Mendoja se vdekja godet pas shpine, jo përballë.....

NË VEND TË HYRJES Një ditë, Kalifi dërgoi Vezirin e tij në pazarin e madh

frymë, u nis te Kalifi: “Zotëri, të lutem, më ndihmo! Në pazar pashë Vdekjen. Kishte ardhur enkas për mua. Më jep një kalë të iki sa më shpejt e sa më larg prej këtu. Të paktën të arrij sonte në mbrëmje në Samarcanda”.

Kalifi i dha kalin më të mirë e më të shpejtë. Veziri u hodh në shalë e u nis me vrik.

Kurioz, Kalifi vendosi të shkonte vetë në pazar. Në turmë dalloi gruan me mantel të zi dhe iu afrua. “Përse e trembe Vezirin tim?”, e pyeti. “Nuk i thashë asnjë fjale”, u përgjigj Vdekja. “U çudita që e pashë këtu, pasi takimi ynë është në mbrëmje në Samarcanda” Ne bëjmë gjithçka për jetën tonë E gjithë kultura njerëzore, në thelb, është

lufta për jetën dhe njëkohësisht rezistencë ndaj vdekjes. Egjiptianët na lanë varret e mëdha në formë piramide si lavd për jetën dhe sfidë ndaj vdekjes. Grekët, magjinë e fjalës; nga Akili tek Aleksandri i Madh rrodhi mesazhi se më mirë një jetë e shkurtër, por e lavdishme, sesa një jetë e gjatë, por anonime. Romakët, duke besuar në duart e tyre, ndërtuan rrugë, ura, ujësjellës dhe ushtri, me qëllim që ta bënin Perandorinë të pavdekshme. Burrat e Mesjetës ngritën katedrale prej gurësh dhe fjalësh për të strehuar një fragment të përjetësisë së Perëndisë. Rilindësit e periudhës së artë këtë përjetësi do ta mëshironin, duke e parë veten e tyre si perëndi. Pastaj erdhën ata që u përpoqën të sfidojnë vdekjen, duke u mbështetur në Arsyen, Ndjenjën, Vullnetin, Shkencën.

E së fundi, brezi ynë fluturak, duke iu falur teknologjisë në vend të Zotit, ëndërron përzierjen e njeriut me kompjuterin për të sfiduar brishtësinë ndaj sëmundjeve dhe vdekjen. Nëpërmjet investigimit të sistemeve fiziologjike, hormonale dhe gjenetike, të cilat janë përgjegjëse për sëmundjet, plakjen dhe vdekjen, do të mundësohen barna të reja, trajtime gjenetike dhe organe artificiale, të cilat pretendojnë ta zgjasin pa fund jetën tonë, duke mposhtur dhe vetë Grim Reaper- in ( personifikimin e vdekjes).

PO PËR VDEKJEN?

Njeriut më të fortë në botë, mbretit Gilgamesh të Urukut, një ditë do t’i vdiste miku i tij më i mirë, Enkidu. Gilgameshi e mori në shtëpi trupin e tij dhe e vëzhgoi për ditë të tëra, derisa një ditë pa një krimb të dilte nga flegrat e hundës të mikut të tij. Në atë moment, Gilgameshin do ta kaplonte një frikë e tmerrshme, si pasojë e së cilës ai vendosi të gjejë me çdo

kusht një mënyrë për të mos vdekur kurrë. Me këtë synim, Gilgameshi nisi një udhëtim deri në fund të universit, duke vrarë luanë, njerëz, akrepa dhe duke zbuluar shtigje të pashkelura në botën e nëndheshme. Atje poshtë, ai shpartalloi gjigantët e Urshanabit dhe njeriun e hekurt, Utnapishtim, të mbijetuarin e fundit të përmbytjes së lashtë. Megjithatë, ai do të kthehej në shtëpi duarbosh, njëlloj i vdekshëm si gjithë të tjerët, por ama me njohuri të reja.

Gilgameshi kishte mësuar se kur perëndite krijuan njeriun, së bashku me të, ata e përcaktuan vdekjen si një fat të pashmangshëm të tij dhe se njeriu vetëm duhej të mësonte të jetonte me vdekjen.

Përkundrazi, qytetërimi perëndimor e ka shumë të vështirë ta pranojë. Për ne, vdekja konsiderohet një humbje, diçka kundër së cilës duhet të luftojmë me çdo kusht, me çdo mjet, qoftë dhe in extremis, duke shpresuar në ndonjë “mrekulli” të natyrës. Në qoftë se për jetën flasim çdo ditë, çdo minutë e sekondë, për vdekjen dhe procesin e vdekjes flasim shumë pak ose aspak. Ne e anashkalojmë atë, e largojmë nga jeta jonë, edhe pse e dimë që ai është momenti më i rëndësishëm pas lindjes, e për më tepër më i vështiri i jetës sonë.

NUK ËSHTË VDEKJA, POR PERIUDHA E VDEKJES ËSHTË E TMERRSHME

Pas një ekografie rutinë, ku pak ditë më parë i kishin komunikuar se i gjithë trupi i ishte mbushur me metastaza, në heshtje, duke rrufitur kafenë, miku dhe kolegu im ngriti sytë nga filxhani i kafesë, më pa gjatë dhe mendueshëm, dhe kur unë prisja të më thoshte diçka për gjendjen e tij, të kaluarën apo të ardhmen e tij dy- tremujore, ai habitshëm, gati- gati sikur po belbëzonte, me gjysmë zëri, do të më befasonte; “Unë mendoja se vdekja godet pas shpine, jo në ballë, siç po bën tek unë. Më gjeti krejt të papërgatitur. Nuk di si të sillem me të”.

Siç duket, duke u marrë vetëm me jetën, kolegu im kishte harruar se Vdekja vetëm rrallë, shumë rrallë, godet pas shpine duke e bërë më të lehtë përballimin e saj, pasi zakonisht ajo shfaqet papritmas dhe ballë përballë.

Imazhi i rrejshëm i një armiku tinëzar që të godet me thikë në shpinë, të cilin nuk ke as kohë ta kuptosh, zbehet e zhbëhet përballë vdekjes ballore, me të cilën je i detyruar të luash lojën e famshme të shahut, si kalorësi mesjetar i Ingmar Bergmanit në filmin e tij mrekullueshëm, Seal Seventh, i konsideruar si një nga filmat më të mëdhenj të të gjitha kohërave. “Dua të kuptoj se sa do të mund të të rezistoj”, sfidon ai Vdekjen e Zezë, me të cilën ka filluar lojën e shahut, pas së cilës, Ajo, me dhunë e zvarrë, do ta marrë me vete. Një sfidë frontale, që zakonisht luhet në një “terren të

minuar”, të përbërë nga shtrime të pafundme nëpër spitale, aparatura, skanerë, kimioterapi, radioterapi, injeksione apo respiratorë, e për me tepër nën një tymnajë frike dhe ankthi, ku në lojë është dinjiteti njerëzor, i fituar me mund, në dekada, e që mund të humbë si kripa në ujë për pak ditë.

PSE ËSHTË E RËNDËSISHME PËR TË VENDOSUR SESI TË VDESIM

“E drejta për të vdekur, për të zgjedhur mënyrën dhe kohën, është e njëjtë me të drejtën për të jetuar”, argumenton filozofi Joseph Raz, në kryeveprën e tij “The Morality of Freedom - Morali i Lirisë”.

Kur jeta nuk është më e mundur të mbahet, kur shpresa zhduket dhe ka vetëm dhimbje, për ata të shtrirë në shtratin e spitalit dhe për të dashurit e tij, për të ruajtur dinjitetin, është e drejta jonë të vendosim nëse duhet të heqim dorë prej saj ose jo. Është e drejta jonë ta luajmë “takimin final”, në mënyrë të tillë që ta zbusim sadopak frikën që të kaplon para vdekjes. Kur të vijë koha për të shkuar, le të shkojmë siç duam vete.

Fatmirësisht, vitet e fundit, edhe kisha katolike, protestante, islami dhe judaizmi e kanë modifikuar shumë qëndrimin ndaj eu

tanazisë ( vdekja e lehtë), të paktën ndaj formës së saj pasive, të cilën jo vetëm e miratojnë, por, edhe e rekomandojnë.

A MJAFTON VETËM NJË LIGJ PËR TË VDEKUR “MIRË”, KUR DHE SIÇ DUAM?

De Bakey, kirurgu më i madh i zemrës në botë, i cili u mësoi të gjithëve sesi të operojnë arteriet koronare dhe aortën, në moshën 97vjeçare, do të pësonte një dhimbje në gjoks për shkak të dëmtimit të aortës, por fillimisht asnjë kardiokirurg nuk guxonte ta operonte nga frika që të mos hynte në histori si “vrasësi” i De Bakey. Për më tepër, ai kishte nënshkruar një konsensus, nëpërmjet të cilit kërkonte të mos reanimohej në rast se do të binte në gjendje kome. Në fund, megjithatë, kolegët vendosën ta operojnë. Pas operacionit, De Bakey përfundoi në reanimacion. Një makinë për frymëmarrje të drejtuar, një sondë në stomak për ta ushqyer dhe disa seanca dialize, do ta shoqëronin atë për disa javë para se De Bakey të vinte në vete.

“Jam i lumtur që ata vendosen të më operojnë”, u tha ai gazetarëve të “New York Times” për ekipin e kirurgëve. Më e bukura është se ai as që e mbante mend që kishte nënshkruar një konsensus me fuqi ligjore që të mos e reanimonin në rast se përfundonte në koma. Për më tepër, ai nuk e dinte se me eksperiencën e tij, kishte konfirmuar se në ditët e fundit të jetës nevojitet më shumë se një ligj, nevojitet ndjesh

mëri dhe konsensus i përbashkët. Në ditët e fundit të jetës, shtrati i lumit legjislativ është shumë i vogël dhe i cekët, ndjeshmëria duhet të rrjedhë si një lumë i rrëmbyeshëm. Duhet kaluar përtej një elektrokardiogrami “normal” apo kritereve klinike të një gjendjeje kome. NË VEND TË MBYLLJES, APO ........ VDEKJES

“Kur të vijë koha për t’u larguar, më lejoni të shkoj, me një gotë uiski në dorë dhe një pilulë të vogël të këndshme - e më pas, natën e mirë përgjithmonë”, shkon shumë përtej, si një miksim të frikës me joshjen dhe mornicat, duke marrë rrëshqanthi dhe mendimet e mia si zhelet e Jozefina Topallit në Parlament, Margaret Drabble, shkrimtare, biografe dhe kritike.

P. S. Për herë të parë, frymën dhe peshën e rëndë të saj e kam ndjerë kur kam lexuar poezinë e famshme të Ndre Mjedës;

Andrra e Jetës U ndjie frymë përbrenda shpijet Porsi erë qi vjen pa shkas; E, n’at muzg, një vegimhijet Lokes n’votër leht ju qas; Përmbi plakën krahët i uli, E ngryk t’shuemën e shtërgoj; Buzët t’shpulpueme n’ball ja nguli; U ndal drita e Ajo mbaroj.