Herlaaipotpourri – Deel 8
Die handlaai van patrone het ’n meganiese kant – wanneer prosedures en tegnieke toegepas word om ’n veilige en doeltreffende patroon te laai. Daar is egter ook ’n dinamiese kant – wanneer jy op ’n verantwoordelike manier met die veranderlikes werk om resultate te verbeter of om bepaalde uitkomstes te bewerkstellig. Dryfmiddels is van die interessantste veranderlikes waarmee ’n handlaaier te doen kry, maar die gebruiker moet dryfmiddels goed bestudeer voordat hy met toepassings kan begin eksperimen- teer. Ook moet hy onthou dat hyself risiko’s loop wanneer hy buite die gepubliseerde parameters beweeg. Hieroor word twee vrae dikwels gevra.
VRAAG:
My seun is nou 12 jaar oud en hy wil graag sy eerste bok skiet. Ek het ongelukkig net een geweer,’n .30-06 Musgrave en wil hom die geleentheid gee om sy skietvernuf ’n bietjie te oefen. Vriende waarsku my daarteen dat die kind dalk afgeskrik kan word deur die terugskop van die .30-06. Sal ’n ligter kaliber soos ’n .223 Remington of ’n .243 Winchester meer geskik wees?
KASSIE SE KOMMENTAAR:
Die vriende is reg wanneer hulle oor die terugskopkrag van die .30-06 praat. Indien kleiner kalibers as die .30-06 deel van die beskikbare battery jaggewere sou wees, sal dit beter vir die jongman wees om daarmee te begin jag. Dis natuurlik as die kleiner kalibers geskik is vir die grootte van die wild wat gejag gaan word.
Daar is egter tegnieke wat gebruik kan word om die terugskop van enige geweer te verlaag tot die vlak wat die skut kan hanteer. Wanneer so ’n lading ontwikkel en gebruik word, moet die skietafstand en die latente terminale energie van die koeël op die teiken ook in ag geneem word. Die tegniek wat ek kortliks hier gaan bespreek, is die sogenaamde verminderde lading-tegniek (reduced load).
Hercules Louw, ’n bekende in SA Jagters se skietkringe, het in die laat 1990’s ’n baie goeie tegniese artikel oor hierdie tegniek geskryf. Saam daarmee het hy ’n interaktiewe tabel vir gewilde kalibers opgestel. Ek kan nie onthou of dit in SA JAGTER/ HUNTER gepubliseer is nie, maar die destydse Herlaaivereniging het dit aan sy lede beskikbaar gestel. Ek gebruik grepe uit hierdie artikel met Hercules se toestemming, omdat ek dit self menige keer gebruik het en dit baie goed werk.
Om die lading te verminder is gewoonlik redelik eenvoudig. Die aangewese dryfmiddel om in feitlik alle kalibers te gebruik, is S335. Daar is wel uitsonderings waar van vinniger dryf- middels soos MP200 en S265 gebruik gemaak kan word. Ons sal dit egter by ’n ander geleentheid bespreek.
Bepaal eerstens watter koeël gebruik gaan word. Koeëls van enige gewig kan gebruik word, maar swaarder koeëls werk beter omdat hulle beter penetreer teen stadige spoed as ligte koeëls (onder meer as gevolg van hul beter seksionele digtheid). Probeer om ’n kort koeël te gebruik vir beter stabilisasie teen ’n laer spoed. Hoe langer die koeël, hoe hoër moet die spoed wees om dit te stabiliseer. Hoe hoër die spoed, hoe hoër moet die lading wees en hoe groter gaan die terugskop wees. Omdat die impakspoed van die koeël op die teiken relatief laag gaan wees, is dit nie nodig om ’n premiumkoeël te gebruik nie. Enige PMP, Sierra, Hornady InterLock en soortgelyke koeëls kan met goeie effek gebruik word, want dit sal nie op impak verbrokkel nie – ’n kort, vet, loodkernkoeël sal altyd ’n goeie keuse wees.
Tweedens bepaal jy op watter afstande die verminderde ladings gebruik gaan word sodat jy ’n lading kan kies wat die koeël teen ’n geskikte spoed sal lanseer.
Derdens is dit belangrik om te probeer bepaal watter terugskopenergie vir die skut aanvaarbaar sal wees. ’n Goeie riglyn is om te weet watter tipe ligte kaliber deur die skut hanteer kan word. Ek neem gewoonlik ’n .243 Win se terugskop met ’n 100gr-koeël uit ’n fabriekslading as ’n vertrekpunt (100gr @ 2 960vps). Hierdie lading produ- »
» seer in ’n standaard-geweer ’n terugskopenergie (recoil energy) van ongeveer 8.8vt/lb, teenoor ’n .30-06 met ’n standaardlading vir ’n 180gr-koeël (2 700vps) se ongeveer 20.3vt/lb. As die skut nog nie tevore senterslaggewere hanteer het nie en klein van postuur is, vergelyk ek graag die terugskopenergie om na te streef as dié van ’n tipiese .223 Rem met ’n 55gr-koeël (3 200vps) en ’n terugskopenergie van sowat 2.3vt/lb. ’n Tipiese .308 Win met ’n 165gr-koeël (2 700vps) lewer ’n terugskopenergie van ongeveer 18.1vt/lb – nie te ver agter dié van die .30-06 nie as gevolg van die vinniger tipe dryfmiddel wat in die .308 gebruik word.
As die .30-06 met dieselfde 180gr-koeël en 40gr S335 gelaai word, behoort die terugskopenergie laer as dié van ’n .243 Win met ’n volle lading te wees vir ’n trompsnelheid van net oor die 2 200vps. Dit is heeltemal voldoende om op 100 tot 150m daarmee te jag. As die terugskop verminder word tot dié van ’n .223 Rem (2.3vt/lb) is die spoed net vinniger as 2 000vps. Selfs hierdie spoed is steeds voldoende vir ’n 100m-jagskoot op verskeie soorte wild.
LET WEL: ’n Belangrike voorwaarde vir ’ n verminderde lading, is dat ’n vuller gebruik moet word om die dryfmiddel op die slagdoppie te hou. Dit is nodig omdat die ladingdigtheid minder as 85% is – gewoonlik tussen 60% en 70%. Dit help nie om ’n stadige brandspoed-dryfmiddel ter wille van beter ladingdigtheid te gebruik nie, want dit gaan nie onder die lae druktoestand in die doppie behoorlik verbrand nie. S335 lewer by verre die beste resultate in enige kaliber wanneer ’n verminderde lading benodig word, enkele uitsonderings uitgesluit.
Herlaaiers wat toegang tot QuickLOAD ballistiese sagteware het, kan dit as hulpmiddel gebruik vir hul ladingprojeksie. Andersins kan hulle my gerus kontak vir riglyne.
VRAAG:
Ek gebruik Somchem se dryfmiddels sedert ek in 2003 begin het om patrone vir my jaggewere te laai. Ek sien daar is nou ook buitelandse dryfmiddels by handelaars in SuidAfrika beskikbaar. Is dit die moeite werd om Somchem se dryfmiddels vir buitelandse dryfmiddels te verruil?
KASSIE SE KOMMENTAAR:
Ek is bevrees ’n mens sal meer spesifiek oor kalibers, geweereienskappe en koeëls moet wees om hierdie vraag akkuraat te kan antwoord. Somchem se dryfmiddels maak voorsiening vir ’n wye spektrum van kalibers. Daar is sekere kalibers, soos die grootdop-magnums aan die bo-end van die kalibergroottes en dopgroottes, en dan weer kleiner kalibers soos die .22 Hornet en ander aan die onder-end, waarvoor Somchem se spektrum wel voorsiening maak, maar soms nie bevredigend presteer nie. In hierdie gevalle is daar sekere buitelandse dryfmiddels wat spesifiek vir daardie kalibers ontwikkel is, of baie goed in daardie kalibers presteer. Dit is byvoorbeeld moeilik om S365 te vervang as ’n veeldoelige dryfmiddel vir gebruik in ’n groot verskeidenheid van kalibers agter ’n groot verskeidenheid van koeëls.
Buitelandse dryfmiddels sal nie noodwendig ’n spesifieke kaliber geweer se trompsnelheid verhoog nie, maar kan moontlik tot beter konstantheid in trompsnelhede lei. Ek besit ’n 6mm Remington met ’n 27”-loop, waarin ek 70gr-koeëls skiet. In hierdie spesifieke geweer het die trompsnelheid met ongeveer 120vps verbeter. ’n Vriend van my het ’n .50 BMG Garrett en hy ervaar ook ’n verhoogde trompsnelheid van ongeveer 110vps, terwyl ’n ander kennis nie ’ n merkbare verskil in trompsnelheid met sy .30-06 Springfield kan rapporteer nie.
Wat wel duidelik waarneembaar is, is die kleiner variasie in trompsnelheid tussen opeenvolgende skote, so ook die lae sensitiwiteit vir temperatuurskommelings van sommige buitelandse dryfmiddels. Vihtavuori se produkte, asook sekere produkte van IMR DuPont en Hodgdon is spesifiek ontwikkel om temperatuurweerstandig te wees. Sommige van die buitelandse dryfmiddels vertraag ook koperneerslag in lope en is ook ontwerp om omgewingsvriendelik te wees.
Ek beveel aan dat mense eers navorsing doen en hul ore minder uitleen voordat hulle besluit watter kruit om te gebruik. Die beste sou wees om jou eie proefnemings te doen, want net jy sal weet wat jy beskou as ’n “verbetering”. Die beter konstantheid in trompsnelheid en lae temperatuursensitiwiteit is beslis twee van die positiewe eienskappe van die buitelandse dryfmiddels. Dit op sigselwers mag dalk bydra tot verbeterde konstantheid in akkuraatheid.
Of jou spesifieke kaliber vinniger gaan skiet, moet jy eers self probeer voorspel en dan empiries gaan bevestig. Die vraag sluit nie die koste-element van dryfmiddels in nie, maar dit is so dat die buitelandse dryfmiddels heelwat meer as Somchem se produkte kos. As ons vir ekonomiese redes alleen moes skiet, sou die keuse onteenseglik op Somchem-dryfmiddels geval het. Soek jy egter die beste resultate, veral in daardie kalibers waar Somchem se dryfmiddels nie goed presteer nie, is dit dalk die moeite werd om te begroot en die duurder dryfmiddels te probeer.
HOE MEER ONS LEER, HOE BETER K AN ONS MANEUVREER!