Mithat Frashëri dhe Ismail Kadare për kombin shqiptar: Nga një veprimtar në tjetrin
Këto ditë fund- tetori dhe fillimnentori, me rastin e pushimeve shkollore të ndërmjetme, u ndodha në Tiranë dhe pata mundesi të përjetoj një sërë aktivetesh të qytetit por edhe një sërë poteresh që shumëkujt mund t’i duken të zakonshme në qytet. Mes tyre një ceremoni përuruese për botimin e vellimit të tretë të veprave të zgjedhura të Mithat Frashërit me parathënie nga Ismail Kadare ka ngjallur një zallahi te potershme në portale dhe mediat sociale. Edhe një ekonomist i diaspores shqiptare ka shkruar një status të gjatë të mbushur me lavdërime pa masë për njerin dhe fyerje pa fre për tjetrin, me kërkesën ndaj ketij të fundit për t’i kërkuar falje të parit për krimet e komunizmit. Meqë kam patur rast ta njoh vite shkuara në një tubim akademik ndërkombëtar ndërhyra në statusin e tij duke besuar se mund t’i kërkoja të mbante një “mendim më të balancuar” lidhur me këto dy figura të mëdha të kombit shqiptar.
Me një përgjigje të gjatë në formë letre të hapur dhe të datuar, që përshkohej fund e krye përsëri nga e njëjta gjuhë sharjesh e lavdërimesh panagjerike në adresë të njërit apo të tjetrit protagonist, ai më kujtoi fletërrufetë apo daxibaot e kohës së shkuar kur për çdo hap që bëja goditesha nga ithtarët e komunizmit dhe kur më duhej të jepja llogari në mbledhjet e kolektivit apo në zyrat e sigurimit. Ithtarët e komunizmit nuk kishin hallin tim por hallin e tyre, kush e kush të dukej sa më i perkushtuar ndaj çështjes së Partise. Për këtë ata merrnin shperblime të shumta, disa nga kolegët e mij edhe specializime jashtë shtetit. Por me sa duket komunizmi paska rrënjë të thella, perderisa u paska lënë disave për kusur të vazhdojnë luftën e klasave me çdo kusht.
Pa dyshim që të gjithë pajtohemi në një pikë të përbashkët kur gjithkush kërkon dënimin e komunizmit dhe drejtësi per viktimat e tij, jo vetëm “si sllogan pa shumë përmbajtje” siç aludohet edhe ndaj meje në rrjedhën e akuzave ndaj Ismail Kadaresë. Ligji i lustracionit për dënimin e krimeve të komunizmit është gjëja e parë që duhej të ishte bërë në Shqipëri më shumë se kudo.
Por nuk e kam zakon të merrem me letra të hapura e daxibao të ketij lloji. Kush të dojë të mesojë më shumë se si e kam dënuar komunizmin, në fushën modeste të kompetenceva të mia, le të gjykojë më mirë nga punët e mia të botuara ku kam bërë sa kam mundur për të demaskuar “krimet” e studimeve të kohës së komunizmit ku perfshihen si studimet albanologjike edhe letersia e realizmit socialist. ( Shih p. sh. Albert Doja & Enika Abazi ( 2016) “From the communist point of vieë: Cultural hegemony and folkloric manipulation in Albanian studies under socialism”, Communist and Post- Communist Studies, vol. 49 ( 2), pp. 163– 178, http:// dx. doi. org/ 10.1016/ j. postcomstud. 2016.04.002, Open access https:// halshs. archives- ouvertes. fr/ halshs- 01309745; shih edhe Albert Doja ( 2015) “From the native point of view: An insider/ outsider perspective on folkloric archaism and modern anthropology in Albania”, History of the Human Sciences, vol. 28 ( 4), 2015, pp. 44- 75, http:// dx. doi. org/ 10.1177/ 0952695115594099, Open access https:// halshs. archives- ouvertes. fr/ halshs- 01214230).
Megjithatë, me kritikën time qëllimi nuk është vetëm të denoj “krimet” apo të rivendos drejtesitë. Punën time e shoh si pjesë e përpjekjeve të përbashkëta për të shtruar themele më të forta që t’i shërbejnë bashkimit dhe forcimit të kombit shqiptar. Madje edhe për vlerësimin e Frashërllinjve në punimet e mia, gjithnjë brenda fushës së kompetencave të mia, une nuk kam treguar aspak afinitetin fetar të Naim Frashërit, por përdorimin e fesë nga Naim Frashëri për të bashkuar kombin shqiptar, duke përfunduar se për këtë nuk ka nevojë që Naim Frashëri të shikohet si i lidhur me fenë, si bëjnë disa dhe që nuk ka sjellë veçse përçarje. ( Shih p. sh. Albert Doja ( 2013) “The Politics of Religious Dualism: Naim Frashëri and his elective affinity to religion in the course of 19th- century Albanian activism”, Social Compass: International Revieë of Sociology of Religion, vol. 60 ( 1), pp. 115– 133, http:// d x . d o i . o r g / 1 0 . 1 1 7 7 / 0037768612471770, Open access https:// halshs. archives- ouvertes. fr/ halshs- 00806371; shih edhe Albert Doja & Enika Abazi ( 2013) “Further considerations on the politics of religious discourse: Naim Frashëri and his Pantheism in the course of nineteenth- century Albanian nationalism”, Middle Eastern Studies, vol. 49 ( 6), pp. 859- 879, http:// d x . d o i . o r g / 1 0 . 1 0 8 0 / 00263206.2013.836495, Open access h t t p s : / / h a l s h s . a r c h i v e s -