Lindja e Mesme rajon që vazhdon të jetojë me krizat

një zgjidhje të afërt e jo më të qëndrueshme. Pozicioni i dy aktorëve të mëdhenj ndërkombëtarë SHBA dhe Rusisë është krejtësisht i dallueshëm, sa i përket kuptimit të përmbajtjes së kësaj krize, synimeve, principeve të trajtimit, rrugës së zgjidhjes. Pas një lloj tërheqje të SHBA nën presidencën Obama, Rusia, për arsye komplekse ndërhyri dhe ushtarakisht, madje dhe në mbrojtje të regjimit të Asadit, të cilin Perëndimi e kishte akuzuar për krime të rënda ndaj popullit të vet. Ndërhyrja e Rusisë nuk solli siguri më shumë apo ndonjë rezultat pozitiv të dallueshëm për zgjidhjen e kësaj krize. Ajo që mund të evidentohet është se kriza siriane, me gjithë uljet dhe ngritjet e saj, të paktën ka mbetur krizë brenda rajonit. Këto pozicione e vizione krejtësisht të dallueshme mes SHBA dhe Rusisë, dëshmojnë se kjo krizë do të vazhdojë të prodhojë një problematikë komplekse dhe një kërcënim serioz stabiliteti në këtë rajon e më gjerë. Në kushtet e dallimeve serioze në interesa, vizione e principe themelore, mes aktorëve të rëndësishëm ndërkombëtarë, ndërhyrjet individuale të tyre, që u sjellin edhe kosto të rënda financiare e të tjera komplekse, si të thuash i konsumojnë, i “lodhin” ato, i shtyjnë të ulin nivelin e veprimit, duke e lënë krizën të vegjetojë e acarohet, duke shpërthyer në një formë tjetër e me një problematikë më të mprehtë.

Një zgjidhje e qëndrueshme e krizës siriane nuk mund të hyjë në shina të sigurta, në se nuk ka afrim vizionesh, dakordësim të vërtetë rreth principeve themelore e rrugëve që respektojnë vullnetin e popujve, vlerat e mëdha njerëzore e demokratike, drejtësinë sociale, respektimin e ligjit e të drejtës ndërkombëtare. Çdo e ashtuquajtur zgjidhje e ardhur jashtë këtyre principeve, vetëm i kontribuon moszgjidhjes së saj. Tani, duke llogaritur edhe kompleksitetin e vështirësitë e sigurisë në këtë rajon, kontradiktat e diversitetet e thella në interesa, koston e lartë e pse jo edhe një lodhje faktike të fuqive të mëdha, mendohet ideja e një arkitekture të sigurisë rajonale. Rajoni është një njësi më vete nga pikëpamja e qenies së tij gjeografike, por, gjithsesi tepër i përçarë, i konfliktuar e i dramatizuar, dhe me mundësi të përhershme të shpërthimit të krizave konkrete. Gjykohet që kjo të jetë një arkitekturë gjithëpërfshirëse e sigurisë në këtë rajon. Kjo shihet edhe si një rrugë e mundësi për t’i afruar më shumë mes tyre, e për të kontribuar më shumë për sigurinë e stabilitetin, se sa për të financuar grupe e lëvizje separatiste apo edhe terroriste. Është kjo dhe një rrugë për të lehtësuar fuqitë e mëdha nga kostot e larta financiare e jo thjesht financiare. Edhe pse në këtë rajon duket si utopiste, mendohet që kjo arkitekturë e sigurisë të jetë edhe gjithëpërfshirëse, por edhe funksionuese, aq më tepër që ka pasur edhe më parë tentative të tilla, por që nuk kanë pasur sukses në këtë rajon aliazh me dhunë, konflikte komplekse e destabilitet gati të përhersëshëm. Nuk kanë munguar edhe lëvizje apo pakte e marrëveshje për interesa nacionale, por dhe me frymëzime fetare. Ka edhe marrëveshje mes vendeve arabe apo të sponsorizuara nga Lidhja Arabe, si dhe marrëveshje në hapësirën që njihet si Magreb, në gjirin persik etj.

E ashtuquajtura “Pranvera Arabe”, u mendua si një lëvizje që do të sillte ndryshimin e vërtetë në shumë drejtime, si të stabiliteteve të brendshme shtetërore, por dhe rajonale. Zhgënjimi ishte tepër i madh, për këtë lëvizje, sa që mendohet se madje i ka kontribuar ushqimit të mendimit se një zgjidhje e qëndrueshme stabiliteti e këtij rajoni është e pamundur. Duket sikur shpresa për një të ardhme sigurie e të zhvillimeve të qëndrueshme në këtë rajon është vrarë. Këto zhvillime kanë ushqy- er mendimin se vendet e këtij rajoni nuk janë të zotë të zgjidhin problemet mes tyre pa ndërhyrje nga jashtë të fuqive të mëdha. Ka analistë që e shpjegojnë këtë situatë më shumë te qeverisjet autokratike apo me mungesa të theksuara të demokracisë funksionale, siç ka dhe të tjerë që fajësojnë ndërhyrjet nga jashtë, për interesa konkrete, nga fuqi jashtë rajonit. E vërteta është se arsyet janë komplekse dhe që vijnë edhe nga historia e tyre, edhe nga zgjidhjet që kanë bërë në histori fuqi të mëdha të kohës, po gjithsesi një faktor i rëndësishëm janë kontradiktat e ndarjet e thella në interesa por dhe me frymëzime fetare, në këtë rajon strategjik e me pasuri të mëdha natyrore e kulturore.

Vendimmarrjet e fuqive të mëdha gjatë historisë duket se nuk kanë marrë mirë parasysh elemente thelbësore, si ato etnike, demografike, kufijtë natyrorë e historikë të tyre etj. Kjo ka ndikuar ndjeshëm në krijimin e një historie e realitet me konflikte, luftëra që përsëriten, që gjithashtu sollën një zëvendësim të sundimit kolonian me elita ushtarake lokale, që nuk u shfaqën as profesionale, as largpamëse, e as të suksesshme në atë që njihet si procesi i ndërtimit të kombit. Dinastitë mbretërore nuk kontribuuan shumë për bashkimin se sa për ndarjen mes vendeve të këtij rajoni. Nuk u shfaqën programe e projekte që synonin një konsolidim nacional, shtetëror e demokratik. Natyrisht që një faktor rëndësishëm është dimensioni fetar, që ka ndikuar në krijimin e cilësisë së kësaj situate së këtij rajoni, me grindje mes sunitëve dhe shiitëve dhe që është shfrytëzuar shumë nga faktorë të tjerë edhe jashtë rajonit. Pikërisht për arsye komplekse të tilla në rajon ka kriza të herëpashershme, konflikte, mosbesim e ndarje të theksuara, mosrespektim të sovranitetit e të njeri tjetrit. Në këtë rajon është përplasur ndikimi apo efekti i për- plasjes së madhe gjatë luftës së ftohtë 1, por dhe procesi i rrëzimit të komunizmit si dhe një proces real reformimi apo riformatimi i rendit botëror në ditët e sotme. Me këta faktorë kompleksë shpjegohet kontradikta reale, që edhe pse është një rajon me pasuri tepër të mëdha natyrore, nuk ka në gjithë rajonin tregues të lartë të zhvillimeve ekonomike, politike e sociale apo dhe tregues të lartë të demokracisë e lirive e të drejtave të njeriut. Këto arsye komplekse i kanë bërë vendet e këtij rajoni më shumë të ndarë se të bashkuar, të frangmetizuar e të grindur mes tyre. Këta faktorë tregojnë, gjithashtu, edhe pse terrorizmi laraman ka gjetur terren e ushqim konkret në këtë rajon. Mungesa e stabilitetit të këtij rajoni ka ndikuar edhe në mungesën e investimeve të mëdha e strategjike nga vende të zhvilluara jashtë këtij rajoni.

Natyrisht, që siguria është një problem i mprehtë dhe thelbësor për këtë rajon, por një zgjidhje dhe perspektivë e qëndrueshme dhe e sigiurtë për të, kërkon një strategji e projekt kompleks të zhvillimeve ekonomike, politike, sociale, kulturore, të sigurisë, kultivim të harmonisë fetare, një zhvillim që sendërton sistemin e vlerave dhe e bën atë funksionues etj. Edhe kriza siriane, në se mendohet të trajtohet e shkëputur nga kompleksiteti i problematikës së rajonit, do jetë e vështirë të hyjë në rrugën e zgjidhjes. Kjo do të thotë se edhe kjo arkitektura e sigurisë, e menduar tani, është e pjesshme dhe e izoluar e kështu, edhe po të marrë jetë do të jetë tepër e shkurtër. Është fakt, gjithashtu, se deri më sot, ka munguar një vizion, strategji komplekse apo program i kompletuar edhe nga organizma të rëndësishëm ndërkombëtarë, por edhe nga aktorë të rëndësishëm në sistemin e marrëdhënieve ndërkombëtare, apo formate të tjera, që vërtet të synonte nxjerrjen e këtij rajoni nga kriza e përhershme, që të hapej një rrugë e sigurtë e zhvillimeve të qëndrueshme e perspektive në këtë rajon problematik. Kriza komplekse e këtij rajoni mund të hyjë në rrugën e zgjidhjes mbështetur në filozofinë e pjesëmarrës, pa përjashtuar asnjë faktor dhe me harmonizim maksimal të kontributeve komplekse. Është e vërtetë që vendet e rajonit kanë përgjegjësi të madhe për të sotmen e të ardhmen e rajonit, por ato vetë nuk mund ta zgjidhin krizën komplekse të këtij rajoni. Roli i aktorëve të rëndësishëm ndërkombëtarë është tepër i domosdoshëm dhe i organizmave të rëndësishëm ndërkombëtarë, gjithashtu. Tash po gëlon kriza e radhës siriane, me ngritjet, uljet e saj, por dhe pasojat e rënda për popullin sirian dhe rreziqet brenda rajonit e më gjerë. Ndërhyrja e Rusisë në këtë krizë për arsye komplekse, preku disa linja e aspekte konkrete, por nuk solli ndonjë efekt të dukshëm pozitiv dhe nuk mund të