Zakrycie gwiazdy Aldebaran przez Księżyc, z Marsem w tle

Każdego miesiąca dochodzi do wielu ciekawych zjawisk na niebie, lecz dużo z nich umyka naszym oczom, szczególnie gdy są one krótkotrwałe. Do takich ulotnych i widowiskowych zdarzeń należą między innymi zakrycia jasnych gwiazd przez Księżyc, z których jedno będziemy mogli zaobserwować w piątkowy wieczór 28 kwietnia.

Gdy patrzymy na Księżyc przez dłuższy czas, z łatwością zauważamy, że z godziny na godzinę wyraźnie przemieszcza się on ze wschodu na zachód. Jednak śledząc Srebrny Glob uważniej, możemy dostrzec, że względem gwiazd przesuwa się on nieco w stronę przeciwną, tj. z zachodu na wschód. Ten ruch jest dość powolny, gdyż w ciągu godziny Księżyc przemieszcza się wśród gwiazd o wielkość swojej tarczy. Jeśli jakaś gwiazda znajdzie się akurat na jego drodze, to zostanie przez niego zakryta i na pewien czas zniknie nam z oczu. Wczesnym wieczorem 28 kwietnia taki właśnie los spotka jasną gwiazdę Aldebaran w konstelacji Byka.

W piątkowy wieczór, tuż po zachodzie Słońca, wąski rogalik Księżyca będzie świecił dość nisko nad zachodnim horyzontem. Przed godziną 20.20 gwiazda Aldebaran znajdzie się tuż nad jego sierpem i z każdą minutą nasz satelita będzie się do niej zbliżał coraz bardziej. Między godz. 20.20 a 20.24 gwiazda znajdzie się przy nieoświetlonym brzegu księżycowej tarczy i dojdzie do jej zakrycia (rys. 1). Wtedy zniknie ona nagle na ponad 40 minut, będąc przez ten czas ukryta za Księżycem. Ponieważ nasz satelita nieustannie się przesuwa, to między godz. 21.00 a 21.08 odsłoni zakrytą gwiazdę, która pojawi się nagle przy jasnej krawędzi jego sierpa (rys. 2).

Należy pamiętać, że choć zjawisko będzie miało podobny przebieg w całej Polsce, to dokładne czasy jego rozpoczęcia i zakończenia w poszczególnych rejonach kraju będą się różnić od siebie o kilka minut. Powyższa tabela zawiera momenty obliczone dla dość odległych od siebie miejscowości, między którymi rozbieżności czasowe będą najbardziej zróżnicowane. Każdy obserwator powinien wybrać z tej tabeli miejscowość, która jest położona najbliżej jego miejsca zamieszkania, aby określić przybliżony moment zakrycia i odkrycia Aldebarana na swoim terenie.

Najciekawszy będzie początek zjawiska, czyli moment zakrycia gwiazdy, gdyż nastąpi on przy ciemnym brzegu Srebrnego Globu. Zobaczymy wtedy, jak gwiazda zniknie nagle w pewnej odległości od księżycowego sierpa. Ponieważ ów górny fragment Księżyca może być niewidoczny, to odniesiemy wrażenie, iż gwiazda znikła nagle z nieznanej przyczyny.

Ponieważ zakrycie rozpocznie się niedługo po zachodzie Słońca, gdy niebo będzie jeszcze dość jasne, to do jego obserwacji warto użyć lornetki lub teleskopu, chociaż w wielu rejonach Polski powinno być widoczne gołym okiem. Najlepsze warunki do obserwacji zjawiska wystąpią w południowo-wschodniej części kraju (Rzeszów, Przemyśl, Krosno), gdzie Słońce zajdzie najwcześniej i niebo będzie najciemniejsze. W tych rejonach może udać się też dostrzec nikłą poświatę ciemnej części Księżyca, tzw. światło popielate, która powstaje wskutek oświetlenia księżycowej tarczy światłem odbitym od Ziemi. Natomiast na przeciwległym krańcu Polski, np. w Szczecinie, zakrycie rozpocznie się w chwili, gdy Słońce będzie jeszcze widniało tuż nad horyzontem. Tam więc jasne niebo może uniemożliwić zaobserwowanie tej części zjawiska. W załączonej tabeli podano też momenty zachodów Słońca, które mogą być przydatne przy ocenie warunków widoczności zjawiska.

Obserwując zakrycie gwiazdy, warto też zwrócić uwagę na planetę Mars, która w tym czasie będzie widoczna około 8 stopni na prawo od Księżyca. Na załączonych rysunkach skala odległości planety względem księżycowej tarczy nie została zachowana. Odległość 8 stopni to w rzeczywistości równowartość aż 16 księżycowych tarcz. Mars będzie w tym czasie świecił nieco słabiej niż gwiazda Aldebaran, lecz mimo to nie powinno być problemów z jego odszukaniem. Jeśli komuś nie uda się zobaczyć planety podczas obserwacji zakrycia gwiazdy, to z pewnością ujrzy ją pół godziny później, gdy niebo bardziej się ściemni.

Zakrycia jasnych gwiazd przez Księżyc nie zdarzają się zbyt często, więc warto się pokusić o obserwację piątkowego zjawiska. www.vademecum-astronomii.pl redakcja@vademecum-astronomii.pl