I pashmangshëm

Nuk e di përse telefoni dje në mbrëmje tringëlloi disi ndryshe; mbase ishte për shkak të orës së vonë, apo... Nuk e di. Apo më saktë, nuk besoj... Thellë brenda vetes e kisha më se të qartë se togfjalëshi i famshëm që hap Dashuria në kohërat e kolerës, nuk vlente vetëm për kumtin e aromës së bajameve të hidhura, por, më së pari e mbi të gjitha, për realitetin, për të vërtetën e jetës dhe ekzistencës njerëzore: vdekja. Këtë vetëdije e pati po aq të fortë edhe njeriu që e shoqëroi veprën e García Márquez- it me dinjitetin, vëmendjen, respektin dhe përkushtimin që meritonte: Mira Meksi.

Ndonëse e vetëdijshme se “era inevitable”, Mira Meksi më përcolli të pashmangshmen, me një fije zëri të sfilitur e shumë afër shugatjes, jo për shkak të lodhjes nga një intervistë në tjetrën, por të peshës së pashmangshmërisë...

Njeriu, për nga natyra, është qenie eufemizuese... Ndonëse përballë pashmangshmërisë, mendja, shpirti, e tërë qenia e tij, i jepen shpresës tek një mrekulli, tek një zhvendosje, një përgjumje, apo harresë, quajeni si të doni, e ligjësive që formësojnë thelbin e tërë sa është e pashmangshme... Është një shpresë që, hollëhollë, s’mpak peshën e të pashmangshmes, por forcon psikën dhe mendjen për t’i qëndruar peshës së saj.

García Márquez- i nuk besonte, as shpresonte, dhe as kërkonte një mrekulli të këtillë. Dhe pikërisht kjo e bën vdekjen e tij me “gojë”, si të thuash: një vdekje që flet... vdekja që na flet. “Era inevitable...”, po na thotë. Mira Meksi ishte krejt e vetëdijshme për peshën e këtij togfjalëshi, për pulsionet që krijonte në tërë qenien e tekstit, në çdo pore të trupit të tij. “E pashmangshmja” pati gjetur kësisoj një “gojë” për të folur, për të na folur... Tërë veprat e García Márquez- it mbështeten fuqishëm tek kjo e pashmangshme, janë goja dhe zëri i saj, vetë frymëmarrja e saj. E vërejmë pashmangshëm tek presjet frymëdiktuese që mbushin Dashuria në kohërat e kolerës. Njëlloj si origjinali në spanjisht, edhe përkthimi në shqip e vendos lexuesin në lëvizje... herë e shpejtë, si një turravrap i hazdisur, dhe herë i ngadaltë, si qelizë fosilizuese. Dhe mbasi rend, së bashku me përkthyesen, pas García Márquez- it, lexuesi gjendet përpara enigmës së të pashmangshmes; kupton mjaft qartazi se togfjalëshi “era inevitable” i fatshkruhet jo thjesht një njeriu, por tërë njerëzve. “Era inevitable...”: ajo që duhej të ishte fillimi i romanit, në të vërtetë është fundi i tij; gjithçka që vijon, është veçantësia si një degëzim i universales, e fatit të “një” njeriu si një nga shpërfaqjet e fatit “të” njeriut. Dhe pikërisht kjo veçantësi është ajo çfarë sa e bën të dallueshëm një njeri nga një tjetër: jeta e tij përpara se të arrijë të pashmangshmen. Dhe García Márquez- i e tregoi veçantësinë e tij: vetmia është e pashmangshme; jeta dhe vdekja janë të pashmangshme; fuqia dhe dobësia njerëzore janë e pashmangshme; dashuria dhe urrejtja janë të pashmangshme; drejtësia dhe padrejtësia janë të pashmangshme; njeriu dhe njerëzorja janë i pashmangshëm – dhe ai zgjodhi të ishte zëri i tërë kësaj.

Dhe pikërisht për këtë, García Márquez u bë vetë i pashmangshëm.

Shpëtim Doda