Inxhinier Egon Gjadri: një jetë në shërbim të shkencës shqiptare të ndërtimit
Kadaresë, komunizmi mori goditjen e parë në mendjet e shqiptarëve, prej nga mori edhe kthesën drejt fundit të vet. Kjo është magjia e letërsisë së madhe, si dhe fuqia e madhe e një gjeniu si Ismail Kadare. Kjo nuk duhet harruar dhe aq më pak të përbuzet, por duhet promovuar.
Në fund të fundit, jo më kot Ismail Kadare ka fituar famë botërore, jo tani dhe as si disident i vetëshpallur, por në kohët më të vështira të Luftës së Ftohtë, sepse Perëndimi shihte tek ai një disident të mundshëm që me shumë gjasa mund të frymezonte popullin e tij për rrëzimin e komunizmit. Por më shume se çdo gjë tjetër, Ismail Kadare duhet vlerësuar e perkrahur, jo sepse nuk ka kusure personale, por sepse ai ka shfrytëzuar famën qe ka fituar në botë për t’u bërë sot si askush tjetër korifeu më i madh i veprimtarisë kombëtare, që si një simbol kombëtar lufton për ta bashkuar dhe për t’i dhënë emër e dinjitet kombit shqiptar.
Ç’është e vërteta unë revoltohem kur përbalten figurat e shquara të kombit, sidomos ata që janë bërë simbole kombëtare, ashtu si gjuha dhe flamuri, me fjalë të tjera ata që i kanë dhënë emër e dinjitet kombit shqiptar. Revoltohem kur disa shkojnë gjer aty sa të përbaltin edhe Skënderbeun dhe me vjen mirë kur Ismail Kadare i bën homazh Mithat Frashërit. Kjo nuk është hipokrizi por përpjekje për të bashkuar e përforcuar kombin shqiptar. Më vjen mirë sidomos që këtë gjë e bën pikërisht Ismail Kadare. Edhe pse disa nuk mund ta kuptojnë, në fakt s’ka si të jetë ndryshe. Nëse ruajmë proporcionet përkatëse, vetëm Skënderbeu qëndron pa dyshim para tij për emrin dhe dinjitetin që i ka dhënë Shqipërisë dhe shqiptarëve në botë. Midis Skënderbeut dhe Ismail Kadaresë mund të ketë edhe ndonjë tjetër, por kjo nuk ka rëndësi në këtë diskutim. Ismail Kadare nuk është thjesht vetëm një gjeni i letërsisë shqipe. Ai është një nga veprimtarët e fundit që i jep nder, lavdi e dinjitet kombit shqiptar në botë si askush tjetër. Nëse hedhim baltë përmbi të, kombit shqiptar nuk i mbetet veçse baltovina. Prandaj kur të flasim për Ismail Kadarenë duhet të mendohemi mirë me kë jemi, me kombin shqiptar apo me baltën ku kemi mbetur dhe që hedhim mbi kokat e njeri- tjetrit.
Duhet bërë çmos për të bashkuar gjithë shqiptarët dhe përforcuar dinjitetin e Shqipërisë me çdo kusht, pavarësisht nga përçarjet e mëparshme dhe kusuret që kemi mbartur. A nuk ishte ky pikësynimi i Mithat Frashërit? Si askush tjetër këtë gjë ka bërë dhe vazhdon të bëjë Ismail Kadare me letërsinë dhe veprimtarinë e tij. Nuk besoj se Mithat Frashëri ngrihet me lart duke ulur Ismail Kadarenë. Njerëzit e mëdhenj e të dobishëm vlerësohen nga veprat dhe kontributet që kanë për kombin e tyre dhe për mbarë njerëzimin, por edhe që u njihen si të tilla nga të tjerët. Nëse gjithësekush do bënte sadopak në këtë drejtim, Shqipëria do ishte bërë me kohë.
Si përfundim, prandaj kam kërkuar një “mendim më të balancuar” në vlerësimin e këtyre dy figurave kombëtare. Sepse me të tillë si Mithat Frashëri dhe Ismail Kadare duhej të kishim më shumë shpresë. Por me sa shoh, për fat të keq, mundimi i veprimtarëve të tillë si Mithat Frashëri dhe Ismail Kadare ka shkuar dhe po shkon dëm. S’ka mbetur më asnjë Mithat Frashër ta bashkojë këtë komb dhe nëse përbuzim Ismail Kadarenë nuk do të mbetet asnjë tjetër si ai për t’i dhënë dinjitet këtij kombi. Një shembull i mirë për të punuar për bashkimin dhe përforcimin e shqiptarëve dhe të Shqipërisë duhej konsideruar homazhi i Ismail Kadaresë për Mithat Frashërin. Më lemeris ideja që me këto lloj përçarje dhe përbaltje s’kemi per t’u bashkuar kurrë si komb dhe kemi për të mbetur gjithnjë pa dinjitet. Mjerisht shumë shqiptarëve u ka ngelë ora te Mukja dhe te lufta e klasave. Nuk e di kujt i intereson kjo... vaj medet...
Megjithatë, besoj se Mithat Frashëri dhe partizanët e tij të sotëm mund t’i bashkohen Ismail Kadaresë si një simbol kombëtar dhe korifeu i padiskutueshëm i veprimtarisë së sotme kombëtare. Vetëm kështu të gjitha forcat dhe pikësynimet kombëtare do të kontribuojnë për ta rreshtuar kombin shqiptar me fitimtarët në betejat e së ardhmes, sepse pa dyshim historinë do ta shkruajnë gjithnjë fitimtarët.
* Anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë Profesor titullar në Universitetin e Lilës, Francë
Jeta dhe veprimtaria e inxhinier Egon Gjadrit është e lidhur ngushtë me pro jektimin e veprave më të rëndësishme që u realizuan në harkun kohor 1958- 1993, nga digat e hidrocentraleve, tunelet hekurudhore dhe automobilistike etj. Egoni ishte djali i vetëm i inxhinierit të mirënjohur shkodran Gjovalin Gjadri, atij që duke u treguar inovatori i parë shqiptar aplikoi teknika të reja në projektimin e urës së Gomsiqes, e cila më vonë u hodh në erë nga ushtria gjermane gjatë Luftës së Dytë Botërore. Por Gjadri senior, përveçse si projektues, njihet edhe për librin e tij “Letra grues seme të vdekun”, që së fundi pa dritën e botimin edhe në gjuhën shqipe.
Si i ri, Egon Gjadri do të aktivizohej si volejbollist me ekipin e Studentit dhe Tiranës, duke bërë pjesë edhe në kombëtaren tonë që do të merrte pjesë në kampionatin europian të Bukureshtit. Pasi kreu studimet e larta në degën inxhinieri pranë Universitetit të Tiranës, Egoni nisi punën pranë Institutit Nr. 3 të Projektimit, ku punuan ndër vite krijues të apasionuar dhe talente të mirëfillta të shkencës shqiptare si: P. Radovicka, G. Struga, A. Bezhani, S. Kosturi, S. Peci, S. Kromiqi, F. Shehu e shumë të tjerë.
Ing. Gjadrit iu akordua titulli “Bashkëpunëtor i Vjetër Shkencor” nga Komisioni i Lartë i Atestimit dhe në vitin 1995, dhe në sajë të punës së tij projektuese dhe shkencore, iu akordua titulli “Drejtues Kërkimesh Shkencore”. Të dy këto tituj janë tregues të vlerësimin unanim që ai gëzonte në gjirin e bashkësisë së shkencëtarëve shqiptarë të asaj kohe.
Ing. Egon Gjadri ka marrë pjesë si projektues kryesor ose si bashkë- projektues në veprat më të rëndësishme që janë realizuar në Shqipëri. Ndër ta veçojmë: hidrocentralet e Shkopetit, Bistricës I dhe II, Vaut të Dejës, Komanit, Banjës, në Nyjën hidroteknike të Buvillës, në 14 tunelet e linjës hekurudhore Elbasan- Përrenjas, në tunelin e Qafë Thanës, në tunelin e Koshovicës, në tunelin e Tarazhit, ka bashkëpunuar në skemën e shfrytzimit të lumit Drin dhe në skicëidenë e hidrocentralit të Skavicës si dhe në projektidenë e hidrocentralit të Bushatit. Edhe tunelet e turbinave dhe tunelet e shkarkimit në Fierzë janë pjesë e kontributit të tij madhor.
Është thënë se teknika është vijimi artificial i mjeteve organike me të cilat është pajisur njeriu nga natyra, dhe kush e njeh sadopak historinë e vendit tonë e di mirë se shqiptarët gjysma e shekullit XX i gjeti në një gjendje tejet të prapambetur teknike. Nëse revolucioni i parë industrial shënoi shndërrimet e mëdha të diktuara nga përdorimi i qymyrit, revolucioni i dytë i përket futjes së përdorimit të energjisë elektrike, dhe i treti të asaj bërthamore. Vendi ynë kaloi nga kovaçhanat mesjetare tek revolucioni i dytë industrial në harkun e dy dekadave. Kuptohet, ky progres nuk mund të lidhet as me ideologjinë e asaj kohe dhe as me direktivat politike. E ardhmja e një regjimi varet kryekëput nga progresi teknik i vendit, dhe nëse asokohe planifikoheshin hidrocentrale apo vepra të tjera, kjo bëhej pse politika e shihte realizimin e veprave të tilla si kusht të domosdoshëm për mbijetesën e vetë sistemit.
Ishte koha vetë që sillte me vete atë nivel progresi teknik, dhe në disa aspekte teknologjia e përdorur ishte në lartësinë e kohës, ndërsa në aspektin e ideve dhe të të projektideve mund të themi pa drojë se talenti i inxhinierëve tanë do të gjente vlerësimin maksimal edhe në vendet më të përparuara perëndimore.
Zhvillimi teknik është i njëanshëm, pra, nuk sjell vetvetiu zhvillimin e gjithë shoqërisë në të gjithë parametrat e saja, por ama krijon kushtet e nevojshme që shoqëria të zhvillohet mbi baza solide. Mund të themi se gjuha e teknikës është vetmja gjuhë që i shpëton arbitraritetit të ideologjisë, pasi relacioni mes teknikës dhe njeriut – përtej mballomave të propagandës dhe ideologjisë - nuk mund të ndërmjetësohet nga asgjë dhe ky është privilegji i gjuhës së numrave dhe formulave matematike.
Duke parë figurën e shkencëtarit Egon Gjadri dhe të kolegëve të tij, mund të themi se në kushtet e Shqipërisë së asaj kohe, niveli i lartë që arriti shkenca projektuese krijoi mekanizma të vetërritjes në kushte izolimi dhe automatizma që perfeksionuan një gjeneratë njerëzisht të apasionuar që punuan me përkushtim për vendin e tyre. Në këtë kontekst një meritë e madhe i takon të paharrueshmit ing. Egon Gjadri, që u rrit dhe u formua por edhe rriti dhe formoi me punë dhe me eksperiencë një bërthamë kërkuesish dhe projektuesish pa të cilët Shqipëria nuk do të kishte arritur të transformohej nga pikëpamja teknike.