Një roman mbi burgun e Burrelit
Romani me subjekt nga Burgu i Burrelit, i autorit Marcel Hila, “Zoti zbret në ferr”, fokusuar në tragjedinë e një familje dukagjinase...
me kryetarin e saj të burgosur, trajton njërin prej rasteve të shumta të terrorit enverist mbi Malësinë. Fakte të panjohura dhe shumë interesante na jepen falë hollësive reale mbi gjendjen e atëhershme në burg, në fshatin verior, po edhe në Bllok(!), të mbledhura prej gojës së vuajtësve, po edhe persekutorëve, që patën shërbyer afër Enver Hoxhës, mu në shtëpi të tij... Pasqyrohet aty, me impenjimin maksimal që vinte ai regjim për të shkatërruar jetën e njerëzve dhe familjeve të zgjedhura si shënjestra të tij, në mënyrë që të krijonte në popull përshtypjen se armiku vepronte pa pushim, dhe kështu të duronte shtypjen dhe varfërinë. Egërsitë dhe turpet e asaj epoke e tejkalojnë mundësinë perceptuese të lexuesit të sotëm. Në historinë konkrete, Gjelosh Kola, i burgosur befas dhe krejtësisht pa faj, ka një brengë plus, Sigurimi ka përdorur të birin, Ndoin, kundra tij. I dëshpëruar thellë nga nami që kjo gjë i ka hapur familjes në krahinë, ai nuk kupton se të gjithë janë kapur në cargun e pamëshirshëm të Sigurimit, dhe s` mund të kenë faj, kur Policia merr porosi nga maja e pushtetit dhe duhen zbatuar patjetër, ajo ka detyrë të vetme të fabrikojë faje. Kjo praktikë ka krijuar një hierarki pushtetarësh të bindur, që nuk ia përton çdo poshtërie për t` ia çuar në vend këtë represion të pashpirt ministrisë. Kjo gjë dihej, por në këtë libër personazhet nuk janë fiktivë, por të marrë drejt nga realiteti, ( shumë emra të njohur të parakomunizmit, me detyra të larta dalin, aty me tregime mbi favoret që i patën bërë Enverit, dhe prandaj janë dënuar rëndë). Vijmë te linja kryesore: Hetuesit kanë shtrënguar me dhunë fizike e me ilaçe djalin e të burgosurit Gjelosh, Ndoin, të shqiptojë në gjyq të mbyllur akuzat e tyre kundër babës. Rezultati është shkatërrues mbi plakun. Ai fiksohet jo pa të drejtë në mendimin se fshati dhe farefisi e quajnë “shtëpi të keqe”, kështu ai nuk komunikon me asnjërin prej shokëve të fatkeqësisë. Për të ekziston gjithmonë kodi i vjetër, që ndan prerë burrat e besës prej të ligjve të pandershëm. Ndoi, aq më tepër, i ndërgjegjësuar tani për fajin e vet në kushte konfuzioni mendor, rri i demoralizuar në shtëpi dhe nuk takon askënd. E ëma shkon në burg të takojë të shoqin dhe përpiqet t` i pajtojë, por Sigurimi, bën çmos që kjo të mos ndodhë, për të mos u ikur nga duart vegla që kanë shtirë në dorë. Madje, me miratim nga lart, shton presionet që ta përdorë përsëri duke planifikuar “demaskimin” dhe burgosjen e priftit të fshatit me anë të dëshmisë së Ndoit, tani haptazi në mbledhjen e fshatit, pra duke e poshtëruar familjen me fund.
Autori, me anë të dialogëve në gjuhën e Malësisë, e shpreh të gjallë dramën e kësaj tresheje, babë- nënë- bir, që i ndiejnë kundra të gjithë, sistemin represiv në çdo instancë, policët, drejtorët, spiunët në terren, dhe indirekt edhe popullin e frikësuar që u rri ftohtë.
Por një tjetër instrument i Zotit, që ndodhet në burg të Burrelit, prift dhe ai, i dënuar rëndë, ua prish planet dhe e shpëton familjen nga kjo gjëmë. At Anton Luli, prifti në fjalë, person real edhe ky, madje i mbijetuar përkëtej 1991, një ndër klerikët më të shquar, e ka të qartë se si duhet t‘ i flasë Gjeloshit për ta liruar nga turpi për “vlerat shoqërore”, ( nder, dinjitet, shtëpi e mirë etj.), të cilat aparati djallëzor i ka shkelur edhe ato ose ca më keq, ua ka përmbysur kuptimin. Ai di si t‘ ia heqë dëshpërimin e thellë, që rrezikon ta çojë drejt marazit dhe fundit fizik. Në kapitullin më të goditur të romanit, kemi takimin At Anton- Gjelosh, një dialog që të lë mbresa të forta, aq sa të thuash se tek ai qëndron kulmi dhe vlera e vërtetë e tërë romanit. Por në kapituj të tjerë të librit, autori merret me personazhet e regjimit që thamë më lart; dhe arrin të japë hollësitë të reja, groteske, karikaturale, jo vetëm të organeve me telefonatat e shpeshta, shkresat që shkëmbejnë, mbledhjet e tyre, a thua se kanë të bëjnë me faje të vërteta. Përballë këtyre maskaradave të porositura për të goditur trupin dhe mendjen e popullit, dialogu mes misionarit të krishterë dhe bartësit të traditës së ashpër të maleve, të drejtë, por me mbeturina pagane, shohim se i akuzuar bëhet vetë Gjeloshi që vuan dhe e jo përndjekësit e tij që janë jashtë çdo hesapi; aty zbërthehet njeriu në tërësi me dobësitë e krenarisë së tij. Me argumente të panjohura për malësorin e zhytur në trishtim, At Antoni i nxjerr para fajin e tij të vërtetë: Të mos e falësh fajtorin e penduar, është baras si t‘ ia dorëzosh tharjes shpirtërore, me anën e urrejtjes ndaj vetes, ta bësh armik të përjetshëm të vetes dhe ky është Ferri i vërtetë që e çon në asgjësim. E ka shumë të vështirë Gjeloshi i Kanunit t‘ ia falë fajin të birit, dëshmia kundër të atit i klasifikon si familje pa nder tek opinioni i Malësisë, që së paku, reziston në heshtje. Por At Antoni ia shkërmoq krenarinë dhe gjithë ato nënshtresa morale që koha pagane ka rrënjosur në ta. Kundra tyre, ai i shpalos Faljen e Krishtit. Gjeloshi është besimtar, i ka dëgjuar disa gjëra në kishë, por nuk ka medituar mbi to, ashtu si shumica e pavëmendshme; dhe nuk ka arritur të kuptojë se e vetmja referencë reale, e vlefshme për njeriun e vërtetë, është ajo Falje që u dha Krishti shokëve të vet, që e braktisën dhe e mohuan në kohën e rrezikut. Ai nuk ua quajti faj, dhe me ndjesën që u dha, ua hoqi tmerrin e pabesisë që bënë, dhe u jep Paqen e Tij. Me këtë mënyrë, Ai mundi që t‘ ia besojë Kishën e Tij njerëzve të padenjë! Pse? Duhet lexuar libri për të shijuar edhe forcën e dialogut, veçanërisht në temat themelore si kjo, që janë edhe shpjegimi se si hyn Hiri te peshkatarët e thjeshtë, që nëpërmjet provës, marrin fuqi t‘ i shërbejnë Krishtit denjësisht me anë edhe të flijimit, që do të bëjnë më vonë. Pasazhet, sidomos për tmerrin që ndien fajtori i penduar që nuk i japin falje njerëzit më të dashur, janë tronditëse dhe duhen të jenë krejt të reja edhe për lexues të ngritur. E tillë ka qenë gjendja jonë, tematika e shoqërisë, gati kurdoherë e zbrazur nga vlerat e dashurisë në faqet e librave që lexonte, aq sa edhe të shkolluarit të mos kenë ide mbi to në mënyrë të ndërgjegjshme, sado që zemra t‘ ua ketë diktuar butësinë faljes dhe realitetin e vetëqortimit. Kështu, ajo dhomë e Burgut të Burreli, ( meqë historia është reale), mund të themi se kthehet, nga pena e autorit, në oborrin e pallatit ku gjykohej Jesui, dhe ku një copë shërbëtore e poshtëron Pjetrin duke e trembur aq sa të mohojë Mjeshtrin e tij, për të cilin ishte zotuar se do të jepte jetën... Jesui del i lidhur dhe i rrahur nga hetimet, dhe te syri i tij e kap dialogun shërbëtore- Pjetër, e vështron me keqardhje Apostullin dhe ai ia kthen shikimin i tmerruar. Ndërsa gjeli këndon . Gjeloshi ( domethënës emri i tij), për të parën herë në jetën e tij, ndien se fyerjet dhe vuajtja që po heq në burg, s‘ kanë asnjë rëndësi o meritë, po qe se nuk ia del të falë të birin, njashtu si Krishti nuk ua quajti për faj tradhtinë apostujve. Me lot në sy, ia jep faljen aty në çast. Sigurimi me spiunët e tij bën çmos që të mos ndodhë takimi mes tyre, por Ndoi e merr vesh nga e ëma që baba e fali. Ai merr zemër, del nga dëshpërimi dhe fiton guxim për të rezistuar. Vazhdimi s‘ ka fort rëndësi, sado të rënda konsekuencat që do të heqin nga Sigurim; familja, edhe pse e ndarë, është e gjallë, ka shpëtuar shpirtin! Shpëtoi sepse Ndoi, me faljen që i ka dhënë i ati, gjen forcën të reagojë ndaj frikës dhe të pohojë të vërtetën. Letërsia jonë fort pak ka përcjellë të tilla mesazhe, autori i ndërgjegjshëm për këtë, ka bërë mirë që e ka zgjeruar ligjërimin edhe me arsyet e vështirësive historike e më tepër subjektive që fenomeni i apostazisë ka lënë mbrapa dhe prandaj ka mbetur i patrajtuar.. Është domethënëse që po qarkullon botimi i tretë i këtij libri, kjo flet për pëlqimin në rritje të publikut. Të gëzon, që një trajtim i tillë, i pritur gjatë, por pa u realizuar, më në fund gjendet në librari dhe do të ketë reagime sipas botëkuptimeve, kjo pak më e vështirë...
Ndër episodet që përmban vepra, e që e japin troç gjendjen e atëhershme, me hollësira krejt të panjohura e bile pikante, gjejmë personazhe reale siç thamë, që kanë pasur pozita të larta dhe që tregojnë historitë tyre të habitshme për nga mosnjohja e realitetit që i rrethonte, miq të Enverit që kanë marrë prej tij dënime të rënda për nderet që i patën bërë. Por ka dhe të rangut të ulët, që kanë qenë në shërbim direkt të Enverit, nga të cilët marrim vesh natyrën malinjokomendiante të tij dhe se si e pësuan prej tij kur ai i kuptoi ... Aty jepen edhe bisedat, me idetë e secilit prej tyre në debat, kurse autori ka meritën që i ka mbledhur. Mbi të gjitha është shembulli i dy meshtarëve që keqtrajtohen rëndshëm, njeri në fshat, edhe nga populli vetë(!),( e tillë ishte humnera e krijuar nga Sigurimi në shpirtrat e fshatarëve të çoroditur), tjetri nga hetues qendrorë, dhe ashtu të masakruar, japin mësimin e tyre të krishterë duke falur keqbërësit e tyre e duke i lënë pa gojë. Ky fakt ka ndodhur edhe në raste ekzekutimesh ( na e referojnë dokumentet zyrtare). Fryma e tyre zë vend shumë të pakët në aktualitetin tonë si nxitëse për lartësim moral, por sigurisht ndikon në plot individë të veçantë. Prandaj, me këtë libër, efekti sqarues, madje zbulues i këtij mësimi, zgjerohet shumë. Kjo tregon dobinë e madhe të librit dhe sjell në aktualitet nevojën e edukimit kristian me anë të letërsisë dhe kinematografisë, subjekt për të cilën, ky roman mund të shërbejë me shumë sukses, ia lejon ndërtimi i tij i artikuluar qartë në personazhe dhe qëndrime.