Εκεί που άλλαζε και δεν άλλαζε η ζωή μας

Στη μεγάλη έκθεση για τη δεκαετία του ’80 (GR80s) στην Τεχνόπολη σκοντάφτει κανείς στην αναπαράσταση του σπιτιού, στην ενότητα «Κατοικία και Δημόσιος Χώρος». Είναι το highlight της διοργάνωσης. Γιατί; Τι ενδιαφέρον παρουσιάζει η ζωή ως έκθεμα; Και, μάλιστα, όχι ως ριάλιτι που εμπεριέχει ηδονοβλεπτική αδράνεια, αλλά ως τεκμήριο χωροταξικό και αισθητικό. Ομως το διαμέρισμα (γιατί για διαμέρισμα πρόκειται, ειδική κατηγορία «σπιτιού») δεν είναι παράθεση επίπλων και αντικειμένων. Η τηλεόραση ανοικτή, μεταδίδει κάποιον ποδοσφαιρικό αγώνα, περιοδικά σκόρπια παντού, τα κοσμήματα στην εταζέρα του υπνοδωματίου, μια σακούλα του Μινιόν κρεμασμένη στο πόμολο της ντουλάπας, όλα τα φώτα ανοικτά... Η διαδικασία δεν διαφέρει από μια επίσκεψη. Χτυπάς το κουδούνι, ανοίγει η πόρτα (από τον φύλακα), οι οικοδεσπότες δεν είναι παρόντες αλλά θα εμφανιστούν – λες– από στιγμή σε στιγμή.

Το διαμέρισμα κατασκευάστηκε εξ αρχής (επιμελητής ο αρχιτέκτονας Κώστας Τσιαμπάος). Σαλόνι, κουζίνα, εφηβικό δωμάτιο, υπνοδωμάτιο γονέων, μπάνιο, συσκευές φετίχ της εποχής, υφαντά, σεμέν, κάδρα (κορνιζάδικου), βάζα, φωτογραφίες, κλαρωτές στόφες στα έπιπλα, φερ φορζέ στη βεράντα. Το κιτς ενός ευδαιμονισμού σε εξέλιξη.

«Ισως να ζει και το φάντασμα μιας γιαγιάς που δεν σηκώνεται να σβήσει την τηλεόραση», όπως παρατήρησε ο Παναγής Παναγιωτόπουλος, κοινωνιολόγος-πολιτικός επιστήμονας, ένας εκ των δύο συνδιοργανωτών της έκθεσης (ο έτερος, ο Βασίλης Βαμβακάς). Στη συζήτηση που έγινε αρχές Φεβρουαρίου στην Τεχνόπολη με τίτλο «Το διαμέρισμα. Εκεί που άλλαζε και δεν άλλαζε η ζωή μας», η καθημερινότητα εκείνης της εποχής (και όχι μόνον, αν το καλοσκεφτούμε) μπήκε στο ερευνητικό μικροσκόπιο. «Η κοινωνία απενοχοποιείται, νιώθει πιο ασφαλής, ότι δικαιούται, ότι οφείλει να ευτυχήσει στο παρόν και εκεί που αποταμίευε αρχίζει να καταναλώνει. Αυτή είναι η μεγάλη τομή», επισήμανε ο Π. Παναγιωτόπουλος.

Η λειτουργία του διαμερίσματος, πώς γίνεται «σπιτάκι μας», χώρος της ατομικότητάς μας, ο καταναλωτικός ευδαιμονισμός, πώς αλλάζουν παράλληλα και οι σχέσεις γονιών - παιδιών, πώς αλλάζει σιγά σιγά και η χρήση των δωματίων, το καθιστικό, ο πρωταγωνιστικός χώρος του μπάνιου, η χρήση της κουζίνας... Προσπαθώ να εντάξω τις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις στην τότε ζωή (μου). Τη δεκαετία του ’80, διέσχιζα τη δική μου δεκαετία των 20-30. Οι πανεπιστημιακές σπουδές ολοκληρώνονταν και άρχιζαν τα πρώτα επαγγελματικά βήματα.

Αν έπρεπε να ξεχωρίσω ένα αντικείμενο του «διαμερίσματος» του ’80, θα ήταν το τηλέφωνο με το μακρύ καλώδιο που μετακινούνταν από δωμάτιο σε δωμάτιο, συνδέοντας και αποσυνδέοντας ατύπως τα διάφορα μέρη του σπιτιού. Υστερα η ζωή ανακατεύεται μέσα στα χρόνια και μοιάζει ενιαία. Οι «τομές» και οι «λειτουργίες» είναι προσωπικές, ανεξάρτητες από τον χώρο. Είναι, όμως, έτσι; Ποιος καθόριζε τον καθημερινό ρυθμό στο διαμέρισμα; Οι γονείς ή τα παιδιά; Η κα- τάθλιψη των μεσαίων στρωμάτων άρχισε πράγματι να εμφανίζεται στα 80s; Μαζί με τη μονοτονία της επανάληψης; Αδύνατον να συμπυκνώσεις, προτείνοντας κανόνες. Η ανομοιογένεια δεν είναι μόνο ζήτημα αισθητικής επιλογής αλλά και χαρακτήρων. Τι είναι ένα τυπικό διαμέρισμα του ’80; Προσωπικά, θα αδυνατούσα να το «συντάξω».

Είναι αξιέπαινη η προσπάθεια των επιμελητών κι ας μη βρήκα τίποτα που να θυμίζει τα «δικά μου» 80s. Δεν είναι η ταύτιση το αιτούμενο αλλά η παρατήρηση. Η επιστροφή και το ξανακοίταγμα. Η ανασύνταξη και οι μικρές μετατοπίσεις που βοηθούν να (ξανα)δούμε το, δικό μας, νήμα σε συνάρτηση και με άλλα, γειτονικά ή ξένα, να τα δοκιμάσουμε στο ευρύτερο περιβάλλον κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό, της εποχής.

Σα μια ανταλλαγή. Κάτι προσθέτουμε και κάτι αφαιρούμε από την έκθεση. Κάτι μας αποξενώνει και κάτι μας φέρνει πιο κοντά. Η συνολική εικόνα βρίσκεται, ούτως ή άλλως, μόνο μέσα μας.

Συσκευές φετίχ, σεμέν, κλαρωτά υφάσματα, φερ φορζέ στη βεράντα. Το κιτς ενός ευδαιμονισμού σε εξέλιξη.