Kujtimet e Kolec Topallit: Si vdisnin në masë nga uria në kampet e internimit
GJUHETARI TREGON JETEN NE TEPELENE DHE PORTO PALERMO
Ata që thoshin se Kampi i Tepelenës nuk na paskësh qenë edhe aq i keq, do të duhej të flisnin me Kolec Topallin. Ishte 11 vjeç kur mori udhët e internimit, ndërsa i ati dhe një prej vëllezërve ishin burgosur me akuza qesharake. Mungesa e kushteve më minimale për të jetuar e shoqëroi përgjatë gjithë asaj kohe, kur i erdhi falja. As ushqim, as ujë, as shtrat... dhe vdekja që ishte gjithnjë e pranishme.
Të gjitha këto ai i ka rrëfyer vetë. Dje, në Institutin e Studimeve për Krimet dhe Pasojat e Komunizmit ( ISKK) prezantoi në sallën e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë librin e parë të kolanës vjetore 2018. Është një tufë kujtimesh, titulluar “Një jetë me brenga” të akademik Kolec Topalli. Libri që vjen me rastin e 80- vjetorit të tij është një lloj testamenti i gjuhëtarit, që u nda nga jeta pak kohë më parë. Duke vlerësuar punën e jashtëzakonshme të akademikut Kolec Topalli, drejtori i ISKK- së, Agron Tufa, lexoi disa radhë nga parathënia që shoqëron librin, shkruar nga vetë autori, i cili e shkroi atë në moshën 70- vjeçare: “Gjatë gjithë jetës sime nuk kam menduar se ndonjë ditë do të ulesha të shkruaj kujtimet e një jete të kaluar plot brenga; prandaj edhe këto kujtime janë shkruar në moshën 70- vjeçare. Arsyeja që më shtyu të hedh në letër këto kujtime është dëshira që brezi i rritur në demokraci të njohë sa e vështirë ka qenë jeta e intelektualëve dhe e gjithë popullit shqiptar në regjimin totalitar komunist. Prandaj, në përputhje me këtë qëllim, në këto kujtime jam përqendruar vetëm në disa aspekte të jetës sime, e cila përbën absurditetin më të madh të atij regjimi, njëkohësisht edhe faqen më të dhimbshme të tij. Për këtë arsye, kam lënë jashtë çdo gjë që lidhet me jetën time personale e familjare, duke u përqendruar në marrëdhëniet e mia me pushtetin komunist dhe me botën shkencore, që ka qenë tej mase e politizuar. Sigurisht, të vërtetat e këtyre kujtimeve nuk janë asgjë para vrasjeve, burgosjeve, torturave çnjerëzore dhe sa e sa mizorive të tjera, që ka kryer diktatura komuniste për 50 vjet me radhë. Megjithëse ato plotësojnë kuadrin e përgjithshëm të mungesës së lirive të të përndjekurve dhe nëpërkëmbjes së intelektualëve dhe të gjithë popullit...” Kujtimet e Topallit nisin me fëmijërinë për t’u mbyllur me ndërrimin e sistemeve dhe punën në Institutin e Gjuhësisë. Prej këtij botimi, që vjen si një dëshmi e gjallë për kalvarin e vuajtjeve që kanë kaluar familjet e internuara shqiptare gjatë komunizmit, po shkëpusim disa copëza kujtimesh nga rrugëtimi i fëmijës nga njëri kamp internimi në tjetrin. Nga Berati në Turan, në Bënçë e Porto- Palermo...
Kishim arritur në një repart ushtarak, në fshatin Turan të Tepelenës. U sistemuam në kazermën numër 3, që për fatin tonë ishte e mbyllur, ndërsa shumë të tjera ishin të hapura. Familjet brenda kazermës vendoseshin në radhë njëra pas tjetrës dhe formonin tre rreshta. Mund të numëroheshin më shumë se 40- 50 familje në një kazermë, ku të gjithë flinin përdhe, në çimento