سناریوهای فرجام برجام

دونالد ترامپ بیش از آنکه یک سیاســتمدار باشــد، یک بازرگان اســت و کار بازرگانــی بــا ریســکپذیری بــاال آمیختــه اســت. این همان ویژگی است که سبب شده تصمیمهای رئیس جمهوری کــه تــا پیش از این به کار تجارت و برجســازی مشــغول بود آنقدر پیشبینیناپذیــر و خــارج از انتظــار باشــد کــه هــر بــار پیــش از یــک تصمیمگیری او کارشناســان و سیاســتمداران به گمانهزنی دربــاره تصمیم احتمالیاش بپردازند. چنانکــه در روزهای اخیر تصمیمگیری او درباره برجام برای سومین بار جهان را در چنین موقعیتی قرار داده است. رئیس جمهوری امریکا دو بار مجبور شد که پایبندی ایران را به برجام تأیید و تعلیق تحریمها را تمدید کند. در بار سوم او تأیید پایبنــدی ایــران به برجــام را به کنگــره ارجــاع داد. کنگره هم بــدون اینکه تصمیمی بگیرد ومسئولیتیبپذیرد،موضوعرابهدولتبرگرداند.حاالقراراستروزجمعهترامپموضعش در قبال تحریمها و برجام را اعالم کند و برای تصمیم او سه سناریو مختلف قابل فرض است.

ســناریو اول که بدبینانهترین پیشبینی ممکن اســت، این است که او با تأیید نکردن پایبنــدی ایران به برجام و نیز تمدید نکردن تعلیق تحریمهــا به نحوی خروج امریکا از برجام را کلید بزند. طبیعتاً در چنان شــرایطی الزم اســت که کمیسیون مشترک برجام بــا حضور نماینــدگان ایران و 5+1 یک بار دیگر تشــکیل شــود و بــرای اقدامات مقتضی تصمیمگیری کند. این ســناریویی اســت که در صــورت رخ دادن همه طرفهــای در آن متضرر خواهند شــد. هر چند نســبت زیان طرفها متفاوت اســت و بیــش از همه خود امریکاییهاضررخواهندکرد.

ســناریو دوم این اســت کــه او تعلیق تحریمهــا را تمدید و پایبنــدی ایران بــه برجام را براساسگزارشهایمتقنآژانسبینالمللیانرژیهستهایکهیگانهنهادمحقدرتعیین این گزاره اســت، تأیید کند. عمالً هم دولت امریکا چاره دیگری ندارد. البته این به معنای ناتوانــی ترامپ برای خروج از برجام نیســت، زیرا او اختیارات الزم بــرای این امر را دارد. اما واقعیت این اســت که به نفع امریکا و به نفع هیچ کشــور دیگری نیست که برجام اجرایی نشودوپایانیابد.بنابراین طبیعیاستکهاحتمالرخدادنسناریویدومرابیشازدیگر سناریوهابدانیم.زیراوجهدیگرماجراایناستکهوزیرامورخارجهووزیردفاعامریکا،مشاور امنیت ملی ترامپ و حتی رئیس سازمان اطالعات و امنیت این کشور جملگی معتقدند ادامه یافتن برجام به نفع امریکا است و طبیعتاً آنها به ترامپ مشاورههایی خواهند داد. همچنان که گفته شده او پیش از اعالم تصمیمش با وزرای خود رایزنی خواهد کرد.

اما در این میان سناریوی دیگری نیز قابل فرض است. اینکه ترامپ باز هم برجام را به نحوی در موقعیت معلق و نامشخص نگاه دارد. چنانکه میتواند تعلیق تحریمها را تمدیدکند،اماتأییدپایبندیبهبرجامرادربازیجدیدیبهکنگرهبسپارد.اینیکاحتمال بسیارضعیفاست،اماچونترامپفردیغیرقابلپیشبینیاستکمتریناحتمالهم قابل بررسی است. در این سناریو امریکا به سمت بهانهجویی برای تصویب تحریمهای غیر هستهای علیه ایران خواهد رفت. امریکا سعی خواهد کرد با بهانههایی چون نقض حقوقبشر،حمایتازتروریسمویاادعایبراساسواژهمجعولبیثباتسازیکهمدعی است برنامه موشکی ایران یا حضور مستشاریاش در کشورهای منطقه عامل بی ثبات سازیاستتحریمهایجدیدیوضعکنندکهربطیبهمسائلهستهاینداشتهباشداما عمالًبرجامرابرایایرانبیخاصیتمیکند.

در هر حال جمهوری اسالمی ایران چنانکه مقامات دیپلماتیک کشور اعالم کردهاند برای هر سه سناریوی احتمالی آمادگی دارد و البته هشدارهای الزم را به طرف امریکایی داده است. طرف امریکایی هم میداند که دست ایران بسته نیست و میتواند اقدامات مقتضیبهصالح خودرادربرابرتصمیماتامریکاانجامدهد.

اما در اینجا الزم است به این نکته اشاره کنم که باید توجه داشته باشیم وقتی میگوییم «خــروج امریــکا از برجــام» این به چه معنا اســت. اگر خروج امریــکا از برجام به این معنا باشــد که مبادالت تجاری با ایران را انجام ندهد که خب ما اصالً مبادالت خاصی با طرف امریکایینداریم.امااگربهمعنایآنباشدکهامریکاتحریمهایثانویهرااعمالکندوبگوید هر کشــوری را که با ایران معامله کند تحریم میکنیم؛ آن وقت دیگر عمالً برجام از میان رفتهاست.بنابراینآنچهبهعنوانفرضبرجامبدونامریکا مطرحمیشودمشروطاست. هرچندترامپ پیشتردراعالمموضعیگفتکهقصدنداردبرسرراهمعامالتاروپاباایران مانعیایجاد کند،امابایددیدکههریکازاقداماتامریکامنافعایرانازبرجامراتاچهحد تحت تأثیر قرار میدهد و در برابر آن باید چه رویکردی اتخاذ شود.