Të bashkëjetosh pa frikë me një të huaj

“Amerikë ‘ 62” - ose romani ikonë i Panos Ioannides mbi bashkëjetesën fetare

kontradikta të mëdha. Në sfondin e këtyre ko n t r a d i k t ave është edhe kriza raketore kubane. Krizat që ka filluar të përjetojë kontinenti i madh, janë shumë më të rënda dhe më k o m p l e k s e , krahasuar me konfliktet që ndodhin në Qipron ishullore rreth gjashtëmijëvjeçare, prej nga vijnë edhe protagonistët e romanit. Edhe pse me një periudhë katërmijëvjeçare të sundimit osman, ajo çka njihet si ngjarje kulmore në historinë e këtij vendi me popullsi të krishterë dhe myslimane është krijimi i republikës së pavarur nga vendet amë, duke sanksionuar edhe me kushtet e bashkëjetesën për pakicën turke dhe krijimin e një identiteti gjithëpërfshirës dhe të përbashkët qipriot. “Amerikë ’ 62 - de profundis”, i quajtur edhe si roman udhëtimi , bazohet në shënimet që Ioannides kishte mbajtur midis tetorit 1962 dhe majit 1963 gjatë qëndrimit në Shtetet e Bashkuara, një kohë që është ngjeshur në kujtesën e miliona njerëzve nga kriza kubane, e cila e shtyu botën deri në pragun e një lufte bërthamore. Romani rrëfen se si historia dhe biografia e personazheve kryesore ndikojnë reciprokisht tek njëri tjetri. Qiprioti Petro Arkondidhi dhe turku Mehmet Riza Oezguel, që u takuan rastësisht në Universitetin e Sirakuzëz, pavarësisht tensioneve politike midis Greqisë, Qipros dhe Turqisë, bëhen miq dhe ndërtojnë ura komunikimi dhe harmonie që i kapërcejnë pakënaqësitë tradicionale midis grekëve të krishterë dhe turqve myslimanë. Rastësia për të ndarë dhomën e hotelit bashkërisht është edhe një shans për të përjetuar reciprokisht ndjenjën e të jetuarit me një të huaj. Petro, i biri i të emigruarve nga Azia e Vogël, gjen tek Mehmeti “mikun e tij të betuar” dhe ky i fundit sheh tek Petro “grekun human”. Ngjarja e cila zhvillohet në Amerikë, pikëtakon me kohën kur në Qipron me klimë të nxehtë politike për shkaktuar nga nacionalizmi etnik, edhe pse u ndërpre përkohësisht në vitin 1960 kur u themelua Republika, është faksimil i një solidariteti human dhe shoqëror, pa të cilin të dy personazhet nuk do të mund ta kishin përballuar amerikanizmin, siç e shpreh edhe vetë Mehmeti në roman. Është “ëndrra e madhe amerikane” ajo që ndikon në botët shpirtërore të personazheve, me shpirtin e pazakontë. Të ndërgjegjësuar për vetminë dhe të qënit të huaj në kontinentin e madh, ata hedhin pas krahëve armiqësinë e vjetër të kombeve, duke i qëndruar në çdo vështirësi më pranë njëri- tjetrit, aq sa edhe vetë nuk e besojnë se si ka nisur të funksionojë kjo lidhje harmonike. Veç të tjerave, Petro Arkondidhit udhëtimi në Shtetet e Bashkuara i ka zgjeruar horizontin dhe e ka bërë që të pranojë pafundësinë e mundësive që garanton një bote e ndryshme nga ishulli, duke pranuar njëkohësisht se ruajtja me fanatizëm e modeleve të vjetruara, përballë përftimit të mentalitetit dhe përvojave të reja, përfundon në konflikt intensiv. Nga ky këndvështrim janë fokusuar edhe në roman situata e luftës së ftohtë, problemet e Qipros dhe kriza e Kubës, të cilat i “politizojnë” ndërveprimet e personazheve, duke shërbyer si rregullator i raporteve mes njëri- tjetrit dhe vendeve të origjinës. * * * Ioanides në vitin 2003 ishte duke punuar për një roman autobiografik. Duke shfletuar shënimet që mbante të mbyllura në sirtar prej dyzet vitesh, zbuloi ngjarjet dhe përvojat e dokumentuara që siç e ka vënë në dukje edhe në parathënien e romanit, “që edhe pse kishin kaluar kaq Nikosia nga shtëpia botuese e mirënjohur “Armida Publication”. Përveçse në Qipro, kjo vepër është botuar në Gjermani, Turqi, Arabi, Amerikë dhe në disa gjuhë të tjera. Panos Ioannides, i lindur në Amohosto vitin 1935, që nga mosha 20- vjeçare ka publikuar proza dhe teatër. Optika e problemeve në veprat e tij është identiteti qipriot. Si dëshmitar bashkëkohor dhe aktor gjatë luftës së çlirimit antikolonial, ngritjes së Republikës së pavarur, luftës civile me pakicën turke, pushtimit dhe okupimit i një të tretës së vendit nga Turqia, Ioanides ishte dhe është një mbrojtës i pathyeshëm i dialogut mes grekëve dhe turqve, të krishterëve dhe myslimanëve. Vepra e tij letrare dhe funksionet e tij politiko kulturore ( ai është drejtor i programit të Korporatës së Transmetimit të Qipros dhe kryetar i Qendrës PEN të Qipros) kanë shtuar në mënyrë të konsiderueshme zhvillimin e vetë konceptimit demokratik, pluralist dhe global të shoqërisë bashkëkohore, në pjesën e lirë të Qipros. Ato rrëfejnë mbi rrugëtimin e tij nga një luftëtar antikolonial në një avokat drejt integrimit, ato janë mesazhe harmonie që ngrihen mbi rrënojat e një epoke ndarjeje, përjashtimi dhe gjenocidi kulturoro etnik. * Drejtore e Shtëpisë së librit OMBRA GVG