نیاز بازار نشر به کارگزاران ادبی
فرض کنید که به تازگی نوشــتن رمانــی را بــه پایان بردهاید که بهنظر خودتــان در صــورت انتشــار بــا اقبــال مواجه خواهــد شــد، امــا ناشــر دســت بــه نقــدی برای انتشارش سراغ ندارید. تصــور کنید کــه در حلقه خویشــان و دوســتان کسی را نمیشناسید که در کار نشر کتاب باشد تا جگرگوشــهتان را به دستش بسپارید. در این صــورت تنهــا راهی کــه برایتان باقــی میماند ایــن اســت کــه رمانتــان را شــخصاً بــرای چند بنگاه انتشاراتی ارســال کنید یا حضوری سراغ ناشــران مورد نظرتان بروید. اما گاهی ناشرها آنقدر سرشــان شــلوغ اســت که حتــی جواب ســالم شــما را هم نمیدهنــد و گاه هم آنقدر بــازاری هســتند که به شــما به چشــم فرصت ســودآوری نگاه میکنند و بــا کلی منت حاضر میشــوند کتابتــان را بــا هزینه خودتــان چاپ کنند.
امــا آیــا در کشــورهایی کــه نســبت بــه مــا ســابقه طوالنیتری در صنعت نشر دارند هم روال کار به همین ترتیب اســت؟ شــما اگر در غرب هم بخواهید با ناشــر معتبری مستقیماً مکاتبــه کنید معمــوالً راه به جایــی نمیبرید. بســیاری از ناشــران بزرگ همانجــا در درگاه اینترنتیشــان خیلی محترمانه اعالم کردهاند که دستنوشتههای شــما را در صورت دریافت روانه سطل زباله میکنند. ناشرهای کوچکتر هم ادا اطوارهای خودشان را دارند و به سبب محدودیت منابع انســانی ممکن است ماهها شــما را سر بدوانند و دســت آخر هم دستتان را تــوی پوســت گــردو بگذارنــد. تمســک بــه خویشــان و آشــنایان هم که در غرب آتشــش بــه داغی کوره آشــنابازی ما ایرانیها نیســت. پس تکلیف نویســنده تازهکاری که در ممالک غربــی قصــد انتشــار کتابــش را دارد و دلــش بهچــاپ بــا هزینــه شــخصی رضــا نمیدهــد چیست؟
پاســخ این پرسش را باید در نقشآفرینی کارگــزاران ادبــی جســتوجو کــرد. در واقــع ناشــران معتبــر غربــی اغلــب تنهــا از طریق کارگــزاران ادبــی از نویســندگان اثــر جدیــد دریافــت میکننــد. درســت مثــل وکال یــا مشــاوران امــالک کــه در بعضــی کشــورها واسطه ضروری معامالت هستند، کارگزاران ادبی هم در نقش حلقه واســط نویســندگان و ناشــران عمــل میکننــد. امــا آیــا تصــور نویســندگان غربــی از کارگــزاران ادبی شــبیه تصــور مــا از مشــاوران امــالک اســت؟ گمان نمیکنــم. در واقع وظیفه بنیــادی کارگزاران ادبــی این اســت کــه دســت نویســنده را توی دســت ناشــر بگذارنــد. یــک کارگــزار ادبــی کارآمــد اثــر دریافتــی را به دقــت میخواند و بســته به کیفیت متن نویسنده را برای توفیق بیشتر در بازار کتاب راهنمایی میکند. با این حــال ارتباط نویســنده و کارگزار هــم اصول و قواعــد خاص خودش را دارد. نویســنده پس از انتخاب کارگزار مورد نظر ابتدا طی نامهای خود و اثرش را معرفی میکند. کارگزار ادبی ممکن است بعد از خواندن نامه از همکاری با نویســنده اجتناب کند یا در صورت قبول از او متــن کامل اثــر را بخواهــد. در این مقطع، کارگــزار در صــورت تأییــد نهایی متــن، آن را به ناشــران مناســب میفرســتد و بــرای عقد قــرارداد بــا آنها به نیابت از نویســنده مذاکره میکنــد. پــس از انتشــار اثــر نیــز کارگــزار بــا نویسنده و ناشر همکاری میکند تا اثر منتشر شده در بازار بیشتر دیده شود.
کارگــزاران ادبــی در غــرب یــا بهصــورت انفــرادی و در قالــب آژانسهــای کوچــک یــا تحت پوشــش بنگاههــای بــزرگ چندملیتی فعالیت میکننــد. آنها اغلب جهت خواندن اثر هزینهای از نویســنده دریافــت نمیکنند و تنهــا در صورت موفقیــت در عقد قــرارداد با ناشــر ســهم مختصری را با نویســنده شریک میشــوند. بر خالف تصور عــوام که کارگزاران ادبــی را مختــص نویســندههای بــزرگ میپندارند، کارگزاران ادبی بیشترین کمک را بــه نویســندگان نوپا میکنند. در کشــور ما هم بــا اینکــه تعــدادی آژانــس ادبی بــه فعالیت میپردازنــد، کارگــزاران آنها بیشــتر پلی برای اتصــال ناشــران خارجــی و داخلی هســتند و عمدتاً بهعنوان واسطه انتقال حقوق معنوی آثــار ایفــای نقــش میکننــد. در شــرایطی که کمکهــای دولتــی بــرای حمایــت از آثــار ادبــی صادراتــی برقرار شــده و در زمانهای که اقبــال بــه تبــادالت فرهنگی میان ناشــران ما بــا ناشــران خارجی فزونــی گرفتــه، کارگزاران ادبی میتوانند با ایفای نقش مؤثر به جهانی شــدن ادبیات ما کمک کنند. بــا این حال، در صورتــی که کارگــزاران ادبــی در بــازار داخلی نشــر نیز فعال شــوند، نویســندههای تــازهکار برای چاپ اثرشــان مجبور نیستند به محبت دوستان و آشنایان متوسل شوند، ناشران آثار شســتهورفتهتری دریافــت میکننــد، مؤلفان از مشــاورههای حقوقــی صحیــح برخــوردار میگردنــد و از همــه مهمتــر کتابهــا بعد از انتشار به حال خودشان رها نمیشوند.