Prokurorët, 1.3 miliardë lekë pasuri të pajustifikuar
Studimi i BIRN: Prokurorët shqiptarë kanë 16 për qind të aseteve financiare jashtë sistemit bankar
Komisioni i Pavarur i Kualifikimit startoi seancat dëgjimore në mars dhe përgjatë dy muajve, vetëm dy prokurore në Shqipëri kanë kaluar në filtrat e vetingut. Vendimmarrja, e mbështetur kryesisht në skanimin e pasurisë, u nda përgjysmë: prokurorja e Apelit të Shkodrës, Besa Nikëhasani, u shkarkua nga detyra, ndërkohë që Fatjona Memçaj e Apelit në Tiranë e kaloi me sukses kontrollin.
Rezultati i përballjes së deritanishme të prokurorëve në Komisionin e Pavarur të Kualifikimit nuk duket të jetë rastësi. Një studim i BIRN- it mbi pasurinë e 333 prokurorëve të të gjitha shkallëve në Shqipëri zbuloi se më shumë se gjysma e tyre dështon në testin e justifikimit të pasurisë. Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Investigative, BIRN, analizoi pasurinë e deklaruar familjare të prokurorëve të Shkallës së Parë, të Apelit dhe të Prokurorisë së Përgjithshme përgjatë viteve 2003- 2015. Në këtë studim u përfshinë 3669 deklarata pasurie gjithsej, të cilat u administruan nga Inspektorati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurisë dhe Konfliktit të Interesit, ILDKPKI, nëpërmjet kërkesave për të drejtën e informimit. Të dhënat e plotësuara nga prokurorët në secilën deklaratë vjetore u hodhën në një databazë dhe iu nënshtruan analizës aritmetike dhe logjike, e cila bazohet në një nga format e kontrollit të përdorura nga ILDKPKI për të hetuar pasurinë e zyrtarëve dhe është e njohur si një nga praktikat më të mira ndërkombëtare. Të dhënat e përftuara tregojnë se 188 prokurorë nga 333 gjithsej nuk arrijnë të justifikojnë pasurinë me burimet financiare të deklaruara, për të paktën në një vit të karrierës së tyre. Prokurorët me probleme përbëjnë 56 për qind të korpusit të zyrtarëve të akuzës. Ndërsa pasuria e pajustifikuar kap vlerën e 1.3 miliardë lekëve dhe zë 27 për qind të aseteve neto, duke ngritur pikëpyetje të mëdha mbi integritetin e prokurorëve shqiptarë. Dështimi në testin e justifikimit të pasurisë me burime financiare të deklaruara është një fenomen i gjithëpërhapur në sistemin shqiptar të drejtësisë. Në studime të mëparshme, BIRN- i arriti në përfundimin se diferenca të pajustifikuara të pasurisë gjenden mes 57 për qind të gjyqtarëve të Shkallës së Parë, 79 për qind të gjyqtarëve të Apelit dhe 58 për qind të anëtarëve të Gjykatës së Lartë në Shqipëri. Gjithashtu, shtatë nga nëntë anëtarët e Gjykatës Kushtetuese rezultuan me probleme në kontrollin aritmetik/ logjik, sipas një studimi që BIRN- i publikoi në maj 2017. Një vit më pas, tre anëtarë të Kushtetueses u shkarkuan pasi u rrëzuan në veting, ndërsa vetëm njëra prej tyre e kaloi me sukses testin e pasurisë. Të dhënat e siguruara nga BIRN- i përmes analizimit të 3669 deklaratave të pasurisë që prokurorët kanë dorëzuar përgjatë 12 viteve në ILDKPKI, reflektojnë trende të dyshimta mbi qarkullimin e një sasie të madhe parash jashtë sistemit bankar. Dhuratat në kesh dhe të ardhurat nga aksionet në kompani biznesi ngrenë gjithashtu “flamuj të kuq”, të cilat kërkojnë verifikime të mëtejshme. Prokurorët në Shqipëri zotëronin një pasuri familjare prej rreth 1.1 miliardë lekësh në total në vitin 2003, kohë kur zyrtarët e lartë deklaruan për herë të parë pasurinë e tyre në ILDKPKI. Në fund të vitit 2015, pasuria e të gjithë prokurorëve së bashku është pesëfishuar, duke kapur vlerën e më shumë se 5.5 miliardë lekëve. Të dhënat statistikore mbi pasuritë e prokurorëve variojnë nga vitet në funksion dhe pasuria e tyre fillestare. Megjithatë, BIRN- i gjeti se, mesatarisht një prokuror e ka shtuar pasurinë me 1.1 milionë lekë çdo vit të karrierës së tij. Njësoj si gjyqtarët, edhe prokurorët në Shqipëri i kanë përqendruar investimet e tyre në tregun e pasurive të paluajtshme. Rreth 53 për qind e pasurisë së tyre përbëhet nga apartamente dhe shtëpi, të cilat kapin në total vlerën e 2.9 miliardë lekëve. Llogaritë bankare dhe paratë e kursyera kesh konkurrojnë njëra- tjetrën, duke zënë respektivisht 15.5 dhe 14.9 për qind të pasurisë totale. Sipas deklaratave që vetë prokurorët kanë dorëzuar në ILDKPKI, llogaritë bankare kapin vlerën e 860 milionë lekëve, ndërsa likuiditetet në kesh shfaqen në vlerën e 830 milionë lekëve. Mbajtja e parave jashtë sistemit bankar përbën një “flamur të kuq” në praktikat më të mira ndërkombëtare të kontrollit të pasurive. Por pavarësisht forcimit të instrumenteve ligjore për uljen e informalitetit në Shqipëri, mesatarisht çdo prokuror në Shqipëri zotëronte rreth 2.5 milionë lekë kesh në fund të vitit 2015. Qarkullimi i parave kesh nga zyrtarët e Prokurorisë rezulton megjithatë më i lartë. Nëse kursimeve u shtohen edhe huat, rreth 16.3% e aseteve të tyre mbahen jashtë sistemit bankar, duke përfaqësuar pjesën më “informale” të pasurisë së deklaruar të prokurorëve. Përveç investimeve në tregun e pasurive të paluajtshme dhe kursimeve, prokurorët shqiptarë zotërojnë të ardhura edhe nga kompanitë e biznesit. Aksionet e familjarëve të tyre në kompani biznesi zënë 9 për qind të pasurisë totale me një vlerë prej më shumë se 500 milionë lekësh. Pasuria e deklaruar e prokurorëve përgjatë 12 viteve të analizuara ka si burim të ardhurat e tyre dhe detyrimet. Të dhënat e analizuara nga BIRN- i tregojnë se ndonëse më shumë se 70 për qind e të ardhurave përbëhen nga paga e prokurorëve dhe e familjarëve, sërish një përqindje jo e vogël rrjedh nga kompanitë e biznesit dhe dhuratat në kesh. Aksionet e familjarëve në kompani biznesi u kanë siguruar prokurorëve rreth 488 milionë lekë ose 6.6 për qind të pasurisë totale, ndërkohë që dhuratat në kesh kapin vlerën e 261 milionë lekëve në total. Paralelisht, prokurorët kanë deklaruar një paketë detyrimesh me vlerë 1.7 miliardë lekë në fund të vitit 2015. Pjesa më e madhe e detyrimeve përbëhet nga kreditë bankare, ndërkohë që 40 për qind e tyre janë ndaj kompanive të ndërtimit dhe personave të tretë, ç’ka konsiderohet gjithashtu një shkak për të kryer verifikime të mëtejshme mbi pasurinë e tyre. Pasuria totale prej 5.5 miliardë lekësh mbështetet kryesisht te të ardhurat familjare të 333 prokurorëve, të cilat rezultojnë në vlerën e 7.4 miliardë lekëve. Kostot e jetesës mbeten megjithatë jashtë përllogaritjeve, përsa kohë konsiderohen si të dhëna personale nga ILDKPKI dhe reflektohen minimalisht në deklaratat e pasurisë që BIRN- i administroi. Kontrolli i pasurisë është një prej shtyllave ku është mbështetur procesi i vetingut në Shqipëri, i cili synon të pastrojë sistemin e drejtësisë nga gjyqtarët dhe prokurorët e korruptuar. Në skanim kalojnë gjithashtu lidhjet e papërshtatshme me elementë të krimit të organizuar dhe aftësitë profesionale. Paralelisht me procesin e vetingut, ish- zyrtarë të lartë të Prokurorisë ndodhen tashmë nën hetim për pasurinë e tyre. Ish- Kryeprokurori Adriatik Llalla është penalisht i proceduar për transaksionet e tij multimilionëshe me tokat në Tiranë. Një hetim i dytë me të njëjtin objekt është nisur ndaj prokurorëve Rovena Gashi dhe Dritan Gina.
Paralelisht me të dhënat statistikore mbi trendet e pasurisë së prokurorëve në Shqipëri, BIRN- i bëri një analizë krahasuese mes institucioneve ku ata punojnë. Të dhënat e përftuara tregojnë se thuajse 50 për qind e pasurisë totale ndahet mes Prokurorisë së Tiranës, asaj të Durrësit dhe Prokurorisë së Shkallës së Parë për Krime të Rënda- institucione, të cilat kanë punësuar rreth 36 për qind të numrit të përgjithshëm të Prokurorëve në vend. Analiza u thellua në përllogaritjen e vlerës mesatare të pasurisë për prokuror. Rezultatet tregojnë se prokurorët më të pasur punojnë në Prokurorinë e Kavajës, të ndjekur nga Prokuroria e Apelit Tiranë, Prokuroria e Rrethit Tiranë dhe Prokuroria e Apelit Korçë. Pasuria mesatare e një prokurori në Kavajë është 34 milionë lekë, e ndjekur nga 28 milionë lekë në Prokurorinë e Apelit të Tiranës dhe 27 milionë lekë në Prokurorinë e Rrethit Tiranë. Të dhënat tregojnë gjithashtu se prokurorët në Kavajë kanë shënuar kurbën më të madhe rritëse të pasurisë përgjatë 12 viteve të karrierës së tyre.