Narcizizmi, një patologji e kohës së sotme!

Narcizizmi, si patologji, e ka marrë emrin nga një personazh që vjen nga mitologjia e antikitetit grek. Narcizi ( Narcissios) ishte një djalosh i pashëm dhe i mbyllur në vetvete, i cili refuzoi dashurinë e një nimfe ( zanë). Ky refuzim nxiti zemërimin e nimfave të tjera, të cilat kërkuan ndihmën e hyjneshës Afrodita, që, si mallkim, e çoi Narcizin të dashurohet me veten e tij, duke e parë vetveten çdo ditë në reflektimin e një pellgu uji. Duke mos e përmbushur dashurinë e tij me një person tjetër, ai kaq shumë u dashurua pas imazhit të tij, saqë një ditë ky imazh e tërhoqi në pellgun e ujit, ku edhe u mbyt, dhe perënditë e kthyen në një lule. Kjo lule quhet “Narciz”.

Narcizi është një ilustrim mjaft poetik i filozofëve grekë për vetëpëlqimin dhe pasojat që ai ka në jetën e një individi të dashuruar me vetveten me një mënyrë të deformuar të egos ( unit) së tij. Sipas psikologëve e psikiatërve, ndjekja e kënaqësisë ose admirimi egoist i cilësive të vetë personit quhet “narcizizëm”. Në teorinë psikoanalitike, “narcizizmi” është një koncept që u prezantua gjerësisht në esenë e Sigmund Freud- it “Për narcizizmin” ( 1914). Shoqata Amerikane e Psikiatrisë e ka pasur të klasifikuar “çrregullimin narcizistik të personalitetit” në Manualin Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore ( DSM), që nga viti 1968, duke u bazuar në konceptin historik të megalomanisë ( mendjemadhësisë).

Koncepti i egoizmit të tepruar ( megalomania), ka qenë i njohur gjatë gjithë historisë së njerëzimit. Në Greqinë e lashtë, ky koncept u kuptua si arrogancë, por vetëm kohët e fundit egoizmi është parë si narcizizëm dhe është përkufizuar në aspektin psikologjik. Por, në vetvete, narcizizmi nuk është i njëjtë me egocentrizmin. Trevor Pederson thotë për egoizmin se: “Në këtë rast, funksionon vetëm përparësia e individit kundrejt të tjerëve, por, kur flasim për narcizizmin, ne jemi vetvetja me veten. Ka dallim midis koncepteve të narcizizmit dhe egoizmit. Pra, narcizizmi mendoj se është plotësim i dëshirës së egoizmit, duke marrë kënaqësinë e tij epshore ( të biesh në dashuri erotike me veten)”.

Më 1898, Havelock Ellis, psikolog anglez, përdori termin “Narcissus” në lidhje me “masturbimin” e tepruar, kur personi bëhet objekt i tij. Në vitin 1899, Paul Nacke ishte personi i parë që përdori termin “narcizizëm” në një studim për perversionet seksuale. Otto Rank, në vitin 1911, botoi gazetën e parë psikoanalitike, me fjalën specifike “Narcizizëm”, duke e lidhur atë me kotësinë dhe vetadmirimin. Në vitin 1923, Martin Buber botoi një ese me titull “Ich und Du ( Unë dhe Ti)”, në të cilën ai vuri në dukje se narcizizmi ynë shpesh na shtyn të lidhemi me të tjerët si objekte e jo si subjekte.

Sipas psikologëve, ka edhe narcizizëm të shëndetshëm, i cili lidhet me shëndetin e mirë psikologjik. Vetëbesimi punon si një ndërmjetës midis narcizizmit dhe shëndetit psikologjik, d. m. th. të duash veten, që të kujdesesh për të. Në lidhje me gjendjen patologjike, narcizizmi i shëndetshëm ka të bëjë me një ndjenjë të fortë të “dashurisë për veten”, që e mbron qenien njerëzore ndaj sëmundjes. Megjithatë individi duhet ta dojë tjetrin si subjekt të dashurisë, që të mos sëmuret nga vetmia. Individi sëmuret, si rezultat i frustrimit ( zhgënjimit, acarimit) të krijuar, kur ai nuk është në gjendje të dojë subjektin, personin tjetër. Në narcizizmin e tillë patologjik, si çrregullimi narcizistik i personalitetit, libidoja ( kënaqësia) e personit është larguar nga objektet dhe personat në botë dhe prodhon megalomaninë ( madhështinë për veten) dhe dashurinë për veten.

Krahas kuptimit parësor ( vetëpëlqimi) dhe atij të shëndetshëm ( vetëdashuria) të narcizizmit, ai zakonisht konsiderohet edhe si një problem në marrëdhëniet e një personi a grupi me veten dhe të tjerët. Narcizizmi është konsideruar gjithashtu si një problem social apo kulturor. Hotchkiss e ka identifikuar narcizizmin në ato që ajo i quajti “shtatë mëkatet vdekjeprurëse të narcizistit”: 1- Paturpësi, 2- Mendjemadhësi në të menduar, 3- Arrogancë, 4- Përbuzje ndaj të tjerëve, 5- E drejtë e veçantë mbi të tjerët, 6- Shfrytëzim, 7- Moskufizim për veprime egoiste. Edhe pse shumica e njerëzve kanë disa tipare narciziste, nivelet e larta të narcizizmit mund të manifestohen në një formë patologjike, si çrregullim personaliteti narcizistik ( NPD), ku pacienti mbivlerëson aftësitë e tij dhe ka nevojë të tepruar për admirim dhe afirmim të vetes.

Ky thuajse është koncepti i psikologëve e psikiatërve në shekujt XIX- XX për narcizizmin, por Shkrimi i Shenjtë ( Bibla) i ka trajtuar këto devijime të personalitetit njerëzor shekuj më parë dhe, më e rëndësishmja është se Bibla na tregon shkakun kryesor të vetëpëlqimit ( narcizizmit), që erdhi nga keqpërdorimi plot krenari i egos ( unit) së dy njerëzve të parë dhe të të tjerëve pas tyre, të cilët u frymëzuan nga Eusfori, një kryeengjëll i rënë. Djalli ( gënjeshtari) u injektoi njerëzve gabimin e tij.

Ja çfarë thuhet në Bibël për atë, i cili ra i pari nga krijesat në dashuri egoiste dhe vetëpëlqim, gjë e cila e çoi në rebelim kundër Zotit Perëndi në vendet qiellore dhe që për këtë arsye u dënua të bjerë në kaosin e hiçit: “E thuaji atij: Kështu thotë Zoti Perëndi: T’u rrit mendja për shkak të bukurisë, pasuria të bëri të humbësh urtinë; atëherë vetë të flaka përtokë, të vura para syve të mbretërve që të të shikojnë me përbuzje” ( Ezekieli 28: 17), “Të gjithë popujt që do të shohin, do të çuditen se çka të gjeti. Ti u bëre shenjë tmerrimi, humbe për jetë të jetës!” ( Ezekieli 28: 19).

Sindromën e vetëpëlqimit djalli e injektoi te dy njerëzit e parë, të cilët i nxiti të hiqnin shikimin nga Perëndia e ta drejtonin drejt vetes, duke i futur mendimin krenar, se pa Perëndinë mund të bëheshin të pavdekshëm, hyjnorë. Kështu, mendimi krenar i çoi ata në kotësi e vetëpëlqim; në fillim Evën ( gruan), e cila besoi me krenari naive se mund të bëhej perëndi në Eden, më lart se Adami ( burri) që ta sundonte atë.

Jo vetëm Bibla, por edhe mësuesit e Kishës, Etërit e shenjtë që e ekzaminuan shpirtin njerëzor nga ndriçimi i Perëndisë dhe përvoja personale, thonë se krenaria dëmton aftësinë tonë për të menduar, na bën të jemi injorantë ( të paditur) dhe të paaftë për të menduar drejt për vetveten. Atëherë kotësia prek pjesën dëshiruese të shpirtit tonë, na bën të duam e të realizojmë ide të çmendura, që krenaria na sjell në mendje. Kotësia është ajo që u jep sinjal të gjitha mendimeve të kota, për të vazhduar më tej. Njerëzit që kanë shumë kotësi janë ata njerëz, të cilët nuk punojnë nga dashuria apo nga një nevojë e natyrshme, por për t’u njohur e pëlqyer nga të tjerët, njësoj si aktorët, që realisht nuk janë ata që duken në shfaqjet teatrale. Pra, me krenarinë, ne jemi krejtësisht të pa- ditur se çfarë është vetja jonë, por me kotësinë ndërtojmë vullnetarisht një imazh të gënjeshtërt të asaj që jemi në të vërtetë. Ndërtojmë imazhin e vetes sonë, që të mund ta kundrojmë me kënaqësi të madhe, si Narcizi, që u dashurua me fytyrën e tij dhe “perënditë” vendosën ta shndërrojnë në një lule, që të rritej pranë ujërave të qeta e të kundronte në përjetësi imazhin e tij në ujë, por që, natyrisht, kjo ishte vdekja e tij si njeri. Dhe, kur ne ndërtojmë një imazh të vetes sonë, me qëllim që ta admirojnë të tjerët, kjo do të thotë gjithashtu vdekje për ne si person njerëzor. Vetja jonë e vërtetë varroset në një varr të vogël të ndërtuar në zemrën tonë të prishur, të cilën tanimë e kontrollon kotësia e ku askush nuk dëgjon asgjë prej vetvetes, sepse ka dalë nga vetja reale. Prandaj dhe shën Joani i Shkallës ( shek. VII) thotë: “Lavdia e kotë është ndryshimi i natyrës, një perversion ( neveritje, shtrembërim) i karakterit, harxhimi i kotë i mundimeve, shpërdorimi i djersës së derdhur”.

E keqja është se njeriu lind i infektuar me narcizizmin, me vetëpëlqimin e trashëguar nga ADN prindërit si një deformim i psikikës. Këtë e vërejmë që në moshën fëmijërore dhe, në qoftë se nuk bëhet kujdes nga prindërit dhe vetvetja sipas moshës, atëherë fara e vetëpëlqimit zhvillohet dhe bëhet një gjembaç që shpon çdo njeri që i afrohet, por më shumë vetë veten e tij. Në sytë e tij, njeriu mund të duket i madh, i ditur, i bukur, por çfarë thuhet për atë në Shkrimin e Shenjtë? “Sepse ti thua: Unë jam i pasur, u pasurova dhe s` kam nevojë për asgjë; edhe nuk e di se ti je qyqar e mjeran, i varfër, i verbër dhe i zhveshur”( Zbulesa 3: 17). Kurse për bukurinë e jashtme pozante të fytyrës së gruas, që nuk korrespondon me pamjen e brendshme të shpirtit të saj, thuhet: “Si një unazë ari në feçkën e një derri, kështu është një grua e bukur që nuk ka mend”( Fjalët e Urta 11: 22). Dhe po ashtu, për kotësinë e tërë jetës tokësore me shkëlqimin e saj të rremë, thuhet përsëri: “Ditët e njeriut janë si bari, lulëzon porsi lulja e fushës. Se fryn era mbi të dhe s’është më dhe nuk dihet më se ku e ka pasur vendin” ( Psalmi 102: 15- 16).

Pra, thamë se të gjithë njerëzit janë pak a shumë narcizistë, të sëmurë me këtë sëmundje patologjike, që transmetohet në breza nga mëkati stërgjyshor- prindëror dhe personal. Kjo gjendje e narcizizmit vazhdon derisa të çlirohemi nga imazhi i gënjeshtërt për veten e të njohim veten se jemi njerëz të vdekshëm, të pendohemi për mëkatin e krenarisë, që është shkaku i narcizizmit, e të kërkojmë mjekun. Mjeku nuk mund të jetë thjesht një psikolog ose psikiatër, pavarësisht nga respekti për shkencën e psikologjisë dhe mjekësisë. Ato, në vetvete, janë të paafta për ta shëruar plotësisht këtë patologji, sepse, që të shërohet një sëmundje, nuk mjafton vetëm konstatimi i saj, por gjetja e shkak- pasojës dhe më pas e ilaçit të duhur. Njeriu me patologjinë e narcizizmit mendon se është zot i vetes së tij ose njerizot. Por kjo, sado e dëshirueshme që mund të jetë, është e pamundur, sepse njeriu në fund bie nga “piedestali” që e kishte lartësuar vetveten dhe në