Ishte i vendosur për ruajtjen e përdorimin e gjuhës shqipe në aktet administrative dhe ruajtjen e ceremonive të festave tradicionale që tregonin identitetin kombëtar.

të mbyllur në një bunker në sheshin Skënderbej me një sasi të madhe municioni. Ai u qendroi për 36 orë partizanëve dhe, pasi i mbaruan municionet, vrau veten për të mos iu dorëzuar partizanëve.

Në të njejtën ditë Terenc Toçi, megjithëse ishte vënë në shënjestrën e një arrestimi të ri dhe, megjithë këshillat e disa miqve për t’u larguar, u ndalua dhe u dërgua në një burg të tmerrshëm bashkë me të burgosur të tjerë. Por më e pakuptimtë ishte akuza si kriminel lufte!

Procesi farsë u zhvillua në fshehtësi e sipas regjisë së udhëheqësve serbë-malazezë, nga të cilët varej partia e Enver Hoxhës. Në këtë proces u përfshinë fatkeqësisht dhe mjaft krerë të “ballistëve”, me të cilët komunistët “fitimtarë” lanë hesapet e tyre.Nga katër vajzat e Toçit, vetëm e vogla me të ëmën qendruan në Tiranë. Ato u plaçkitën dhe u nxorrën me dhunë jashtë nga shtëpia. Me shumë përpjekje arritën ta takojnë njeriun e tyre të dashur, pas orë e orë të tëra qendrimi në rradhë para hekurave të burgut, bashkë me shumë të afërm fatkeqë të të burgosurve të tjerë të pafajshëm.

Një altoparlant jashtë kinema “Savojës”, e shndërruar në sallë gjyqi, shpërndante zërat e protagonistëve të procesit farsë, ndërmjet të cilëve edhe atë të avokat Toçit që ligjëroi duke mbrojtur veten në mungesë të avokatit mbrojtës. Një përmbledhje e debatit të bërë gjatë procesit ndodhet në librin “Terenc Toçi, babai im”, shkruar nga e bija, Rita.

Më 14 prill 1945, shumë qytetarë panë kamionin e zbuluar që përshkonte rrugët e Tiranës, ngarkuar me 17 të pafajshmit e parë të dënuar me pushkatim. Profesionistë, intelektualë, patriotë. Të lidhur dy nga dy, të pushkatuar e të dhunuar u hodhën në një gropë plehrash në një vend të panjohur. Rrefuzuan madje edhe t’u kthenin kurrizin ekzekutuesve, por u qendruan me gjoksin para. U “varrosën” pa një varr, pa kryq, pa lule...

Kishte mbaruar Lufta II Botërore dhe filloi për vendin e torturuar epoka e barbarive të paralajmëruara, e diktaturës së marrë, e izolimit, një tragjedi e vërtetë që do të zgjaste afro gjysëm shekulli dhe që dënoi miliona persona të pafajshëm. Ishte madje dhe përfundimi i një njeriu, që sikurse plot të tjerë luftoi gjithnjë me guxim dhe pasion të pamposhtur derisa dha jetën për arritjen e një politike dhe harmonie sociale që u shënua vonë në kronometrin e historisë. Dhe kjo për më tepër nëse kihet parasysh koha kur ndodhi një gjë e tillë, për të kuptuar eksistencën e idealizmit të pastër të këtij njeriu. Shpresa se një tragjedi e ngjashme nuk duhet të kishte ndodhur më kot, u shton dashurinë të afërmëve e simpatizantëve të tij, sikurse edhe autorit të këtyre rradhëve, nipit të tij, pavarësisht se nuk e njohëm kurrë. Por, edhe sot, për çudi, shteti shqiptar, pavarësisht kërkesave të përsëritura, nuk ia ka njohur statusin e të përndjekurit politik figurës së Terenc Toçit.

Marrë nga revista ATLASORBIS

Përktheu Agim Zeka

italiane