Ermira Danaj: Lexuesi ose magjepset krejtësisht prej saj, ose e lë librin përgjysmë

vetja?

Dhe për t’u zhveshur nga “humanizmi” fals sipas Clarice, që duke na veshur shtresa të ndryshme e duke na vendosur në struktura të parapërgatitura na ka larguar nga njerëzorja e vërtetë. Në analizat e ndryshme mbi veprën e Clarice thuhet se G. H. do të thotë edhe “qenie njerëzore” ( në portugalisht genero humano). Qenia njerëzore, nëpërmjet “humanizimit” jo vetëm që është larguar prej thelbit, por ka krijuar dhe distancën mes njerëzve, mes G. H. dhe punëtores së saj për shembull, mes katit të lartë të apartamentit luksoz të G. H. dhe lagjeve të tjera të qytetit. Përballja me një buburrec të zi, që personifikon baziken, të papërpunuarën, e çliron G. H. prej humanizmit fals, e drejton për tek thelbi duke e larguar prej formës e strukturave të imponuara.

- Clarice thotë se jeta është “mua”. A është një udhë për të vlerësuar çfarë kemi bërë? A është ky mesazhi i saj në këtë vepër?

Si “Pasioni sipas G. H.” dhe “Një frymëmarrje jete” janë reflektime mbi jetën, vdekjen, e ç’mbetet më pas. Përpjekja e Clarice- s është kuptimi i jetës, kuptimi i jetës që qenia jonë mund të nxërë, siç shprehet ajo, por edhe e asaj që mbetet jashtë nesh. Ky kuptim, sado i vështirë të jetë, tek Clarice ndodh kryesisht duke udhëtuar drejt vetes, drejt asaj ç’kemi bërë, si e kemi bërë, por edhe asaj që kemi lënë pas dore, që e kemi nënvlerësuar, nga e cila jemi larguar. Nga ana tjetër, Clarice më shumë përpiqet të ngrejë pyetje, ta nxisë lexuesi/ en të mendojë, ta nxisë të hyjë nëpër shtigje të brendshme që nuk ka qenë më parë, duke ia lënë lexuesit/ es të nxjerrë mësimet që do.

-” Unë shkruaj - thotë Clarice - sikur shpëtoj jetën e dikujt, me shumë mundësi jetën time”. Sa e ka ndihmuar të shkruarit vetë Claricen?

Proza e Clarice- s është shpesh introspektive, është analizë e vetes, e brendësive më të thella të vetes. Nëpër personazhet e saj gra, ajo shpërndan pjesë të vetes. Jeta e Clarice- s dhe proza e saj janë thellësisht të ndërlidhura. Pjesë të jetës së Clarice gjenden nëpër personazhet e saj, përshkrimi fizik i Anxhelës ( tek ‘ Një frymëmarrje jete’) ngjan me atë të Clarice. Por, proza e saj shkon shumë më tej, sepse është një udhëtim i brendshëm edhe për lexuesi/ en, është një ballafaqim pyetjesh mbi thelbin dhe formën, mbi atë çfarë ka rëndësi e atë që është sipërfaqësore. Udhëtimet e saj janë të mundimshme, por janë çliruese në të njëjtën kohë, e ndaj “shpëtojnë jetë”.

- Pse libri “Një frymëmarrje jete” është hija e saj, prej se është i fundit?

Libri “Një frymëmarrje jete” është libri i Clarice- s që unë dua më shumë. Ndoshta sepse është libri që ajo ka shkruar duke e ditur se do të vdesë së shpejti dhe këtë dijeni, ajo e përcjell gjatë gjithë librit. I gjithë dialogu i Autorit me Anxhelën është një dialog me veten që e di se po vdes, i trishtë, por edhe kaq shumë i pasur, kaq i larmishëm. Duke mos e ndarë dot përkthyesen nga lexuesja, “Një frymëmarrje jete” ka qenë shumë më i rëndë për t’u përkthyer, jo për shkak të vështirësisë ‘ së rëndë’, por për shkak të ndjeshmërisë ‘ së rëndë’, të ndjeshmërisë që lexuesi/ ja përthith prej këtij libri. Një Autor i jep frymë jete personazhes Anxhela dhe përballet me të, përballet me atë që ai ka frikë të jetë, reflektohet tek ajo duke i ndërthurur shpesh kufijtë e njëri- tjetrit. E më në fund vuan prej dyzimit a t’ia marrë këtë frymë jete Anxhelës. “Një frymëmarrje jete” është një udhëtim tjetër brenda vetes, një udhëtim i vështirë, nga ato që kemi frikë ti bëjmë, si çdo libër tjetër i Clarice. Por, është edhe një “britmë e një zogu grabitqar” siç është Clarice, që na thotë se vdekja fizike ishte shumë pak për të.