Nga Lévi- Strauss, tek Albert Doja
Manushaqe të egra për mendime të thella
traditat, rrënjët dhe strukturat e pandryshueshme të trupit dhe shpirtit kombëtar, që njihen si studime esencialiste dhe që në fakt përjashtojnë përshtatjen që shqiptarët kanë pësuar në procesin e shkëmbimeve dhe marrëdhënieve të tyre me të tjerët, kanë filluar të përballen me nevojën për një kthesë vendimtare në të tashmen, për të shqyrtuar dhe vlerësuar realitetin shumëdimensional e shumëngjyrësh të proceseve transformuese që po ndodhin në shoqërinë shqiptare. Ndonëse kanë munguar gjatë periudhës komuniste, hulumtimet antropologjike mbi ndryshimet shoqërore duket se po bëhen një nga prirjet e reja më premtuese. Nuk është e pamundur që shumë shpejt këto hulumtime të krijojnë edhe formulime të reja të një ideje më të përgjithshme të shoqërisë shqiptare në tranzicion, duke filluar nga konceptet themelore antropologjike mbi marrëdhëniet farefisnore dhe strukturat sociale, apo klientelizmi dhe patronazhi, për të kaluar te kriminalizimi dhe korrupsioni i elitave socio- profesionale, partitë politike dhe polarizimi politik, migrimet masive dhe solidaritetet e reja, opinionet publike dhe aktivizmi qytetar.
Me punimet e tij Albert Doja ka treguar se, nëse marrim me guxim, të gjithë së bashku, një qëndrim kritik ndaj studimeve të deritanishme të kulturës popullore, kryesisht për sa i përket metodave dhe qasjeve të përdorura që mbeten në thelb historicistedeskriptiviste dhe etnografikefolklorike, që kanë prodhuar izolim intelektual dhe që janë stigmatizuar nga lidhja me ideologjitë moraliste apo nacionaliste, veçanërisht agresive dhe revanshiste, sidomos në variantin e tyre komunist, kjo do të ndihmonte në radhë të parë brezin e ri të studiuesve për të ndërmarrë një fillim të ri në analizat e ardhshme antropologjike të kulturës shqiptare.
Natyrisht, pikësynimi i tij nuk mund të jetë tjetër veçse t'i hapë rrugën brezit të studiuesve të rinj që kanë filluar apo janë të gatshëm të marrin formimin e duhur për të kryer punime të përshtatshme e të guximshme në antropologji sociale e kulturore. Për më tepër qëllimi i tij duhet parë si një përpjekje për të çliruar disiplinën nga të vetëshpallurit antropologë dhe kapardisjet e tyre gjestikulative që bëjnë çdo përpjekje për të ngatërruar gjërat dhe për të kompromet
uar të ardhmen e antropologjisë në Shqipëri dhe rolin e saj në studimet shkencore shqiptare. Në këto kushte duket se është e domosdoshme të parashtrohet karakterizimi i studimeve të deritanishme të kulturës popullore në Shqipëri që Albert Doja i ka quajtur "etnografike- folklorike", implikimet e tyre ideologjike, nëpërmjet përsiatjeve metodologjike që kanë të bëjnë kryesisht me "hallkën e munguar" midis metodës folklorike në "etnografinë" shqiptare dhe metodës "etnografike" në antropologji.
HALLKA E MUNGUAR
Në mars 2011, kur një varg çështjesh të diskutuara në këtë përmbledhje Albert Doja i ka prezantuar së pari në kumtesën e tij në konferencën e organizuar nga Instituti Max Planck i Antropologjisë Sociale në Halle të Gjermanisë, së bashku me disa libra të tjerë nga autorë të njohur mbi antropologjinë e Europës Juglindore, ishte vendosur në etalazhin kryesor të librave edhe libri i tij hershëm mbi praktikat e ciklit të jetës. Megjithatë, duhet thëne se ky libër mbetet ende i panjohur në Shqipëri, me sa duket jo vetëm se nuk është përkthyer në shqip, por edhe për shkak të karakterit kryesisht krahasues të qasjes. Me sa thuhet, për kolegët e tij shqiptarë është e papranueshme që analiza krahasuese me kultura të tjera mund të lejojë të nënkuptohet se "kultura madhështore e popullit tonë duket sikur të ishte afrikane"! Këto mund të jenë thashetheme, por vlejnë për t'u përmendur, pasi janë një tregues i mirë se çfarë kuptohet me antropologji në Shqipëri.
Nëse Albert Doja ka hulumtuar një varg çështjesh që kanë të bëjnë me kulturën dhe shoqërinë shqiptare, ai nuk ka studiuar specifikat e kulturës shqiptare si një kulturë ekzotike e një shoqërie të veçantë, as nuk ka qenë domosdoshmërisht i interesuar të tregojë karakterin "shqiptar" autentik e të veçantë të të dhënave kulturore që ka analizuar, apo të tregojë thjesht ekzistencën e një ngjashmërie me të dhëna të mbledhura diku tjetër në kultura të tjera. Pa dyshim, ai ka shqyrtuar me hollësi dhe ka vlerësuar në mënyrë kritike dallimet dhe ngjashmëritë historike, shoqërore, kulturore, gjuhësore, fetare dhe krahinore të dukurive shqiptare me kultura të tjera, ashtu siç ka synuar të bëjë të njohur në opinionin shkencor ndërkombëtar të dhëna të kulturës shqiptare deri tash të panjohura, por që më së miri dëshmojnë përkatësinë dhe shkëmbimet e saj me arritjet dhe vlerat universale kulturore.
Në këtë lloj pune, ka shpesh një prirje të fortë për të paraqitur një përmbledhje të të dhënave historike, etnografike dhe folklorike të nxjerra nga studiuesit lokalë ose nga literatura e disponueshme. Në të kundërt, Albert Doja ka synuar më tepër t'ia nënshtrojë të dhënat kulturore shqiptare një analize të thellë kritike nga perspektiva e një qasjeje krahasuese, në mënyrë që nga pikëpamja konceptuale të shkohet përtej interesave parokialë përshkrimorë të specialistëve vendas dhe jovendas. I nxitur nga një shqetësim analitik krahasues, në trajtimin e ndërveprimeve ndërkulturore midis grupeve etnike fqinje dhe ndikimin e tyre në formimet identitare, apo të përdorimit politik të feve në historinë shqiptare, ai ka dashur të hedhë mbi veçoritë e kulturës shqiptare një vështrim antropologjik ende të palëvruar në studimet e deritanishme shqiptare.
Këto punime kanë bërë të mundur që Albert Doja të marrë pjesë aktive dhe të kontribuojë edhe në përpunimin e vazhdueshëm të nocionit antropologjik të kulturës. Ndonëse nuk ekziston konsensus, kultura kuptohet më mirë në terma heuristikë, në mënyrë të tillë që i lejon gjithkujt të perceptojë dhe të kuptojë domethëniet simbolike, produktet kulturore, traditat zakonore, organizimet institucionale, rregullat shtrënguese, marrëdhëniet shoqërore dhe sjelljet njerëzore. Në fund të fundit, duke ndjekur përsëri hullitë e hapura nga Lévi- Strauss, mendja njerëzore është organizuar kudo njëlloj për të analizuar, vlerësuar, kontribuuar dhe përfituar nga njohuritë kulturore, me fjalë të tjera ka një strukturë organizuese të kulturës, e cila merr forma të ndryshme në funksion të kontekstit të marrëdhënieve shoqërore dhe shkëmbimeve ndërkulturore,