XHELAL GJEÇOVI: Greqi- Jugosllavi, marrëveshje të fshehtë për ndarjen e Shqipërisë
Një analizë mbi Shqipërinë e shqiptarët nga paslufta e Dytë Botërore e deri në vitin 1990, fati i trishtë i Kosovës, Çamërisë dhe Iliridës trojet e lëna jashtë shtetit shqiptar. Çfarë bëri Enver Hoxha për t’i mbrojtur ato?
N( Vijon nga numri i djeshëm) ë fundin e vitit 1942, tri Fu qitë Aleate, Britania e Madhe, BS dhe SHBA, pas një konsultimi të përbashkët, bënë të ditur, përmes ministrave të Jashtëm, deklaratat e qeverive të tyre, në të cilat ato shpreheshin publikisht se nuk njihnin pushtimin fashist të Shqipërisë e se ripohonin pavarësinë e saj, të njohur me vendimet e Konferencës së Ambasadorëve të vitit 1913. Në këtë mënyrë, aleatët kapërcenin qëndrimin e mbajtur ndaj agresionit fashist të 7 prillit 1939, kur, me deklarata zyrtare ose me heshtje, e me mos reagim, qenë pajtuar me të, duke e konsideruar një fakt të kryer. Megjithatë, deklarata britanike, e bërë nga ministri i Jashtëm A. Iden, më 17 dhjetor 1942, në Dhomën e Komuneve, përmbante një frazë shqetësuese; ajo e linte të hapur çështjen e kufijve të Shqipërisë, si një çështje që duhet të diskutohej në Konferencën e Paqes pas mbarimit të luftës. Në deklaratë, ndër të tjera, thuhej se “Qeveria e madhërisë së tij dëshiron ta shohë Shqipërinë të çliruar nga zgjedha italiane dhe pavarësinë e saj të rivendosur”. Por, ajo “e shikon çështjen e kufijve të shtetit shqiptar si një çështje që duhet të merret në shqyrtim në Konferencën e Paqes”. Këtë qëndrim e konfirmoi pas një viti dhe vetë Kryeministri britanik Cërçill.
Ky qëndrim i qeverise angleze nënkuptonte, sigurisht, rishikimin e kufijve jo në dobi, por në dëm të Shqipërisë dhe në favor të Greqisë. Shihej qartë se Anglia ishte e prirur të kënaqte pretendimet e Greqisë për të ashtuquajturin “Vorio- Epir”. Me gjithë shqetësimin që krijoi në opinionin publik, për momentin u gjykua që kjo rezervë e deklaratës britanike nuk duhej bërë pengesë për lidhje e bashkëpunim me të, prandaj dhe nuk pati ndonjë reagim publik nga forcat politike. Në rrethanat në të cilat ndodhej vendi dhe bota, ajo që i bashkonte të dy palët, lufta kundër fashizmit, kishte përparësi. Madje shpresohej se në këtë proces, në procesin e luftës së përbashkët, do të sqaroheshin e do të kapërceheshin mospajtimet dhe do të afroheshin pikëpamjet e qëndrimet mbi këtë çështje.
QËNDRIMI I SHTETEVE FQINJE
Ndërkohë, Greqia, fqinji ynë jugor, duke u kapur pas deklaratës së qeverisë Vërlaci, me të cilën ajo i qe bashkuar agresionit të fashistëve italianë, vazhdonte ta quante Shqipërinë agresore, njësoj si Italinë, megjithëse populli shqiptar dhe forcat përparimtare në Shqipëri iu kundërvunë agresorëve fashistë dhe mbështetën luftën e drejtë të popullit grek.
Në rrethana të tilla të ndërlikuara shqiptarëve u duhej jo të qëndronin në pritmëri, siç këshillonin partizanët e këtij orientimi, për ta krisur pushkën, siç thonin ata, në mbarim të luftës, për të evituar ardhjen e komunistëve në pushtet dhe për të mos lejuar ripushtimin e Kosovës e të viseve të tjera, por të angazhoheshin qysh në fillim në luftë kundër agresorëve
HOXHA- TITO
Konferenca e Paqes, Çamëria u sakrifikua për të ruajtur ekuilibrat
fashistë, për të shpëtuar, para së gjithash, nga aneksimi grek viset e Shqipërisë së Jugut. Çamëria ishte vërtetë një krahinë shqiptare, por shpresat për t‘ ia rikthyer shtetit shqiptar, duke qëndruar në pritmëri, siç këshillonte njëri rreshtim i nacionalistëve; apo, akoma më keq, duke mbështetur agresorët fashistë, siç po bënte rreshtimi tjetër, në një kohë që Greqia qe angazhuar në luftë kundër tyre dhe për këtë arsye gëzonte mbështetjen e aleatëve, ishte vetëm një iluzion.
E njëjta gjë mund të thuhet dhe për Kosovën. Sikurse dihet, Kosova u aneksua nga Serbia me 1913 dhe u përfshi në Mbretërinë Jugosllave në vitin 1918. Pas shpartallimit të Jugosllavisë, Hitleri dhe Musolini realizuan dhe shpërbërjen e saj. Si rrjedhojë e kësaj shpërbërjeje, me Shqipërinë u bashkua pjesa më e madhe e Kosovës dhe disa vise të tjera. Qeveria mbretërore jugosllave në mërgim nuk u pajtua me veprimin e aleatëve, me shpërbërjen e Jugosllavisë. Ajo shpalli hapur se do ta rimëkëmbë atë, siç kishte qenë nën Mbretërinë e Karagjeorgjeviçëve. Kurse komunistët jugosllavë, nga ana e tyre, vendosën të ndiqnin një rrugë tjetër, më të moderuar, për të shpëtuar e rimëkëmbur Jugosllavinë. Me vendimet e AVNOJ- it ( 1942 e 1943), popujve të Jugosllavisë u njihej e drejta që, pas dëbimit të pushtuesve fashistë, të formonin republika të veçanta, të cilat do të bashkoheshin nën një çati shtetërore të përbashkët, në Federatën Jugosllave, duke gëzuar të drejtën e vetëvendosjes dhe atë të shkëputjes. Mirëpo, ndryshe nga popujt e tjerë të Federatës, shqiptarëve nuk u njiheshin këto të drejta. Në vendimet e AVNOJ- t ata nuk konsideroheshin popull, por pakicë; për rrjedhojë ata nuk do të gëzonin as të drejtën e vetëvendosjes dhe as atë të shkëputjes. Ky përbënte, sigurisht, një zhvillim shqetësues për të ardhmen e tyre. Megjithatë, shqiptarët nuk ishin pa shpresë. Ata kishin në anën e tyre Kartën e Atlantikut, dokumentin që do të shërbente si bazë për rregullimet që mendohej të bëheshin pas luftës, në kuadër të ndërtimit të një Evrope të re demokratike. Por, siç u tha, nëse shqiptarët dëshironin që në fund të luftës t’i gëzonin të drejtat që përmbante Karta e Atlantikut, ata duhet të ngriheshin në luftë. Asgjë nuk do të vinte si lëmoshë; çdo gjë që dëshirohej, duhej fituar e merituar, me luftë e me përpjekje në drejtimin e duhur, kundër agresorëve nazifashistë, siç këshillonin dhe aleatët, siç po bënin dhe popujt e tjerë. Shqiptarët e Kosovës nuk duhet të dëgjonin thirrjet e qeveritarëve të Tiranës, për t’u mobilizuar në luftë kundër formacioneve antifashiste jugosllave, qofshin ato partizane apo monarkiste dhe as predikimet e forcave që këshillonin të rrinin mënjanë, në pritmëni, për të pritur kohë më të mira, pa u angazhuar në luftë. Si njëra dhe tjetra nuk përbënin ndonjë kapital për aspiratat
1946, Enver Hoxha i drejtohet Titos: Më kthe Kosovën
kombëtare, nuk çonin në realizimin e tyre. E vetmja rrugë dhe e vetmja shpresë ishte rruga e luftës, së bashku me popujt e tjerë, përfshi dhe ata fqinjë, kundër agresorëve fashistë. Këtë rrugë ndoqi Lëvizja Nacionalçlirimtare në Kosovë. Në Konferencën e Parë Nacionalçlirimtare për Kosovën dhe Rrafshin e Dukagjinit, që zhvilloi punimet në Bujan, më 31 dhjetor 1943 dhe 1 e 2 janar 1944, në Rezolutën e miratuar aty shprehej vullneti i shqiptarëve të Kosovës “për të vazhduar deri në fund luftën kundër pushtuesve nazifashistë, pasi në këtë rrugë Kosova do të fitojë lirinë dhe të drejtën e vetëvendosjes”, e se “dëshira e popullit të Kosovës është që Kosova pas lufte t’i bashkohet Shqipërisë”.
LIDHJA E DYTË E
Mirëpo, ashtu si në Shqipëri, edhe në Kosovë jo të gjithë do të përqafonin platformën e aleatëve dhe do të ndiqnin rrugën që këshillonin ata. Grupimet nacionaliste që mendonin se një luftë e udhëhequr nga komunistët do të çonte në ripushtimin e Kosovës, nuk iu bashkuan Lëvizjes Nacionalçlirimtare, përpjekjeve të saj për organizim e rezistencë. Pas kapitullimit të Italisë, shtator 1943, ata u organizuan në Lidhjen e Dytë të Prizrenit. Lidhja shpalli si objektiv mbrojtjen e trojeve shqiptare nga rreziku sllav dhe bashkimin me Shqipërinë, në një shtet të vetëm kombëtar. Por, arritjen e tyre, ajo e mbështeste në lidhjet e në bashkëpunimin me fuqitë e boshtit nazifashist, sidomos Gjermaninë hitleriane. Një zgjedhje e tillë sigurisht nuk ishte rruga e duhur për të realizuar aspiratat kombëtare. Në bllokun nazifashist, bënin pjesë forcat më të errëta e më agresive të kohës. Politika që ata ndiqnin, e cila e kishte çuar njerëzimin në buzë të humnerës, nuk kishte të ardhme; ajo ishte e destinuar të dështonte; e sigurisht krimet që ky bllok po i shkaktonte njerëzimit nuk do të mbeteshin pa u ndëshkuar. Prandaj, shqiptarët nuk kishte përse ta lidhnin fatin dhe të ardhmen e tyre me pjesëtarët e këtij blloku, duke marrë mbi vete dhe riskun e tyre.
RIVENDOSJA E PAVARËSISË. RREZIQET ENDE PREZENTE.
Si rrjedhojë e fitores së Koalicionit Antifashist dhe e disfatës së fuqive të boshtit nazifashist, u arrit çlirimi njeri pas tjetrit i vendeve të angazhuara në luftë kundër tyre, përfshi dhe Shqipërinë.