Shkodra SipaS NaSho Jorgaqit dhe NJë kuJtim me Frederik rreShpJeN
Para pak muajsh, Nasho Jorgaqi, një personalitet ndër më të shquarit e kohës, një pendë e njohur me kontribute në shumë fusha të dijes, të historisë, të arsimit e të kulturës kombëtare mbushi 90 vjet. Reagimet, me vlerësime e urime ishin të shumta e të merituara, nga figura të njohura, kolegë e miq të shumtë, në Shqipëri, në Kosovë e në diasporë, që i uronin nga zemra dhe shumë e shumë vite tjera, kështu siç e gjeti ky 90-vjetor, në punë, në aktivitet, në krijimtari, që s’u ndërpre për asnjë çast, por dhe i rrethuar nga dashuria e mirënjohja e familjes, në radhë të parë, bashkëshortes së devotshme, pedagoges së njohur e të dashur, veç tjerëve dhe të gruas time, për të cilën si familje kemi një respekt të veçantë; të Kristinës, tashmë të njohur jo vetëm si bija e dy prindërve të shquar, por dhe si studiuese po kaq e njohur dhe e shquar për studimet në fushën e vështirë të gjuhësisë, duke vazhduar e çuar me përpara traditën familjare. E krahas tyre dhe plot shokë e miq në të katër anët e vendit.
Me këtë rast, gazeta “dita”, botoi një pjesë të kujtimeve. Si njëri prej miqve të tij, kujtimet i lexova me një frymë e me ngjallën emocione të veçanta, me përshkrimet që janë në natyrën e Nashos, plot dashuri dhe respekt për vendin e për njerëzit e në këtë rast dhe për Shkodrën e qytetarët e saj, për figurat e ndritura të arsimit e të kulturës kombëtare, që ka nxjerrë ky qytet i lashte e me tradita të spikatura, disa prej të cilëve vështirë të përsëriten. Disa nga këto figura që profesori na i sjell në vëmendje, kam patur fatin t`i njoh dhe unë, kur një dekadë pas tij, u ula në bankat e gjimnazit 29 nëndori, ku ai mori mësimet e para për jetën, për t’u bërë, më pas një personalitet dhe erudit i rrallë, siç e cilësonte me të drejt “dita”.
Bilanci i këtij kolosi të letrave shqipe, në këtë 90-vjetor, është i jashtëzakonshëm, që do ta dëshironte e do ta nderonte çdo krijues, shkrimtar apo studiues. Një jetë e jetuar në mënyrë aktive e me dinjitet, me punë të pa lodhur e të pandërprerë për asnjë çast, me studime e krijime në shumë fusha të dijes, të mishëruara në vepra të shumta, fondamentale, që përfaqësojnë thesare në kulturën kombëtare, ku do të veçoja sidomos botimin shumëvëllimësh për Nolin, këtë figurë madhore të kulturës kombëtare, ëpor dhe shkrimet e studimet që vazhdon të na i sjellësh herë pas here për zhvillimet në Kosovë, në Çamëri, arbëreshët në itali e bashkatdhetarët e diasporës, së vjetër e të re, të shpërndarë në vende të ndryshme të Europës e në SHBa. të gjithë këta pjesë të trungut arbëror, të gjymtyrëve të kombit, që e bënë të aftë të përballojë sfidat e historisë. Në veprat e studimet e tij profesori pasqyron e lartëson përpjekjet heroike për mbijetesë e progres, për të ruajtur gjuhën dhe kulturën kombëtare, zakonet e doket që na kanë mbajtur gjallë, të lidhur me njëri tjetrin e me vendin amë, me Shqipërinë, ku siç thoshte Çajupi edhe balta të duket më e ëmbël se mjalta. Kujtimet janë në një linjë tashmë të njohur të autorit, që sjell gjithnjë në punimet e tij, fakte të reja, interesante, duke riparë, e pse jo dhe korrigjuar, me kurajo çdo gjë të nevojshme, për t’iu afruar sa më shumë që të jetë e mundur realitetit historik e letrar, për të kapërcyer kësisoj dhe meraqet që ka çdo studiues ndaj veprës se vet, një motiv i fortë që e mban gjithnjë në lëvizje e në kërkim. Kjo krijimtari e ka bërë profesorin të njohur e të respektuar si rrallëkush, brenda e jashtë vendit dhe e ka renditur, me dinjitet ne radhën e njerëzve të ditur të kohës, që hodhën themelet e arsimit, të kulturës e të shkencës shqiptare.
Kujtimet që botoi “dita” më sollën në kujtesë mbresa të pashlyera nga jeta intelektuale e qytetit tim, e bashkëqytetarëve e bashkëmoshatarëve të mi, që një dekadë pas Nashos do të uleshim në të njëjtat banka, të gjimnazit të famshëm 29 nëntori, një shkollë me emër e tradita (që ruhen e zhvillohen më tej në kushtet e sotme), me një trup mësimore që rrallëkush mund ta kishte, me profesorë të mëdhenj, me shkollim, kulturë e frymë europiane. Kësisoj, do të kishim edhe ne fatin, që të merrnim mësimet e para nga kjo plejadë njerëzish të mëdhenj, bashkë me bashkëmoshatarët e mi, ndër të cilët kujtoj sidomos të paharruarin Frederik Rreshpja, mikun tim Salvator Frania, një tjetër nxënës dhe njeri i shkëlqyer e modest, që mbeti i tillë gjithë jetën dhe të tjerë si këta, të gjithë me prejardhje nga familje të njohura qytetare shkodrane. Në rrugëtimin e sapo nisur do të përpiqeshim, të gjenim veten dhe vendin, kryesisht me angazhimin në mësime që të bëheshim sa më shpejt mbështetje për familjet që, ashtu si i tërë vendi kalonin vështirësi jo të pakta, për shkak të varfërisë së skajshme, e kuptueshme dhe e pashmangshme për një vend të sapo dalë nga një luftë shkatërrimtare, por të domosdoshme.
Kësisoj, me ëndrrat e dëshirën që të bëhemi dikushi, përpiqeshim të kuptonim kompleksitetin e situatës me të cilën përballej vendi, që përshkruhet me realizëm dhe në kujtimet e profesorit dhe me atë formim e konceptim të jetës, të realitetit që kishim, arritëm që secili në mënyrën e vet të orientohej e adoptohej me kohën, me ndryshimin. Shembullin e kishim dhe e shihnim tek pedagogët, në pergatitjen, sjelljen dhe edukatën që manifestonin në çdo hap ne raportet me nxënësit e me njëri tjetrin, pasqyrë dhe e edukatës e kulturës familjare. Kështu krijuam ndaj tyre një dashuri e respekt të jashtëzakonshëm. Me këtë shpjegohet trishtimi që ndjenim kur mernim vesh se njeri apo tjetri do te ishin objekt vëzhgimi nga organet inteligjente. Natyrisht ishim qenie njerëzore, aq më shumë tërinj, adoleshentë, me ëndrra e dëshira te moshës, por ato nuk na pengonin, qe te ndiqnim me vëmendje ndryshimet, me shpresë se mjerimi, varfëria e padituria e trashëguar do te kapërceheshin dhe vendi do të kishte më shumë punë, shkollim e zhvillim. E këtë besonim se mund ta bënin e mund ta sillnin forcat e reja, që bënë dhe luftën, në radhët e të cilëve kishte dhe kapacitete jo të pakta intelektuale, specialistë të fushave të ndry