Konstantja e vetme, paqja, bashkëpunimi, mirëkuptimi....

ar besimin) « Banorët shqipfolës në Epir ishin fillimisht greqishtfolës dhe adoptuan të folmën shqipe vetëm kur, nën presionin e Turqisë ndryshuan besimin”, thotë Hamond. Ndërrimi i fesë dhe kundërvënia ndaj ish homogjenëve në emër të perandorisë për privilegje personale, shkaktuan kompleksin e njohur të fajit ndaj tyre, i cili ushqente me menyrat e veta kompleksin e inferioritetit, fenomene këto të përshkruara me aq realizëm nga I Kadare tek disa prej sprovave të tij të fundit dhe veçanërisht te “Poshtërimi në Ballkan” dhe “Mosmarrëveshja”.

Unifikimi më i gjerë i interesave të Shqiptarëve me ato të Perandorisë Turke u shfaqen veçanërisht në kohën e revolucionit Grek të 1821. Një peshë të rëndësishme ushtarake kundër revolucionit grek e mbajtën forcat e përbëra prej shqiptarësh, të cilëve iu desh shpesh të luftonin kundër vëllezërve të një gjaku që ishin rreshtuar në krah të popullit grek. Dhe nuk bëhet fjalë këtu për arvanitasit të cilët ishin pjesa luft-

Megjithatë ky realitet asnjëherë nuk zbehu marrëdhëniet shumë të ngushta midis shqiptarëve dhe grekërve. Konstandja e vetme që përcaktonte, paqen, vëllazërinë, bashkëpunimin, ishte nevoja natyrale ( e kultivuar në shekuj) për të mbështetur integritetin kulturor, përparimin dhe mbrothësinë tek helenizmi, si vlerë ekumenike.

Rast ekstrem përbënte Ali Pashë Tepelena. Gjithë ushtrinë e tij e përbënin shqiptarë, por gjithë infrastrukturën në administratë e përbënin grekët. Ai vet dinte shqip dhe greqisht dhe jo turqisht dhe kishte adoptuar si gjuhë zyrtare greqishten. Pavarësisht përgjakjes së vazhdueshme me grekët, ai mbështeti zhvillimin kulturor, arsimor, fetar të grekëve, i bindur se vetëm kështu mund të siguronte pushtetin dhe sundimin e tij.

Po ashtu, po të vihet re ideologët dhe ideologjia e shqiptarizmës, sipas Nathalie Clayer, u nis nga re- aliteti grek, nga njerëz që Greqinë e konsideronin nënën e tyre, ose të paktën nuk mund të shikonin zhvillimin e integritetit të tyre kulturor jashtë kuadrit Helenë. Dhe këtu nuk bënin përjashtim as Mitko, as Veqilharxhi, as Vretua, as Kristoforidhi, as Urani Rumbo, pa folur pastaj për Meksin e Argjirokastritin. Në gjuhën greke kishin ngritur pjesën më e madhe e infrastrukturës së idesë së shqiptarizmit. Gazeta e parë për problemin shqiptar u hap në Lamia me 1860 në gjuhën greke. Në greqisht Naim Frasheri shkroi me 1866 poemën “O alithis pothos ton Skipetaridhon” që do të përbëjë jo vetëm manifestin politik për rilindjen kombëtare shqiptare por edhe të gjithë ideologjisë kombëtare shqiptare deri në ditët tona. Sipas Natalie Clayer, « Pas luftës së Krimesë do të ishte shtysa e Helenizmit njëherazi brenda mbretërisë së Greqisë dhe perandorisë Otomane, ajo që do të forconte rrymën mbështetëse të identitetit shqiptar, qoftë përmes asociacionit, qoftë përmes reagimit”

Konfederata greko- shqiptare një përpjekje shekullore e penguar nga fuqitë e mëdha

Që me fillimin e revolucionit grek, i cili shënoi edhe fillimin e fundit të Perandorisë Otomane, grekë e shqiptarë menduan krijimin e një federate të përbashkët të pavarur nga Turqia. Iniciusi i kësaj ideje ishte një nga udhëheqësit e revolucionit grek, Kollokotronis, i cili propozoi edhe simbolikën në flamur që do të ishte kryqi nga njëra anë dhe gjysëmhena nga ana tjetër! Me 1829, 56 bejlerë të Labërisë me një ushtri prej 4 mijë vetash i kërkuan Kapodhistrias të luftonin nën flamurin grek për bashkimin me Greqinë

Një kulm të kësaj ideje përbën rasti i Æenel Gjolekës dhe Rapo Hekalit. Z Gjoleka me 1847, në emër të përfaqësuesve të krahinave poshtë Shkumbinit i dërgonte letër mbreti Othona dhe qeverisë greke nëpërmjet të cilit kërkonte t’u njihej identiteti grek.

Për arritjen e të njëjtit qëllim, me 1887, qeveria e Athinës hyri në bisedime të drejtpërdrejta me shqiptarët në Epir të përfaqësuar nga Abdyl Frasheri

Materializimi i kësaj ideje u rishfaq serish dy vjet pas përplasjes greko- turke të 1897, ku shqiptarët u bënë faktorë përcaktues i fitores së Turqisë mbi Greqinë. Në krye të kësaj lëvizjeje qëndronin emra të mëdhenj si Konica, Noli, I. Qemali etj.

Fund