Si lindi ideja e “Shqipërisë së madhe”?!

Kohëve të fundit në Ballkan, në Athinë e Beograd, dhe deri në Moskë, madje dhe në Evropën Perëndimore po flitet jo pak për “Shqipërinë e madhe”. Interesimi i Tiranës për bashkëkombëtarët e vet përfshijë dhe çamet, përpjekjet Prishtinës për përballimin e politikave neokolonialiste të Beogradit, shihen si orvajtje të “shqiptaromëdhenjve” për ringjallje e fantazmave të së kaluarës. Përflitet për një projekt kinse ekspansionist që u drejtoka ende kundër fqinjëve dhe po rrezikoka të ardhmen evropiane të rajonit. Për këtë qëllim shpërdorohet një konstrukcion fikshën, i cili çka vlen të theksohet që në krye të këtij shkrimi, historikisht nuk ka ekzistuar as si ide në mjediset shqiptare dhe asnjëherë si formacion shtetëror, ndërsa për përmasa perandorake të tij as që bëhet fjalë.

Heroi ynë kombëtar Gjergj Kastrioti Skenderbeu, i vetëdijshëm për autoktoninë e popullit të vet, edhe pse për te nuk qe e huaj tradita per- andorake maqedone e Aleksandrit të madh, iu referua Pirros së Epirit. Ai hedh poshtë çdo hamendësim mesjetar apo dhe të sotshëm, kinse modern, rreth ndonjë prejardhjeje të tij serbe apo greke. Përsa i takonte karakterit etnik të shtetit që po ngrinte ai, larg çdo aspirate ekspansioniste, iu drejtua traditës më të afërme Principatës së Arbërit.

Tradita shtetërore skenderbegiane nuk ka asnjë përngjasim me Perandorinë Bizantine apo me atë të car Dushanit, sa që t’u jepte paraardhësve tanë dhe aq më pak neve sot të drejtën të mbaheshim sado pak për shqiptaromëdhenj. Kësaj tradite arbërore iu referua shprehimisht veziri i Shkodrës Karamahmud pashë Bushati në përpjekjet për t’u shkëputur plotësisht nga Stambolli, kur shpallte si ideal Skënderbeun. Nga ky qëndrim nuk bënte përjashtim as ri- vali i tij Ali Tepelena ne pashallëkun e vet të Janinës. Pra, në Mesjetë dhe, siç do ta shohim, as gjatë Rilindjes në mendimin politik shqiptar nuk pati, dhe nuk mund të kishte, dokumente programatikë ultrashovinistë sikurse “Megaliideja” greke dhe “Naçertanja” serbe apo të ndonjë lloji tjetër.

Në vitet 40 shek. XIX, pas njohjes së shteteve serb dhe grek një pjesë e territoreve me popullsi serbe e greke ndodhej ende nën sundimin osman. Porse Athina dhe Beogradi përtej synimit të drejtë për çlirimin dhe bashkimin e tyre me shtetet e tyre ndoqën politika ekspansioniste të frymëzuara nga ide shoviniste, që u shndërruan në vija themelore të politikës së tyre deri në ditët tona.

Në fillim të vitit 1844 kryeministri grek J. Koleti e formuloi dhe e shpalli zyrtarisht programin politik ekspansionist serbomadh, i cili hyri në histori me emrin “Megali Idea” (“Ideja e Madhe”). Sipas tij, Greqia jo vetem kulturalisht si trashëgimtare e Bizantit duhej të shndërrohej në një shtet të madh me kryeqytet Stambollin ( Konstandinopojën), në të cilin do të përfshiheshin jo vetëm tokat greke, por edhe të gjitha territoret me popullsi ortodokse jogreke të Ballkanit, që kishin qenë nën Perandorinë Bizantine dhe vareshin fetarisht nga Patrikana e Stambollit. Brenda këtij koncepti historiko- fetar të Greqisë së Madhe bënte pjesë fillimisht e gjithë Shqipëria. Kurse pas viteve 60 të shek. XIX caktohej si kufi verior herë lumi Drin, herë Shkumbini, ndërsa shovinistët më të moderuar grekë e çonin atë deri në Vjosë.