Polisemia pozitive në marrëdhëniet historike greko- shqiptare

Gjetja u quajt normale përderisa parimet e ideologjisë kombëtare shqiptare ishin një adoptim i parimeve të ideologjisë së re kombëtare greke. Së dyti, në atë kohë, siç vë re balkanologja franceze N. Clayer, shqiptarizmi kultivohej nëpërmjet helenizmit. Së treti, shqiptarët, nën ombrellën e Perandorisë Otomane, jetonin për një kohë të gjatë në trevat me trashëgiminë më të pasur dhe më aktive të civilizimit të lashtë grek dhe mitologjisë antike greke, siç ishte civilizimi i dodonas. Së katërti shumica e ideologëve të Rilindjes kombëtare Shqiptare ishin arsimuar në Janinë, kishin kulturë greke dhe jo vetëm.

Nga ana tjetër kjo nuk shkaktoi asnjë armiqësi greke, pasi ky është misioni ekumenik i kulturës helene, të tregojë epwrsinë duke manifestuar indiferentizëm për bartësit e saj, cilëtdo qofshin ata. Përkundrazi, përballja me madhështinë e vlerave të këtij civilizimi e kulture me pretendimin përvetësues, provokoi dhe evidentoi kompleksin e njohur të inferioritetit, i cili qoftë për të krijuar bindjen e rremë egocentriste të krijuesit e bartësit të vërtetë, qoftë, në rastin e kundërt, për ta zhbërë këtë kulturë, kërkon shumë energji dhe për më tepër armiqësi ndaj krijuesve dhe trashëgimtarëve të vërtetë.

Riciklimi i dytë ndodhi në periudhën e regjimit komunist. Me iniciativën personale të diktatorit Hoxha, në aspektin shkencor tregohej kujdes në trajtimin e këtyre çështjeve, por , po me kujdesin e tij, ato përbënin në praktik dhe në konsumin ideologjik populist, tezat më aktive, në shërbim të forcimit të unitetit të brendshëm etnonacionalist, me mjet taktik kundërvënien me fqinjët dhe rrëfenjën për një traditë krenare të lashtë, pavarësisht se konfondohej me kulturën e lashtësisë greke.

Në konstatimin shqetësues të Prof. Korkutit, mund të shtonim edhe një dimension tjetër të rimarrë, po nga shek XIX. Në gjysmën e parë të tij në Gjermani, u kultivua teoria e rrathëve kulturore indogjermane. Qëllimi ishte justifikimi i superioritetit të racës gjermane me trashëgimi në vijë të drejtë nga raca Ariane dhe pretendimi i territorit që përfshiheshin në këto rrathë. Kjo teori, e cila pas gati një shekulli shërbeu si bazë e ideologjisë naziste, kërkonte mohimin e identitetit helen në trashëgiminë e antikitetit, si edhe mohimi i të drejtës së grekëve bashkëkohorë për të qenë pasardhës dhe trashëgimtarë të drejtpërdrejtë të kësaj kulture. Në krye të kësaj teorie, e cila u hodh poshtë nga vet filozofët dhe njerëzit gjermanë të letrave, ishte venë historiani Fallmerayer.

Të njëjta teza rimerren sot nga ata që prof. Korkuti i quan diletantë, por që janë të vlefshëm në kultivimin e klimës antihelene, klimë që së fundi po i vjen përshtat edhe politikës. Në këto teza, pretendohet mohimi i lashtësisë së kombit grek, shkëputja e grekëve të sotëm nga trashëgimia e kul- turës antike greke dhe promovimin e shqiptarëve si krijues dhe trashëgimtarë të drejtpërdrejtë të kësaj kulture.

Çabej dhe kodifikimi i marrëdhënieve midis shqiptarëve dhe grekëve

Përcaktimi i parë real i marrëdhënieve midis grekeve dhe shqiptarëve mendoj se na vjen nga E. Çabej. Në kontaktin e paprerë gjeografik midis tyre, Çabej thekson se Greciteti, d. m. th Helenizmi e ka përshkuar Shqipërinë para se të gjithash në lëmë të kulturës, ndërsa thotë ai, në pikëpamje raciale dhënës më të fortë kanë qenë shqiptarët. Për shqiptarët Çabej kodifikon dhe dy cilësi të tjera, të kundërta midis tyre, të vëna re edhe prej studiuesish të tjerë, sidomos të huaj. Karakterin konservues si pasojë e vetizolimit dhe sedentarizmit dhe centrifugalizmin.

Helenizmi

“Dhenësi” kulturor ndaj shqiptarëve, Helenizmi, nuk e ndryshoi në asnjë moment natyrën e tij prej “pushtuesi” civilizues, që më së shumti buron nga realiteti kulturor i Dodonës. Ai përbën një vijimësi të perandorisë së Aleksandrit të Madh, i fatit të Romës që u përsërit në formë kulturore dhe politike në Bizant. Po ashtu, dihet që, pak para shpërthimit të revolucionit grek, një nga tre variantet për ta mposhtur P. Otomane ishte dhe gjunjëzimi i saj kulturor, ( për ta trashëguar të tërën). Si i tillë Helenizmi si veti ekumenike civilizuese dhe kulturore nuk njeh kufi, nuk i duhen territore gjeografike për të vepruar, nuk i nënshtrohet politikës shtetërore, në epërsinë e misionit të vet qëndron indiferent ndaj çdo reagimi, ndikimi, apo qëndrimi tjetër. Në këtë këndvështrim, çdo here që shteti dhe politika kanë dashur ta disiplinojnë në logjikën e tyre, kanë dështuar, ndërsa helenizmi është dëmtuar në ekumenizmin e tij. Në këtë kuadër, Ioannis Koletis një nga arvanitasit e politikbërjes në shtetin e ri grek, ka dashur të shartojë në Megalidhenë e tij, ( aq të anatemuar në Shqipëri) helenizmin ekumenik me helenizmin shtetëror, por nuk funksionoi. Sot, kur helenizmi shtetëror grek është në krizë, politika në aspektin gjeopolitik, kërkon t’i imponojë shtetit grek heshtje për dy elementë bazë të Helenizmit ekumenik:- për varrin monumental të Amfipolit dhe për Dodonën. I pari lidhet me identitetin e varrit të Aleksandrit të Madh, zbulimi i të cilit do të shembte gjithë investimin e bërë për të mbajtur në këmbë mbi një mit të rremë shtetin e ish- Republikës Jugosllave të Maqedonisë. I dyti, lidhet me Dodonën. Hapja e fletëve të saj është e sigurt se do të përmbys teoritë e deritanishme për teogoninë, kosmogoninë, indoevropianizmin etj. ( Këtu nuk bëhet fare fjalë për pretendimet shqiptare.)

Tërheqja e helenizmit, përballë forcës centrifugale shqiptare dhe ideja e popujve vëllezër.

Karakteristikat e shqiptarëve, sipas Çabej, shfaqeshin e zhvilloheshin kryesisht nën këtë ndikim të helenizmit, i cili nga ana e vet ndikohej nën peshën centrifugale të shqiptarëve ( të njohur deri në shekullin XVIII si arbër, apo albanoi). Brenda vetisë së tij ekumenike, helenizmi lëshonte hapësirë dhe territor.

Kështu , vija Jireèek, në studimin e kryer për llogari të universitetit të Vjenës në fund të shek XIX, e vendos kufirin verior të ndikimit helen në territorin e sotëm shqiptar deri në shekullin e katërt, diku në aksin Lezhë- Dibër. Bëhet fjalë për një territor ku kultura helene e lashtësisë, nëpërmjet Butrintit, Finiqit, Apolonisë, Adrianopolit, Melanit, Kaninës, Orikumit, Durrësit, Amantisë, Bylisit etj, tregonte një zhvillim homogjen me pjesët e tjera të Greqisë.

Suflai, i paguar nga mbreti Zog, kongludoi se në shekullin e XIV, kufirin verior të ndikimit helen e përbënte rrjedha e lumit Shkumbin. Po ashtu Çabej na thotë se huazimet nga greqishtja e lashtë i hasim në dialektin geg. Apo deri në shekullin e XVII gjuha shqipe në jugun e sotëm të Shqipërisë ishte gegërishtja e veriut.

Këto raporte ishin aq reale, saqë më 1907 I. Qemali nënshkroi, në prani të kryeministrit grek Theotoqi një deklaratë të shkruar me dorën e tij në gjuhën greke ku theksonte se kufiri jugor i një Shqipërie të mundshme do të fillonte në një pikë në perëndim të qytetit të Manastirit dhe do të përfundonte tek malet Akroqeravna në veri të Himarës.

Nga ana tjetër ishte i dukshëm fenomeni i kundërt, shndërrimi në helenë të të gjithë arbërve që depërtonin në territorët përreth poleve rezatuese të helenizmit. Bëhet fjalë për arvanitasit të zbritur në Greqi sidomos përgjatë kryqëzatave dhe me ndihmën e despoteve grek të periudhës së vonë të Bizantit. Për të kuptuar shkallën e lartë të helenizmit të arvanitasve të kësaj pe-