Historia e vajzës “napalm”, që u kthye në simbolin kundër luftës në Vietnam

Fotografia e tmerrshme e fëmijëve që ikin nga një sulm vdekjeprurës me napalm u bë imazhi përcaktues jo vetëm i Luftës së Vietnamit, por i shekullit të 20-të. Tymi i errët që ngrihet pas tyre, ndërsa ushtarët nga Divizioni i 25-të i ushtrisë vietnameze të jugut ndjekin të pafuqishëm pas.

E shkrepur jashtë fshatit Trang Bang më 8 qershor 1972, fotografia kapi traumën dhe dhunën pa dallim të një konflikti që mori, sipas disa vlerësimeve, një milion ose më shumë jetë civilësh.

Ndonëse zyrtarisht titullohet “Terrori i Luftës”, fotoja njihet më shumë me pseudonimin që i është vënë 9-vjeçares së zhveshur të djegur: “Vajza Napalm”.

Vajza, që u identifikua si Phan Thi Kim Phuc, përfundimisht u mbijetoi plagëve të saj.

Kjo falë deri diku fotografit të Associated Press, Nick Ut, i cili ndihmoi fëmijët pasi shkrepi imazhin e tij ikonik.

Pesëdhjetë vjet pas asaj dite fatale, dyshja janë ende në kontakt të rregullt - dhe duke përdorur historinë e tyre për të përhapur një mesazh paqeje.

“Nuk do ta harroj kurrë atë moment,” tha Phuc në një video-telefonatë nga Toronto, ku ajo është tani.

Fshati i saj i fëmijërisë Trang Bang, më pak se 30 milje në veriperëndim të Saigonit (tani qyteti Ho Chi Minh), atëherë ishte pushtuar nga forcat komuniste nga veriu i vendit.

Sipas një raporti të New York Times nga ajo kohë, ushtria vietnameze jugore kishte kaluar tre ditë duke u përpjekur t’i dëbonte ata dhe të rihapte autostradën aty pranë.

Atë mëngjes, forcat ajrore të jugut dërguan avionë Skyraider të drejtuar me helikë për të hedhur napalm - një substancë që shkakton djegie të rënda dhe ngjitje në objektiva - në pozicionet ku qëndronte armiku.

Phuc dhe familja e saj ishin strehuar me civilë të tjerë dhe ushtarë vietnamezë të jugut në një tempull budist.

Me të dëgjuar avionët e ushtrisë së tyre lart, ushtarët i kërkuan të gjithëve të iknin, nga frika e një sulmi.

Tragjikisht, grupi u ngatërrua me armikun. “Ktheva kokën dhe pashë aeroplanët dhe pashë katër bomba që u ulën,” tha Phuc. “Pastaj papritmas ka rënë zjarri gjithandej dhe rrobat e mia janë djegur nga zjarri. Në atë moment nuk kam parë askënd rreth meje, vetëm zjarr.

“Më kujtohet ende ajo që mendoja”, shtoi ajo. “I thosha vetes: “O zot, u djega, do të jem i shëmtuar dhe njerëzit do të më shohin ndryshe. Isha shumë e tmerruar”.

Phuc grisi atë që kishte mbetur nga rrobat e saj dhe vrapoi poshtë autostradës Route 1.

Fotografi vietnamez Ut, i cili ishte 21 vjeç në atë kohë, ishte në mesin e disa gazetarëve të pozicionuar jashtë fshatit duke parashikuar konflikt të mëtejshëm atë ditë.

“Pashë Kim duke vrapuar dhe ajo (bërtiti në Vietnamisht) ‘Shumë nxehtë! Shumë nxehtë!’”, tha ai në një video-telefonatë nga Los Angeles.

“Kur e bëra foton e saj, pashë që trupi i saj ishte djegur aq keq dhe doja ta ndihmoja menjëherë. Lashë të gjitha pajisjet e kamerës në autostradë dhe i hodha ujë në trup”

Ut më pas i futi fëmijët e plagosur në furgonin e tij dhe i çoi për 30 minuta në një spital aty pranë.

Por pas mbërritjes, spitali i tha se nuk kishte hapësirë dhe se do t’i duhej t’i çonte në Saigon.

“Unë u thashë: “Nëse ajo shkon edhe një orë (pa trajtim), ajo do të vdesë,” kujtoi ai, duke shtuar se fillimisht kishte frikë se Phuc kishte vdekur tashmë në automjetin e tij gjatë vozitjes.

Ut përfundimisht i bindi mjekët që t’i pranonin ata duke u treguar kartën identifikuese dhe duke u thënë atyre se imazhi i fëmijëve do të shihej nëpër gjithë gazetat e botës të nesërmen.

(Duke folur për Vanity Fair në 2015, ai kujtoi fjalët e tij të sakta në spital si: “Nëse njëri prej tyre vdes, do të jesh në telashe”)

Nga spitali, Ut shkoi në zyrën e Associated Press në Saigon për fotot.

Imazhet e tij treguan pjesën më të madhe të historisë së ditës: Një bombë e kapur në ajër nën një Skyraider, tym i zi i dendur që ngrihej nga Trang Bang, një viktimë që transportohej në një barelë të improvizuar.

Një imazh më pak i njohur tregon ekipet televizive dhe ushtarët vietnamezë të jugut të mbledhur rreth Phuc, lëkurën e shpinës dhe krahëve të saj të djegur nga pelte e ndezshme që e bëri napalmin një armë kaq të diskutueshme.

Por fotografi menjëherë e kuptoi se një imazh binte në sy mes të tjerave.

“Kur u ktheva në zyrën time, të gjithë ata që panë foton më thanë menjëherë se ishte shumë e fuqishme dhe se fotografia do të fitonte Pulitzer”.

Ata kishin të drejtë: Ut iu dha çmimi Pulitzer për fotografinë e lajmeve në 1973.

Imazhi i tij u emërtua gjithashtu si Fotoja e Vitit në shtypin botëror pasi u shfaq në faqet e para të më shumë se 20 gazetave kryesore të përditshme amerikane.