν τη ευ- κρίνεια του λόγου, το ενστικτώδες μέτρο, το κριτήριο της ανοησίας (Αντώνης Καφετζόπουλος), το όριο της σκηνικής οίησης και αεικινησίας (Γεράσιμος Γεννατάς), έπεσαν σε παγίδες τετριμμένου ύφους και κωμικής μανιέρας (Γιώργος Πυρπασόπουλος, Γιάννης Δρακόπουλος, ακόμα και ο Θάνος Τοκάκης) παρουσιάζοντας όλοι μαζί την κάθοδο του ξεμωραμένου από άνοια Αριστοφάνη στον Αδη, με ξεναγό έναν μαραζωμένο και παρτσακλό Ορφέα. Εκεί, προκειμένου να κερδίσει παράταση ζωής στον πάνω κόσμο ο ποιητής, πρέπει να παρουσιάσει στους νεκρούς του κάτω κόσμου (δηλαδή σ’ εμάς, το κοινό) μια παράσταση–σύνθεση όλων των έργων του, για να μας πείσει. Ο Αδης του θέτει όρο να παρουσιάζουν κάθε έργο μόνον δύο: ο Ορφέας και η Εμπνευση ενώ ο ίδιος ο Αδης θα συνδράμει ως κομπέρ και θα αλλάζει κατά βούληση την τροπή των έργων. Ετσι βρεθήκαμε χύδην μπροστά στις «Τρεις αδελφές», στο «Φάντασμα της όπερας», στον «Τιτανικό», στον «Αρχοντα των δακτυλιδιών», στον «Αμλετ», τον «Οιδίποδα», τον Σαρλό, τον Σούπερμαν κ.ά. ανακατεμένους με ολίγη από αγνώριστο, χαντακωμένο Αριστοφάνη.
Μόνη γυναίκα της διανομής, ηθοποιός για πολλαπλούς ρόλους με φωνητικά προσόντα, η Ευαγγελία Μουμούρη ερμήνευσε την Εμπνευση του Αριστοφάνη (ως αναγωγή στις Αλληγορίες του Μεσαίωνα), την Ειρήνη, τη Λυσιστράτη, τη Πατρίδα και άλλες μορφές με ακρίβεια, ένταση και πάθος χωρίς να μπορέσει όμως να προσδώσει σαφήνεια, ιδεολογικό στίγμα, αισθητικό κι ερμηνευτικό προσανατολισμό, που έλειπαν από τη βασανιστικά φλύαρη, ανερμάτιστα μεγαλόστομη, δίωρη παράσταση μιας ικανής ομάδας, που μάλλον υπερεκτίμησε τον χρόνο και τις δυνατότητές της. Με πρώτες, τις δραματουργικές.
Οι καλοί ηθοποιοί, εγκλωβισμένοι στο διάχυτο κλίμα χαβαλέ και αυτοπεποίθησης, αγνόησαν την ευκρίνεια του λόγου, το ενστικτώδες μέτρο.