Trashëgimia shqiptare, në kangjellat e Presidencës si në Kopshtet e Luksemburgut
Teatri dhe rasti i xhamisë së "Memi Beut", Ilda Mara: Është për të ardhur keq me atë që po ndodh në Gjirokastër
Frymëzimin e gjeti mes Kopshteve të Luksemburgut, ku francezi Oliver Grunewald krijoi traditën e një rrugëtimi vizual përmes fotografisë.
E për një vend si Shqipëria, ku faqet e historisë, urbanistikës, trashëgimisë e të tjera vlerave lihen mënjanë ose tjetërsohen sa hap e mbyll sytë në emër të zhvillimit, Ilda Mara ( drejtoreshë e "Argjiro") zgjedh t'u flasë njerëzve përmes imazhit. Një ekspozitë ndryshe, ku 10 fotografi të trashëgimisë kulturore e asaj natyrore u vendosën në kangjellat e Presidencës, nën sloganin "Mbro dhe promovo" dhe ku të rinjtë rrëfejnë identitetin shqiptar dhe problematikat që e cenojnë atë. Që Shqipëria të ketë një të kaluar të reflektuar edhe në site e ç'të rrëfehet prej saj për brezat që vijnë, "Revista Art & Trashëgimi", në bashkëpunim me "Cultural Heritage Without Borders", bën të mundur përmes ekspozitës shëtitëse njohjen e sensibilizimin e publikut me vlerat e bukuritë e Shqipërisë. Pas gushtit në Tiranë, ku krahas perlave të trashëgimisë së rretheve ekspozohet edhe Teatri Kombëtar e ai Eksperimental "Kujtim Spahivogli", rrëfimi i një pasurie kombëtare që dëshmon se etja për kulturë e të bukurën te shqiptarët është e hershme, vijon në 3 qytete të tjera. Shkodra e objekteve mesjetare, Gjirokastra si qytet muze e Berati i 1001 dritareve do të tregojnë xhevahire të kulturës e natyrës si: Kullat në Kukës, Portën e Labërisë në Vlorë, agoninë e qytetërimeve përmes Portës së Pashait në Berat, Apoloninë, Kullën e Sahatit në Kalanë e Gjirokastrës, Parkun Kombëtar të Butrintit, Sardën mesjetare shqiptare e Kalanë e Lezhës, si dhe fortifikimin e saj. Teatri Kombëtar vjen si imazh i realizuar nga Ana Pekmezi jashtë konkurrimit, për të ndërgjegjësuar publikun për rrezikun që i kanoset. "Është një ndërtesë, e cila jo vetëm mbart kujtesën tonë kolektive si një nga monumentet e fundit historike që kanë mbijetuar në kryeqytet, por edhe një shembull i shkëlqyer i arkitekturës moderne italiane e viteve ' 30 dhe e vetmja ndërtesë e këtyre viteve që ekziston në Shqipëri", tregon Mara për "Panoramën".
Imazhet e përzgjedhura të ekspozitës janë fokusuar në objektiv nga emra si: Adonel Myziri, Ermira Çobo, Rikela Fusha, Sylë Tafilaj, Arjan Mavriqi, Klodian Lilo dhe Helidon Sokoli.
Fotoja fituese e këtij edicioni të tretë tregon Sardën mesjetare shqiptare, përmes këndvështrimit të Michal Pisz. Studenti polak ka jetësuar gjurmët mesjetare të ishullit të Shurdhahut, pranë lumit Drin, në kuadër të një misioni arkeologjik franko- shqiptar.
Në jurinë që bëri përzgjedhjen e imazheve fituese, krahas profesionistëve shqiptarë si Ilda Mara, Eliza Hoxha, Blerina Berberi, Irsida Bejo, Arbër Kadia dhe Ardian Isufi, pati edhe specialistë të huaj. Prej Parisit, ku kjo nismë artistike ka zanafillën, e pranishme ishte fotografja franceze, Françine Carpon, mandej emra të tjerë si: Lejla Hadiç ( drejtoreshë e Cultural Heritage Without Borders- Shqipëri), historiani Mesut Tufan ( ish- drejtor i "SIPA Press" në New York dhe Paris) dhe Romain Bijard, përfaqësues i "Patrimoine sans Frontieres".
Mara tregon më shumë rreth misionit të "Mbro dhe promovo" dhe pritshmërive ndaj ekspozitës që po kthehet në një traditë edhe në Shqipëri.
Zonja Mara, "Mbro & Promovo" nisi rrugëtimin në Tiranë, duke rrëfyer trashëgiminë në kangjellat e Presidencës. Përse zgjodhët pikërisht këtë institucion për ekspozimin e fotografive?
Ky është edicioni i tretë që ne organizojmë, ekspozitat i kemi bërë gjithnjë ne hapësira publike ose në oborret e muzeve për të qenë të prekshme nga të gjithë dhe nga ata që jo domosdoshmërisht do të vinin të shikonin një ekspozitë. Ideja më ka lindur herët, disi e frymëzuar nga mënyra se si arti dhe hapësirat publike ndërthuren në Paris. Kanë qenë pikërisht ekspozitat në kangjellat e "Jardins de Luxembourg", të Senatit francez, të cilat më kanë ngacmuar për t'ia propozuar Presidencës së Republikës. Një ekspozitë në qiell të hapur…
Mes fotografive fituese gjendet edhe ajo e Teatrit Kombëtar. Ndërkohë që ekspozita do të vijojë edhe në 3 qytete të tjera, ju jeni duke promovuar një objekt kulturor, që përpos se është në rrezik shembjeje, është konsideruar nga elementë kryesues të qeverisë aktuale si e pavlerë. Mund të na thoni diçka më tepër rreth kësaj zgjedhjeje?
"Teatri Kombëtar" është një fotografi jashtë konkurrimit, ku "Argjiro" dhe CHWB- Shqipëri e vendosën në mënyrë që të ndërgjegjësojnë publikun dhe për këtë trashëgimi në rrezik. Një temë që ka ngjallur jo pak debat anembanë Europës dhe në mbrojtje të tij janë rreshtuar emra të rëndësishëm të artit, kulturës dhe trashëgimisë. Dhe pikërisht në këtë edicion të "Mbro & Promovo" nuk mund të linim jashtë atë ndërtesë, e cila jo vetëm mbart kujtesën tonë kolektive, si një nga monumentet e fundit historike që kanë mbijetuar në kryeqytet, por është një shembull i shkëlqyer i arkitekturës moderne italiane të viteve ' 30 dhe e vetmja ndërtesë e këtyre viteve që ekziston në Shqipëri. Mbrojtja e kësaj arkitekture tipike është shumë e rëndësishme, pasi përfaqëson një pjesë të pazëvendësueshme të trashëgimisë sonë.
Trashëgimia në Shqipëri, duke iu referuar zërit të specialistëve, duket shpesh e lënë pas dore, apo ashtu siç ka pas ndërhyrje të mira, nuk mungojnë edhe ato të papërshtatshmet, si në rastin e fundit të xhamisë së "Memi Beut"
në Gjirokastër. Si perceptohet e gjitha kjo nga ju?
Trashëgimia jonë kulturore është komplekse dhe ka rrënjë të shumëfishta në historinë antike e atë mesjetare dhe ky është një fat i madh për ne, që kemi një pasuri të tillë. Influencat e ndryshme kulturore romake, bizantine, osmane etj., populli ynë i integroi në kulturën dhe identitetin e tij, duke i shndërruar në vlerë të shtuar të kulturës sonë: diversitetin tonë të madh.
Ndaj, lipset që trashëgimia jonë të ketë një kujdes të veçantë nëpër format e administrimit dhe të restaurimit të saj. Është për të ardhur keq ajo që po ndodh në Gjirokastër, qoftë me rastin e fundit me xhaminë e Pazarit, qoftë me kalldrëmin e qafës së Pazarit etj.. Qendra Historike e Gjirokastrës, e listuar në listën e Trashëgimisë Botërore të Unesco- s, duhet të jetë e monitoruar çdo sekondë nga Ministria e Kulturës dhe specialistët e Trashëgimisë Kulturore, jo të bëjnë "tenderë" në hava dhe të lënë vlerat dhe monumentet në mëshirë të fatit. Shikoni rastin e Katedrales së Parisit, ka të njëjtin status si Gjirokastra, në listën e trashëgimisë botërore, e keni vënë re kujdesin që një shtet i tërë po tregon në restaurimin dhe shpëtimin e saj, që të bëhet njëlloj siç ishte?! Nuk do ishte keq që, përveç kodit italian të trashëgimisë kulturore, i cili frymëzoi ministrinë për të bërë një ligj me 280 nene, të paktën në zbatim të frymëzohet nga Franca dhe Italia për shpëtimin dhe mbrojtjen e monumenteve.
Sa impakt ka një ekspozitë e tillë për ndërgjegjësimin e qytetarëve, ose së paku njohjen me disa elemente kyçe të trashëgimisë sonë? Cilat janë pritshmëritë tuaja?
Konkursi online zgjoi një interes të madh te të rinjtë, jo vetëm tek ata shqiptarë, por dhe të huaj. Ndërkohë, ekspozita në hapësirat publike në Tiranë, në Shkodër, Gjirokastër dhe Berat do të sjellin te njerëzit këto 10 monumente apo qendra historike. "Mbro & Promovo" tashmë është shndërruar në traditë, falë partneriteteve me organizatat, institucionet dhe ndërgjegjësimit që kemi zgjuar te donatorë të ndryshëm, të cilët e mbështesin këtë iniciativë. Fakti që jemi në edicionin e tretë, do të thotë që kemi arritur të ndërgjegjësojmë sadopak me nismën tonë të hedhim dritë mbi çfarë është lënë në harresë dhe ta promovojmë atë. Ekspozita në qiell të hapur te Presidenca, që në ditët e saj të para ka ngjallur interes jo vetëm te qytetarët e Tiranës, të cilët ndalojnë e kundrojnë bukuritë dhe monumentet tona, por edhe te turistët e huaj që vizitojnë kryeqytetin.
Trashëgimia jonë kulturore është komplekse dhe ka rrënjë të shumëfishta në historinë antike e atë mesjetare dhe ky është një fat i madh për ne, që kemi një pasuri të tillë