Πολιτισμός και ανάπτυξη
Τα τελευταία χρόνια ο πολιτισμός έχει κερδίσει διακεκριμένη θέση στις εκθέσεις διεθνών οργανισμών, όπως του ΟΟΣΑ, της Παγκόσμιας Τράπεζας, των Ηνωμένων Εθνών και της UNESCO. Εχει ιδιαίτερα ενισχυμένο ρόλο στα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, καθώς εξαρχής βρέθηκε στην καρδιά του ευρωπαϊκού εγχειρήματος.
Ο πολιτισμός τοποθετείται στον πυρήνα των πολιτικών για τη βιώσιμη ανάπτυξη –οικονομική, περιβάλλοντική, κοινωνική– καθώς προσφέρει στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, που ταλανίζονται από οικονομικά, μεταναστευτικά, περιβαλλοντικά, δημογραφικά προβλήματα, μια ολιστική αναπτυξιακή και, παράλληλα, ανθρωπιστική θεώρηση.
Ο πολιτισμός συνιστά, εν μέρει, ανανεώσιμο κεφάλαιο που αποτελεί δημόσιο αγαθό. Συνεισφέρει ουσιαστικά στην αύξηση της απασχόλησης, των επενδύσεων για έρευνα και καινοτομία, στην εξοικονόμηση ενεργειακών πόρων, στη βελτίωση της εκπαίδευσης, στην καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Δημιουργεί υψηλές προστιθέμενες αξίες και μετρήσιμες θετικές εξωτερικές οικονομίες, λόγω της διασύνδεσής του με ποικίλους κλάδους και υπηρεσίες, μεταξύ των οποίων οι πολιτιστικέςδημιουργικές βιομηχανίες και ο πολιτιστικός τουρισμός.
Οι πολιτιστικές-δημιουργικές βιο- μηχανίες αποτελούν τον πλέον ανερχόμενο, οικονομικά, τομέα.
Η κυριαρχία των ψηφιακών τεχνολογιών, οι μετασχηματισμοί στον τρόπο πρόσβασης και συμμετοχής στα πολιτιστικά αγαθά οικοδομούν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του συγκεκριμένου πεδίου, που παρουσιάζει σαφές συγκριτικό πλεονέκτημα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς αντλεί περιεχόμενο από το πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα και την εξαιρετικά ζωντανή σύγχρονη δημιουργία.
Ο τουρισμός
Ο πολιτιστικός τουρισμός χτίζει στο συγκριτικό πλεονέκτημα της ευρωπαϊκής ηπείρου ως του κατ’ εξοχήν τουριστικού προορισμού. Δημιουργεί πολιτιστικές διαδρομές, ενσωματώνει νέες, πράσινες, πρακτικές, εμπλουτίζει το τουριστικό προϊόν με εισροές και διαλειτουργικότητες από τις πολιτιστικές-δημιουργικές βιομηχανίες. Ετσι, αναδεικνύονται ελκυστικές περιοχές διαβίωσης για μόνιμη εγκατάσταση, ενώ παράλληλα προσελκύονται επενδύσεις και τουρισμός. Οι πολιτιστικές διαδρομές προσδίδουν νέες αναγνώσεις στα μνημεία, διασώζουν και προβάλλουν την άυλη κληρονομιά, δημιουργούν δίκτυα, προσφέρουν δουλειά σε δημιουργικούς ανθρώπους και σε καινοτόμες μικρομεσαίες επιχειρήσεις του ευρύτερου πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα, από τις παραστατικές τέχνες ώς τη γαστρονομία.
Οι τόποι αναμορφώνονται με επίκεντρο το πολιτισμικό τους κεφάλαιο. Η χρήση των πολιτιστικών αγαθών επιδρά στις συμβολικές, αλλά και στις πραγματικές αξίες ανάπτυξης των περιοχών, δηλαδή στην πραγματική οικονομία. Δημιουργείται μια δυναμική στην αντιμετώπιση των πολιτιστικών αγαθών, που πηγάζει από την ολιστική και ισόρροπη θεώρηση του φυσικού και του πολιτισμικού περιβάλλοντος, υποστηρίζοντας ένα βιώσιμο αναπτυξιακό πρότυπο.
Η οικονομία του πολιτισμού συμπεριλαμβάνεται σταθερά στις μελέτες αναπτυξιακής στρατηγικής στις μεταβιομηχανικές και τις αναδυό- μενες οικονομίες. Σε διεθνές επίπεδο οι στατιστικές τεκμαίρονται ότι ο πολιτιστικός τομέας αναπτύσσει ισχυρότατες αντιστάσεις σε περιόδους κρίσης και ύφεσης. Μέσα από τη βελτίωση της ποιότητας ζωής συνεισφέρει στην εμπέδωση ενός ευρύτερου αναπτυξιακού κλίματος. Συμβάλλει σε ποσοστό άνω του 4,5% στο ευρωπαϊκό ΑΕΠ, ενώ παρουσιάζει σε ετήσια βάση αύξηση ± 12%, μεγαλύτερη από κάθε άλλο τομέα.
Το 2014, το υπουργείο Πολιτισμού εκπόνησε μελέτη για την αποτίμηση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων των 1.300 έργων πολιτισμού που υλοποιήθηκαν με πόρους της Ε.Ε. ανά την επικράτεια, την τελευταία δεκαπενταετία, συνολικού προϋπολογισμού 2,3 δισ. ευρώ. Η μελέτη απέδειξε ότι η αθροιστική πολλαπλασιαστική επίπτωση στο σύνολο της οικονομίας 1 εκατ. ευρώ αποδίδει σε ορίζοντα πενταετίας 3,44 εκατ. ευρώ. Δηλαδή, η επένδυση υπερτριπλασιάζεται.
Τα φεστιβάλ
Μέρος των συνολικών επιπτώσεων αφορά την οικονομική δραστηριότητα που παράγεται από τους επισκέπτες σε τοπικές επιχειρήσεις, διαμονής, εστίασης, μεταφορών, λιανικού εμπορίου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επένδυση σε πολιτιστικούς θεσμούς, όπως τα φεστιβάλ, καθώς λόγω της περιοδικότητάς τους εξυπηρετούν διαδοχικά σημαντικό αριθμό επισκεπτών. Επιπλέον, επειδή συνδέονται με τη δη- μιουργία προορισμών city break, παράγουν οικονομική δραστηριότητα και εκτός καλοκαιρινής αιχμής, υποστηρίζοντας τη συνολική στρατηγική διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος και μείωσης της εποχικότητας.
Για να αντιμετωπιστεί η διαρκώς επιδεινούμενη υφεσιακή κατάσταση στην Ελλάδα απαιτούνται αναπτυξιακές πρωτοβουλίες. Η συμβολή του πολιτισμού, ως ζωτικού παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης, μέσω συνεργειών με δυναμικούς παραγωγικούς κλάδους, όπως ο τουρισμός, είναι καταλυτική. Η ανάδειξη και προβολή του πολιτιστικού πλούτου καθιστά τη χώρα τόπο ελκυστικό για ποικίλες επενδυτικές πρωτοβουλίες.
Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η δημιουργία ασφαλούς φιλοεπενδυτικού περιβάλλοντος. Οι επενδυτές επωφελούνται από την ύπαρξη σημαντικών εξωτερικών οικονομιών, οφειλόμενων στην ύπαρξη και αξιοποίηση των πολιτισμικών κοιτασμάτων. Η πολιτεία και οι αρμόδιοι διαχειριστές αυτού του αποθέματος οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι η Ελλάδα διαθέτει «έναν στρατηγικό πόρο αντίστοιχης σημασίας ενός πυρηνικού οπλοστασίου ή ενός πετρελαϊκού κοιτάσματος». Εν κατακλείδι, δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη χωρίς πολιτισμό, αλλά και πολιτισμός χωρίς ανάπτυξη. * Η κ. Λίνα Μενδώνη είναι δρ αρχαιολόγος στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, πρ. γενική γραμματέας υπουργείου Πολιτισμού.
Η συμβολή του πολιτισμού, ως ζωτικού παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης, μέσω συνεργειών με δυναμικούς παραγωγικούς κλάδους, όπως ο τουρισμός, είναι καταλυτική.