Το δημοψήφισμα, η ένταση στο Αιγαίο και το Κυπριακό
Αν υπάρξει κρίση όπως αυτή των Ιμίων το ’96, οι ΗΠΑ πρέπει να παρέμβουν για να αποτρέψουν μια ελληνοτουρκική σύρραξη, αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι μπορούν ή επιθυμούν να το πράξουν, τονίζει στην «Κ» ο Σόλι Οζέλ, από τους πιο γνωστούς Τούρκους αναλυτές και συχνός ομιλητής σε διεθνή σεμινάρια στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη.
Ο καθηγητής διεθνών σχέσεων του πανεπιστημίου Kadir Has, αρθρογράφος της εφημερίδας Haberturk και πρώην διευθυντής της τουρκικής έκδοσης της επιθεώρησης Foreign Policy, ο οποίος την ερχόμενη εβδομάδα θα βρεθεί στην Ελλάδα για να συμμετάσχει στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, σημειώνει ότι το σκηνικό σε ό,τι αφορά το δημοψήφισμα του Απριλίου για την αναθεώρηση του τουρκικού Συντάγματος και την εδραίωση της παντοκρατορίας Ερντογάν είναι πολύ αμφίρροπο και μάλιστα καταγράφεται ένα ρεύμα υπέρ της απόρριψης των υπερεξουσιών του προέδρου.
Παραπέμπει ουσιαστικά στον επόμενο χρόνο την όποια προοπτική λύσης του Κυπριακού, σημειώνοντας ότι ο μεν Ταγίπ Ερντογάν δεν πρόκειται να επιστρέψει εδάφη στους Ελληνοκυπρίους πριν από το δημοψήφισμα, ο δε Νίκος Αναστασιάδης δεν θα είναι σε θέση να επιδείξει την ευελιξία που χρειάζεται πριν από τις προεδρικές εκλογές στην Κύπρο τον ερχόμενο Φεβρουάριο.
Τέλος, εκτιμά ότι οι προτεραιότητες του Ντόναλντ Τραμπ στη Μέση Ανατολή, αλλά και η συγκρουσιακή προσέγγισή του προς το Ιράν, θα έχουν ως αποτέλεσμα να αυξηθεί η στρατηγική αξία της Τουρκίας για τις ΗΠΑ.
Το «Οχι» και το «Ναι»
– Θα κερδίσει ο Ερντογάν το δημοψήφισμα, και αν όχι πώς θα αντιδράσει;
– Αυτή τη στιγμή οι περισσότερες δημοσκοπήσεις και αναλύσεις δείχνουν ένα εντελώς αμφίρροπο σκηνικό, αλλά το περιβάλλον δεν πρόκειται να είναι ισορροπημένο στη διάρκεια των δύο μηνών προεκλογικής εκστρατείας που απομένουν. Δημόσια καταγράφεται ένα διογκούμενο ρεύμα υπέρ του «Οχι». Επίσης, δεν είναι σίγουρο ότι δίνουν όλοι ειλικρινείς απαντήσεις. Από την άλλη, το στρατόπεδο του «Ναι» έχει την απόλυτη υποστήριξη της προεδρίας, σχεδόν απεριόριστες πηγές ενίσχυσης και πλήρη έλεγχο των μέσων ενημέρωσης. Επιπροσθέτως, υπάρχει ένα περιβάλλον τρομοκρατικής κινητικότητας και ενδεχόμενες τρομοκρατικές ενέργειες θα ωφελήσουν το στρατόπεδο του «Ναι». – Μπορεί η πρόσφατη ένταση στο Αιγαίο να καταλήξει σε σύρραξη;
– Εκτιμώ ότι η κλιμάκωση αυτή δεν θα φτάσει σε τέτοιο σημείο. Και οι δύο πλευρές σκληραίνουν τη στάση τους, αλλά δεν βλέπουμε στοιχεία που να δικαιολογούν ιδιαίτερη ανησυχία σε ό,τι αφορά το Αιγαίο. Η εξόρμηση του στρατηγού Ακάρ στα Ιμια-Καρντάκ αποτέλεσε μια εξαίρεση. – Οι διωγμοί μετά τη 15η Ιουλίου έχουν πλήξει την επιχειρησιακή ικανότητα του τουρκικού στρατού;
– Θα μπορούσε κάποιος να καταλήξει σε μια τέτοια εκτίμηση, αλλά με δεδομένο το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή ο τουρκικός στρατός μάχεται κατά του PKK στο εσωτερικό, ενάντια στο ISIS στη Συρία και εξετάζει σοβαρά το ενδεχόμενο να αναλάβει μεγάλο ρόλο στη μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους στη Ράκα, το τουρκικό γενικό επιτελείο πρέπει να πιστεύει ότι ο στρατός μπορεί να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις. Παραταύτα, οι απώλειες κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων στην Αλ Μπαμπ δημιουργούν πολλά ερωτήματα.
Οι «οκτώ»
– Πόσο σημαντική είναι για τον Ερντογάν η μη έκδοση των οκτώ Τούρκων στρατιωτικών;
– Είναι σημαντική γιατί ενισχύει την αίσθηση ότι οι Δυτικοί δεν αντιμετωπίζουν δίκαια την Τουρκία και ότι δεν θα είχαν στενοχωρηθεί ιδιαίτερα εάν το πραξικόπημα είχε πετύχει. Ωστόσο, πέρα από τις αρχικές αντιδράσεις στις αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων, το θέμα έχει υποχωρήσει από την καθημερινή ατζέντα. – Σε μια νέα κρίση, όπως αυτή του ’96 στα Ιμια, θα παρέμβει η Αμερική όπως το έπραξε τότε;
– Εάν υπάρξει παρόμοια κρίση, οι ΗΠΑ πρέπει να παρέμβουν, αλλά το κατά πόσον θα μπορούσαν ή θα επιθυμούσαν να το πράξουν παραμένει άγνωστο στο σημερινό περιβάλλον αβεβαιότητας. – Οι προοπτικές στο Κυπριακό;
– Οι διαπραγματεύσεις για το Κυ- πριακό έχουν συνεχή σκαμπανεβάσματα (roller coaster), με τελευταίο περιστατικό την αποχώρηση του Αναστασιάδη από τις διαπραγματεύσεις. Εχει μπροστά του εκλογές και θα ήθελε να εμφανιστεί σκληρός. Στην Τουρκία πλησιάζει το δημοψήφισμα. Δεν μπορώ να δω πώς ο Ερντογάν θα συμφωνούσε στην επιστροφή εδάφους σε αυτή τη φάση. Οταν και οι δύο αυτές εκλογικές διαδικασίες περάσουν, τότε ίσως να είμαστε σε θέση να ελπίζουμε σε λύση. – Οι πηγές ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο αποτελούν κίνητρο για συνεργασία ή αιτία τριβών;
– Μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις με τις πηγές ενέργειας. Εάν θέλεις αυτές να προετοιμάσουν το έδαφος για συνεργασία, τότε θα υπηρετήσουν αυτόν τον σκοπό. Εάν θέλεις να αποτελέσουν αιτία σύγκρουσης, τότε αυτό θα κάνουν. Τελικά, στο ζήτημα αυτό ίσως να είναι η οικονομική διάσταση αυτή που θα κρίνει το πώς θα μεταφερθεί το αέριο.
Ο Ντόναλντ Τραμπ
– Πώς θα προσεγγίσει ο Τραμπ την Τουρκία, την Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή;
– Οι Αμερικανοί επανέλαβαν τη δέσμευσή τους στο ΝΑΤΟ. Ακόμα και ο Τραμπ αναγκάστηκε να το πει. Ανάλογα με το πώς θα εξελιχθούν οι σχέσεις με τη Ρωσία, ίσως δούμε την Ανατολική Μεσόγειο να αναδεικνύεται σε σημαντική περιοχή στρατηγικής αντιπαράθεσης. Και στην 65η επέτειο εισδοχής της Ελλάδας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ μπορεί να δούμε τη σημασία και των δύο χωρών να αυξάνεται. Αλλά προς το παρόν, δεν είναι σαφές τι πολιτικές θα ακολουθήσει ο Τραμπ. Στη Μέση Ανατολή η συνεργασία με την Τουρκία αναμένεται να αυξηθεί και θα δούμε πώς θα αντιδράσει η Ρωσία σε αυτό. Επίσης, η ενδεχόμενη επιδείνωση των σχέσεων με το Ιράν θα αυξήσει ακόμη περισσότερο τη στρατηγική αξία της Τουρκίας για τις ΗΠΑ. – Πώς διαγράφονται οι προοπτικές στις ευρωτουρκικές σχέσεις;
– Οι προοπτικές σε ό,τι αφορά την ένταξη είναι αρνητικές. Αλλά –είτε αρέσει είτε όχι σε επίπεδο ηθικής– η συμφωνία για το προσφυγικό είναι αποτελεσματική. Δημιουργεί έναν δίαυλο επικοινωνίας. Εάν, τελικά, δοθεί η άρση της βίζας για τους Τούρκους πολίτες που ταξιδεύουν στην Ευρώπη, παράλληλα με μία αναθεωρημένη Τελωνειακή Ενωση, τότε θα επιστρέψει κάποια αίσθηση κανονικότητας. Σε μια εποχή όπου οι Αμερικανοί δεν ενδιαφέρονται καθόλου για την Ευρωπαΐκή Ενωση και η δέσμευσή τους στην ατλαντική κοινότητα σε ό,τι αφορά τις κοινές αξίες και άλλα είναι περιορισμένη, ο διάλογος της Ευρώπης με την Τουρκία σε πολλά θέματα είναι, κατά την άποψή μου, επωφελής για όλες τις πλευρές. Από την άλλη, στο εσωτερικό και των δύο μερών αναπτύσσεται αυτή την περίοδο μια αρνητική δυναμική που δεν επιτρέπει μια τέτοια εξέλιξη σύντομα, ούτε υπάρχει κάποια αίσθηση του επείγοντος προς αυτή την κατεύθυνση.
Μιλάει στην «Κ» ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Kadir Has και αρθρογράφος της εφημερίδας Haberturk, Σόλι Οζέλ.