Top-skaapteler: ‘BLUP se tyd is verby!’
BLUP het waarde gehad, maar is uitgedien en lei nie meer tot die teling van goeie, aangepaste diere nie, meen die veteraanskaapteler mnr. Lionel de la Harpe van Graaff-Reinet.
Dit is veel makliker om diere met goeie “syfers” te teel as om goeie diere te teel,” meen die ervare, vooraanstaande Dohne-Merino-teler mnr. Lionel de la Harpe van Graaff-Reinet. “Ek is prakties en meen die debat oor BLUP (beste liniêre onsydige beraming) moes al lankal begin het!”
Met 50 jaar ervaring in stoettelery dra sy stem gewig (sien KASSIE ). Hy het genetiese oordraagbaarheid en die BLUP-program deeglik nagevors. Laasgenoemde word deur verskeie skaap- en beestelersgenootskappe, waaronder die Dohne-Merino-telersvereniging van Suid-Afrika, gebruik.
De la Harpe is ’n uitgesproke lid van laasgenoemde en meen BLUP is verouderd en selfs skadelik vir die teel van aanpasbare vee van gehalte. “Die program behoort opsioneel te wees of laat vaar te word.”
BLUP is in die 1950’s ontwikkel vir die skatting van die genetiese verdienste of die voorspelde teelwaardes (EBV’s) van individuele diere. “Deesdae is dit ’n onbetroubare en uitgediende wetenskap wat nie meer op telers afgedwing behoort te word nie,” sê De la Harpe, wat sedert 1972 Dohne-Merino’s teel. Voor dit het hy Merino’s geteel.
Sy seun Jean bedryf vandag die stoetery op hul plaas Grassdale tussen Graaff-Reinet en Murraysburg (sien KASSIE op bladsy 44).
‘ONGEWENS GROOT’
De la Harpe meen BLUP het nie tot ’n algemene verbetering in die bouvorm en karkasgehalte van vee gelei nie en ook nie tot ’n verbetering in die aanpasbaarheid van diere, veral in moeilike en harder omgewings, nie. “Pleks daarvan het dit gelei tot diere wat te groot is.
“Die liggaamsgewig van skape en beeste het tot ongewenste vlakke gestyg. Hierdie diere met hul hoë BLUP- en EBV-waardes en liggaamsgewig kan dalk indrukwekkend op papier en rekenaarsagteware lyk, maar hulle produseer dikwels net optimaal met intensiewe bestuur en byvoeding wat alles saam bykomende koste beteken.”
Hoewel Dohne-Merino’s suksesvol in sulke omstandighede is, is dit nie wat van die ras ’n wenner gemaak het nie. Die Dohne is spesifiek in die laat 1930’s deur die Departement van Landbou saam met toekomsgerigte boere in die Stutterheim-omgewing vir die harde suurveld-omgewing in die Oos-Kaap geteel omdat skape nie goed daar geaard het nie.
Hulle het nie probeer om skape oor verskillende omgewings te vergelyk – soos wat BLUP doen – nie.
Die sogenoemde deurbraak van BLUP, aldus De la Harpe, was dat dit veronderstel het dat alle skape van oor die land vergelyk kan word deur die omgewing uit die som te verwyder. Die gemiddelde “produksie” van ’n sekere ram se afstammelinge is dan in die gemiddelde ingewerk met die veronderstelling dat die ram soortgelyke afstammelinge in alle omgewings sou voortbring.
Al die data van die vroulike diere en hul nageslag is sodoende in ’n ingewikkelde rekenaarprogram ingevoer om EBV-waardes te bepaal. Die wetenskap het egter intussen vasgestel dat genetiese oordrag en die invloed van die omgewing nie geskei kan word nie en dat die korrekte gene met sorg vir elke afsonderlike omgewing uitgesoek moet word. Eenvoudig gestel ontwikkel gene in ’n spesifieke omgewing op ’n spesifieke manier.
“Ons kennis oor genetika en veral epigenetika het spronge ver gevorder sedert BLUP ontwikkel is,” verduidelik De la Harpe. “In die verlede is gemeen gene is onveranderlik en word net so van ouers aan hul nageslag oorgedra. Sedertdien het wetenskaplikes egter ontdek dat gene nie onveranderlik is nie,
dat dit deurentyd verander en dat die verandering aan die nageslag oorgedra kan word.”
VERANDERING OORERFLIK
Epigenetika is volgens De la Harpe deesdae die studieveld in biologie wat die vinnigste uitbrei. “Die kern daarvan is die besef dat selle genetiese kodes eerder lees en interpreteer as wat dit ’n bloudruk is wat elke keer dieselfde resultaat lewer. Die feit dat verandering wat deur die omgewing teweeg gebring is, oor enkele geslagte oorerflik kan wees, dui daarop dat iets besig is om oor ’n baie korter tydskaal met oorerflike materiaal te gebeur.”
Reeds in die 1960’s het prof. Leon C. Megginson, hoogleraar in sakestudies van die Louisiana-staatsuniversiteit, gesê: “Dit is nie die slimstes van spesies wat oorleef nie; ook nie sterkste nie, maar die spesie wat oorleef, is die een wat die beste kan aanpas en inpas by die veranderende omgewing waarin hy hom bevind.”
Wat De la Harpe die meeste kwel, is dat skaap- en beesboere en telers wat wêreldwyd op die veld boer, “besig is om die waardevolste gene van aanpasbaarheid en produkgehalte op te offer” as ’n onbedoelde gevolg van BLUP.
Hy haal mnr. Rick Orr, ’n veeboer van Noord-Canterbury, Nieu-Seeland, aan wat met 10 000 ooie en 700 koeie boer: “Dit is maklik om diere op papier te teel, maar wanneer die diere met hul topsyfers na bergagtige gebiede verskuif word, kan hulle nie geneties by die omgewing aanpas nie. Die diere wat nie sulke topsyfers op papier het nie, presteer dikwels beter.”
De la Harpe ken telers wat telersgenootskappe verlaat het omdat hulle die BLUP/ EBV-stelsel sien vir wat dit is: ’n Rowwe wiskundige formule en nie as die evangelie, soos wat dit soms beskou word, nie. Hy sê die telers hou steeds deeglik inligting by en verkoop hul diere steeds teen goeie pryse, maar hulle het die BLUP-verwante koste en probleme uitgesny.
“BLUP was ongetwyfeld aanvanklik ’n ontwikkeling met goeie bedoelings en kan steeds van nut wees in ingeperkte en beheerde omgewings waar diere in homogene groepe getoets kan word, soos in die geval van hoenders en varke wat almal met dieselfde bestuur, voer en temperatuur grootword.
“Ons weet egter nou dat gene nie onveranderbaar is nie; dit verander voortdurend en op dinamiese wyse oor vele verskillende omgewings. Dit beperk die nut en vermoë van BLUP om betekenisvolle vergelykings te tref. Selfs ’n bygewerkte BLUP, as só iets moontlik is, is te beperk omdat genetiese oordrag heeltemal te dinamies is.
“Nogtans word alle Dohne-Merino-telers en sekere beestelers in Suid-Afrika steeds gedwing om BLUP te gebruik, terwyl dit opsioneel vir Merino-telers is. Ons kan steeds die beste ramme in ’n stoetery uitsoek deur ’n formule-indeks eie aan ons omgewing te gebruik. Daarna sit hulle egter al die inligting in BLUP en gebruik dit as ’n gids om ramme te verkoop. Dit het daartoe gelei dat mense ál hoe groter begin gaan het. Dit is nie produktief vir die talle droë omgewings in Suid-Afrika nie. Diere van mediumgrootte is baie meer geskik vir hierdie meer ongenaakbare omgewings, ’n waarheid wat oral ter wêreld geld.”
TELERSVAARDIGHEDE
Mnr. Chris Cummins, ’n groot vleisverwerker van Australië, sê baie van die diere wat groter geword het, het terselfdertyd ook skraler en leniger geword, terwyl hulle in talle opsigte tekort skiet (lean, lanky and lacking). Volgens hom het die vorm van die karkas ’n ongunstige invloed op die opbrengste en eindproduk begin uitoefen. “Dit het moeilik begin raak om ’n eindproduk met goeie lendestukke, oogspiere en agterkwarte te kry.”
Cummins is ’n voorstander van ’n kleiner, blokkige dier wat maklik vir die mark gereed gekry kan word en ’n karkasvorm het wat beter snitte toelaat.
Waarmee moet BLUP dus vervang word? “Ons moet in die eerste plek terugkeer na die goeie ou waarde van telersvaardighede,” sê De la Harpe. Metings moet onder homogene groepe wat byvoorbeeld presies in dieselfde omgewing grootgeword het, gemaak word.
Die metings kan aangevul word deur die insluiting van onder meer karkas-evaluering wat noukeurig deur ultraklankskandering van die lewende dier gedoen kan word. Gesonde verstand, vaardighede, die byhou van inligting en metings wat op die eiendom aangeteken word, is noodsaaklik wanneer nuwe teelmateriaal van ander omgewings ingebring word.
“Dit is net so belangrik om die integriteit van ander telers se rekordhouding en benaderings te kan bepaal en verkieslik om teelmateriaal uit ’n soortgelyke omgewing in te voer waar die einddoel en uiteindelike gebruik van die produk ook dieselfde is.”
VOORDEEL VAN FALKIRK-STELSEL
De la Harpe is ’n voorstander van die stelsel van karkas-evaluering, verkieslik binne ’n homogene omgewing, soos met die Falkirk-indeks wat deur die Nieu-Seelander mnr. Ian Walsh ontwikkel is.
Hy het Walsh in 2004 in Australië ontmoet en was so beïndruk met sy werk en die stelsel waarmee hy vee evalueer, dat hy hom na Suid-Afrika genooi het. Walsh gebruik ultraklankmetings wat hy met ingeligte beoordelings van die hand en die oog saamvoeg. “Ek kry geen inkomste van Falkirk nie, maar ek en Walsh skakel oor en weer. Ons gebruik die Falkirk-stelsel tot groot voordeel in ons stoetery. Ek het heelwat in die proses geleer. Dit is bemoedigend dat daar skielik ’n waardering vir karkas-evaluering is. Baie hoogs suksesvolle bees- en skaaptelers in die wêreld gebruik al jare lank karkasevaluering en ervaar eksponensiële voordele.
“Watter stelsel boere en telers ook al gebruik, hoop ek dat my intense passie en die geloof dat ons ons allerbeste moet lewer in die teling- en seleksieprosesse ’n produktiewe debat en gesprek tot gevolg sal hê.
“Ek geniet nie konflik nie, maar meen ek is dit aan telers oral verskuldig om my oortuigings oor BLUP oor te dra en om my bevindings met soveel mense as moontlik te bespreek om lewe aan die debat te gee. Oorerflikheid moet na dierebevolkings en nie individue nie, soos in die geval van BLUP,
verwys. BLUP sal eindelik deur genomika vervang word omdat laasgenoemde na ál die gene kyk. Dit is tans net baie duur.”