Lëshojani Fishtës hisen e diellit
Nukka ndodhë kund tjetër që një shkrimtar, me targetin "poet kombëtar", të jetë sulmuar, dënuar, rrëzuar e ringritur; që t'i ...
... jetë dhunuar varri e t'i jenë tretur eshtrat, t'i jetë ndaluar vepra po e po, e të ketë qenë herezi edhe përmendja e emrit. Kjo ka ndodhë në Shqipëri me Gjergj Fishtën, këtë e bëri për të dhuna e përdhunës së diktaturës, e megjithatë vijon të "frymojë" ende në vetëdijen letrare, kulturore.
Ende sot, Gjergj Fishtën nuk e duan. Nuk e duan poet, nuk e duan as prozator, dramaturg, satirik, publicist. Edhe pse ishte par exellencë në bashkëkohësinë e vet…( Fishta i ka lëvruar të gjitha gjinitë dhe në të gjitha ka shkëlqyer, do të thoshte për të Faik Konica sqimatar). Nuk e duan as si atdhetar. Ani pse ai qe i vetmi ndër të mëdhenjtë që madhështinë e shërbesën për kombin i ndërtoi këtu në Shqipëri, me "zavalle krejet"[ halle, telashe] të panumrueme e jo mërguar... E as si diplomat s'e duan, ani pse pakkush si ai luftoi për "Shqiptarët dhe të drejtat e tyne" Fishtën nuk e duan veqilët e shtetit…(?) Gjergj Fishta nuk ka as shtëpi, as varr. Shtëpinë ai e kishte lënë që në fëmijërinë e hershme, kur iu përkushtua thirrjes meshtarake, kurse nga varri e patën dëbuar komunistët triumfalistë të pas ' 44. Nga letërsia dhe kultura kombëtare, gjithashtu, qe përjashtuar për t'u ripranuar (?) pas një gjysmë shekulli.
Shtëpia ku ka lindur me 23 tetor 1871 Gjergj Fishta, nuk është më. Ai ka qenë rreth tre vjeç, kur familja lëviz e shkon në një shtëpi tjetër, fare afër aty ku tubohen edhe shtëpitë e tjera të katundit. Kjo e fundit është akoma në këmbë, atje në Fishtë të Zadrimës, në fshatin e tij të lindjes, jo më larg se pesëmbëdhjetë kilometra nga qyteti i Lezhës. Fare pak më larg nga Shkodra, gjithashtu.
Gjergj Fishta ( atëherë Zefi i Ndokë Simonit) largohet prej këtu mbasi mbush gjashtë vjeç. Atë Marjani nga Palmanova, një misionar françeskan venedikas, ua lyp prindërve të vet dhe e dërgon në Shkodër, në shkollën që françeskanët kishin hapur në atë qytet që nga viti 1861, e para shkollë në Shqipëri, që do të ishte "shkolla e të vorfënve, e kambëzbathunve, e të harruemve, e fshatarëve, që ma vonë do të pagëzohej shkolla "për antonomazí" shqiptare". Aty u shfaq për herë të parë melodrama shqip "Nata e Këshnellave", e përpunueme nga at Leonardo de Martino- poet arbëresh, me të cilën hapet për herë të parë sipari i Teatrit Kombëtar... . Në vitin 1880, në Kuvendin e Fretënve në Troshan, hapet për herë të parë Kolegji Françeskan Shqiptar prej at Marianit të sipërpërmendur dhe at Giampiero nga Bergamo. Fishta ( pra Zefi 9 vjeç) është ndër të parët nxënës. Këtu nis udhën e meshtarisë, më pas, prej këtu së bashku me gjashtë vërsnikë të tjerë, në përkujdesjen e at Lovro Mihaçeviq, aso kohe provincial i Provincës Françeskane Shqiptare të këndellur, pas rrënimit të saj të mëparshëm, shkon për studime në Guca Gora, në kuvendin Sutiska për këndimet e filozofisë dhe më pas ato teologjike në Livno, në Bosnje. Kthehet mbasi mbaron studimet në vitin 1893, tashma jo Zefi, por Pader Gjergji. Më 25 shkurt 1894 thotë meshën e parë në kishën e Troshanit, tamam aty ku edhe e kishte nisë rrugën e vet të apostullimit. Mandej frat i ri në Gomsiqe, në Hot, ( aty ku takoi e njohu mirë Marash Ucin, malësorin e urtë, trim e të ditun, që u ba personazhi epik- shëmbëlltyrë i kreshnikut dhe zanafilla e vetë poemës epope) e në Lezhë... Të shumtat e viteve të jetës i kaloi në Provincën Françeskane në Shkodër, por edhe … në Tiranë, në Korçë, në Manastir, në Romë, në Bruksel, në Vjenë, në "Turki të re", në Amerikë, kudo ku e lyp misioni në punët e mëdha të kombit. Rrallë fort i bie rasti me ardhë në Fishtë. Kthehet përmallshëm në shtëpinë e të parëve në javët e ditët e mbrame të jetës, në dhjetorin e vitit 1940.
Ka kaluar gati rreth një shekull e gjysmë prej fillimit. Shtëpia tani është një ngrehinë, e cila ka pak të ngjashme në atë fshat e në të tjerë fshatra aty rrotull. Jo vetëm për arsyen se peizazhi arkitekturor i fshatrave, thuajse është përmbysur vizualisht, por edhe për pavlefshmërinë utilitare të saj si banesë. Tani ajo është bosh, pa njerëz brenda. Vërtet, dalëngadalë ajo shtëpi po rrënohet dhe nuk do të jetë e largët dita kur ajo do të shembet. Sigurisht që nuk do të mbetet ndonjë familje e pastrehë, në këtë rast, e cila do t'i shtohej numrit të fatkeqëve, që gjithsesi nuk janë të pakët. As nuk do t'i mungojë Zadrimës ndonjë banesë, që ka mbartur a mbart vlera të veçanta arkitekturore. Ka pasë ajo krahinë, si edhe jo pak të tjera në Shqipëri, vlera të shënuara të qytetërimit, të barasvlershme me vlera të qytetërimit europian, të cilat janë shuar e fundosur "shtatë pash nën dhé" nga rrëmetet e kohës, por edhe prej mirënjohjes sonë të shkarravitur për etnosin e qytetërimin tonë…
Por shtëpia e poetit, më shumë se si banesë, të grish si një simbolikë, të josh gjeni i racës së poetëve, zanafilla e gjeniut… dhe kaq. Atëherë, përse kjo sjellje e parespektshme ndaj një personazhi simbol të kulturës dhe historisë së kombit si Fishta…! Kjo besoj se përbën nevojën e përkujdesjes për atë shtëpi, restaurimin dhe mirëmbajtjen e saj, kjo është e përbashkëta e gulçimit tonë, gjithashtu.
Fishta ka për banesë pjesën e vet në tempullin e vlerave të kombit, në kujtesën dhe shpirtin e shqiptarëve kudo janë, anekënd botës. Porse paria e vendit e ka për detyrë përkujdesjen edhe për reliktet, si për gjithçka tjetër të lidhur me njerëzit e vlertë të historisë së kombit… Ajo murana, sipër së cilës është vendosur një kryq i madh dhe shënimi: ' Këtu u lind poeti kombëtar, frati i madh Gjergj Fishta', meriton të jetë qendra e pelegrinazhit kulturor, për të cilën ka tagër dhe detyrë ta bëjë udhëheqësia. Porse shteti shqiptar nuk e ka dashur asnjëherë përnjimend Fishten, edhe ai i bashkëkohësisë së vet nuk e qasi, madje, sikur Fishta të mos kishte atë "strehë" gjigante në vetëdijen e popullit, jo vetëm do ta ndalonte a do ta dëbonte për ca kohë, siç bëri, po nuk e di se ç'mund të bënte edhe më… E shumta e njerëzve të shtetit shqiptar [ sot], jo veç nuk duen, por as nuk janë të zotët me ia sjellë të mbarën e të mirën shtetit e kombit dhe se prandej këta janë ato mikrobe që janë tue ia pi gjakun e tue ia shkurtue jetën Shqipnisë së mjerë. - do të qortonte ai shumë e shumë herë kështu në mediumet e kohës, po edhe në Parlamentin shqiptar ku qe zgjedhur deputet dhe nënkryetar.
Shteti dhe qeveritë e tij nuk e kanë dashur asnjëherë meritueshëm trashëgiminë kulturore të këtij vendi, sepse ai thesar ka qenë gjithmonë "konkurrenti" i qeverive, përgjithësisht të mangëta që ka pasë shteti shqiptar qysh se është themeluar. ( Pa dyshim, rrënimtarja më e madhe ka qenë diktatura).
Dikush prej zyrave të larta të shtetit, për shtëpinë që nuk e restaurojnë ka fajësuar ngatërresat që ekzistuakan ndërmjet familjarëve e trashëgimtarëve, duke synuar në këtë mënyrë ta provincializojë sa të jetë e mundur më shumë poetin kombëtar. Djallëzore e dashakeqe sa më s' bëhet kjo sjellje, që ndërsehet së andejmi. Lëshojani hisen e diellit... Po ka një dashakeqësi të shpifur edhe prej shkrimtarisë së sotme në Shqipëri për Fishtën e veprën e vet. E shprehur me heshtje buzështrembëruar kryesisht. Si reminishencë e së shkuarës. Por për dikë, edhe thjesht se nuk është stofi i përshtatshëm për ballo modernitare në praninë e të mëdhenjve...
Sikur Fishta t'ju ketë zënë diellin, e duan të terratisur, nën re! Larg, atje në periferi!
Shteti dhe qeveritë e tij nuk e kanë dashur asnjëherë meritueshëm trashëgiminë kulturore të këtij vendi, sepse ai thesar ka qenë gjithmonë "konkurrenti" i qeverive, përgjithësisht të mangëta që ka pasë shteti shqiptar qysh se është themeluar. ( Pa dyshim, rrënimtarja më e madhe ka qenë diktatura)