“Udha e shkronjave” të Teatrit Kombëtar
Një vit nga rivendosja në ballinë e emrit të hequr natën
Të premten e madhe të pash kës ortodokse më 26 prill 2019, Teatri Kombëtar në qendër të Tiranës, u gdhi pa gërmat e emrit të tij në ballinë. Natën e duke lindur dita e premte, ato ishin hequr në mënyrë misterioze. Kur në mëngjes, në oborrin mes Kombëtarit dhe Eksperimentalit, ia behën aktorët që protestonin kundër vendimit të qeverisë për ta shembur, panë se teatri ishte i paemër. Lajmi mori dhenë, Ministria e Kulturës atëkohë tha se nuk kishte dijeni, ndërsa artistët që mbronin dy godinat, i kërkuan policisë hetim duke akuzuar publikisht instancat shtetërore se i kishin hequr shkronjat fshehurazi. Shteti nuk mori përgjegjësi deri kur disa ditë më vonë, disa fotografi që rrodhën, tregonin punonjës të bashkisë së Tiranës që hiqnin shkronjat në errësirë. Aleanca tha se akuzat e saj u vërtetuan ndërsa hapën nismën për mbledhje fondesh që shkronjat të riprodhoheshin për t’u vënë sërish në ballinë. Fondi i nevojshëm u mblodh dhe më 7 maj të 2019- ës, shkrimtari Rudi Erebara, i biri i regjisorit Gëzim Erebara ngjitej mbi një shkallinë, për të rivënë shkronjat. Një grup mbështetësish të kauzës dhe publik i rastësishëm që mbron teatrin e shoqëruan me duartrokitje “udhën e shkronjave” nga makina që i sillite në teatër e deri te te ngjitja njëra pas tjetrës 14 shkronjat e emrit të godinës së ndërtuar nga arkitektët më në zë italianë të fundit të viteve 1930. U vu në dukje se godina kishte qenë baza e institucioneve më të rëndësishme kulturore të vendit, që nga teatri, opera, albanologjia, etj.
Dje, një vit pas kësaj ‘ udhe shkronjash’ shkrimtari Rudi Erebera, aktori e regjisroi Edmond Budina, aktori Mehdi Malkaj dhe aktorja Adriana Tolka, ish- ministrja e Arsimit Mirela Karabina, arkitektët Doriana Musai dhe Titi Seranaj, juristja Adriana Kalaja, etj, ishin sërish në shesh për të kujtuar përvjetorin.
“Dita më e bukur për të kujtuar forcën e lirisë, kurajos dhe vullnetit qytetar. Dita kur shkronjat e Teatrit Kombëtar nuk përbëjnë vetëm shkronja, por një akt historik: TEATRI KOMBËTAR. Sot, një vit më vonë, teatri është këtu, shkronjat janë këtu, ne jemi këtu. Mirënjohje për shkrimtarin Rudi
Erebara. Me veglat në brez, emocionin e artistit, qetësinë prej njeriu që e ka ndarë mendjen, hijeshinë e një heroi të qytetit, ai na përshëndet dhe e përshëndesim: fitore!”,
shkroi dje Aleanca.
NJË VIT MË PAS
Duke lënë mënjanë asociimet e titullit të këtij shkrimi me filmin e njohur të Vladimir Priftit, shkronjat si në pelikulë edhe në teatër, megjithatë, simbolizojnë lirinë. Pavarësisht autoritetit kundër të cilit, e kanë bërë udhën e tyre, shkronjat e filmit dhe këto të godinave të anasamblit teatror, simbolika mbetet domethënëse, ndonëse nga Perandoria Osmane në ditët tona, shumëçka është ndryshe. Shkronjat e atëhershme dhe këto të sotshmet, kërkojnë të zgjojnë vetëdijet njerëzore, dikur duke kërkuar arsimimin e sot, duke kërkuar mbrojtjen e gjurmëve të kulturës.
Në një vit, është shënuar protesta dhe përplasja e 24 korrikut mes artistëve dhe policisë, ka funksionuar Festivali për mbrojtjen e Teatrit, janë mbledhur dhjetra tonë ndihma në teatër për t’i shpërndarë te të prekurit nga tërmeti dhe teatri ka vijuar të ruhet 24 orë edhe gjatë pandemisë së COVID- 19 kur masat e vëna nga qeveria, kanë ndaluar lëvizjet e daljet e qytetarëve. Po në këto kohë, Teatri është shpallur zyrtarisht i mbrojtur nga Europa. Ekspertët e “Europa Nostra” dhe Institutit të Bankës Europiane të Investimeve së shpejti vizitojnë shtatë vendndodhjet më të rrezikuara në Europë, ku bën pjesë edhe Teatri Kombëtar. “Europa Nostra” – Zëri Evropian i Shoqërisë Civile për Trashëgiminë Kulturore dhe Natyrore dhe organizata e saj partnere, Instituti Evropian i Bankës së Investimeve, bashkërisht bëjnë thirrje për solidaritet dhe mobilizim të vendimmarrësve dhe palëve të trashëgimisë ( publike dhe private) për të shpëtuar vendet e trashëgimisë së Evropës, të cilat janë përzgjedhur për listën e vitit 2020 të 7 vendndodhjeve më të rrezikuara, ku është futur edhe “Teatri Kombëtar i Shqipërisë, një shembull i jashtëzakonshëm i arkitekturës moderne italiane nga vitet ’ 30, e cila është një nga qendrat më të spikatura kulturore në vend, përballet me kërcënimin e afërt të prishjes”. Më tej, Komisioni Evropian dhe Delegacioni i BE- së në Shqipëri kanë shprehur mbështetjen e tyre që Teatri Kombëtar i Tiranës të vendoset në listën e 7 më të rrezikuarve të Europa Nostra.