Afrikaanse ‘killer bee’ is hyperagressief door toedoen van Europese voorouder

De geafrikaniseerde honingbij wordt vaak aangeduid als ‘killer bee’. En die bijnaam heeft hij niet voor niets. De beestjes hebben een vrij negatieve reputatie doordat ze heel agressief kunnen zijn. Een boze zwerm heeft dan ook al meerdere mensen het leven gekost. Maar waarom is de killer bee zo agressief? Onderzoekers zochten het uit. De geafrikaniseerde honingbij is eigenlijk het resultaat van een genetisch experiment dat fout is gegaan. Braziliaanse onderzoekers importeerden een Zuid-Afrikaanse ondersoort en kweekten ze in de jaren vijftig met Europese afgeleide honingbijen. Het idee was om een betere subtropische variant te ontwikkelen. Maar toen ontsnapten er per ongeluk een aantal. En deze ontsnapte bijen paarden vervolgens onverhoopt met de lokale bijen.

Het resulteerde in een nieuw soort bij waar eigenlijk niemand op zat te wachten. “De resulterende bijen hadden een invasief karakter en waren heel agressief”, legt onderzoeker Amro Zayed uit. “Veel erger dan de Europese honingbijen die destijds door Noord- en Zuid-Amerikaanse imkers werden gebruikt.” Waar deze agressiviteit vandaan kwam, was een groot raadsel. “De genetica die deze hyperagressie veroorzaakte, was niet goed bekend”, gaat Zayed verder. “Maar de heersende theorie luidde dat de geafrikaniseerde honingbij agressief was omdat de ZuidAfrikaanse bijen dat waren.” De nieuwe kolonies wisten zich in rap tempo uit te waaieren. Zo verspreidde de geafrikaniseerde honingbij zich niet alleen over Brazilië, maar ook over Zuid-Amerika, Midden-Amerika en in 1990, over de zuidelijke staten van de Verenigde Staten. Tegenwoordig hebben ze de Europese afgeleide honingbij in Brazilië volledig vervangen. Bovendien zijn ze de meest voorkomende honingbij van Noord-Argentinië tot het zuiden van de Verenigde Staten geworden. Dit succes heeft te maken met verschillende factoren. Allereerst zijn ze afkomstig uit een tropisch gebied. Het betekent dat ze in deze klimaten beter gedijen dan hun Europese tegenhangers. In tropische gebieden waar beide soorten naast elkaar leven, kan de geafrikaniseerde honingbij de Europese honingbijen dan ook gemakkelijk wegconcurreren. Bovendien zwerven geafrikaniseerde honingbijen meer en zullen zich daarom ook sneller over een groot gebied kunnen verspreiden.

De genetisch gemanipuleerde bij komt nu dus op veel plekken voor, waar hij soms in het vaarwater belandt van nietsvermoedende mensen. In de Verenigde Staten zijn geafrikaniseerde honingbijen bijvoorbeeld verantwoordelijk voor een à twee doden per jaar. Om te bepalen waar de hyperagressie van de geafrikaniseerde honingbij vandaan komt, besloten de onderzoekers een experiment uit te voeren. Ze verzamelden 116 Braziliaanse geafrikaniseerde honingbij-kolonies en lieten een zwart leren balletje een aantal minuten voor de ingang van de bijenkorf zwaaien om een reactie uit te lokken.

Veel bijen vlogen agressief op het balletje af en staken direct. “Sommige kolonies staken de bal wel negentig keer of meer per minuut”, vertelt onderzoeker Samir Kadri. “We besloten het genoom van de meest agressieve kolonies te sequencen. Vervolgens vergeleken we de genomen van de meest en minst agressieve kolonies om mutaties te ontdekken die verband houden met hun verschillende gedragingen.” De onderzoekers kwamen erachter dat de meest defensieve kolonies meer verwant waren aan Zuid-Afrikaanse honingbijen. Maar na het sequencen van de genomen ontdekte het team dat de meest agressieve exemplaren verwant waren aan West-Europese bijen. Het betekent dat de agressiviteit in geafrikaniseerde honingbij mede is bewerkstelligd door een Europese voorouder. Al is het voornamelijk de beroerde mix die telt. “De vermenging van de twee honingbij-ondersoorten heeft uiteindelijk tot de hyperagressie geleid die we in deze invasieve soort terugzien”, aldus Zayed. Hoewel de bevindingen uit de studie antwoord geven op een prangende vraag, laten de onderzoekers het onderwerp nog niet los. Vervolgonderzoek moet namelijk uitwijzen hoe het DNA van deze twee ondersoorten de agressieve afweerreactie precies beïnvloedt. (Scientias)