RAPORTI I ‘ VENECIA’
“Meta tejkaloi Kushtetutën, por nuk ka shkelje për shkarkim”
Zbardhet raporti paraprak i Komisionit të Venecias për shkarkimin e Presidentit. Nga informacioni sekret që konfirmon edhe Lleshaj, te pamundësia ligjore për anulimin e zgjedhjeve nga Presidenti. Pse tejkalimi i Kushtetutës nuk është shkelje e rëndë për shkarkim dhe pyetja pikante: A i shërben shkarkimi unitetit dhe imazhit të Shqipërisë jashtë vendit? Reagojnë Presidenca dhe Balla
Komisioni i Venecias u dërgoi institucioneve shqiptare, Presidencës dhe Kuvendit të Shqipërisë raportin e tij paraprak në lidhje me ligjshmërinë e kreut të shtetit për të anuluar datën e zgjedhjeve lokale të 30 qershorit.
Raporti, mbi bazën e të cilit do të zhvillohet dhe seanca në datën 11 tetor në Strasburg, i përbërë nga 29 faqe, arrin në konkluzionin se Presidenti i Republikës, Ilir Meta, ka tejkaluar kompetencat kushtetuese me anulimin e 30 qershorit, duke sqaruar se një vendim i tillë duhet të merret vetëm në një situatë që plotëson kriteret për marrjen e masave të jashtëzakonshme. Por edhe pse e konsideron një tejkalim kompetence, Venecia nuk e cilëson shkelje të rëndë, e cila do të çonte në shkarkimin e Presidentit. Sa i takon shkarkimit të Metës, “Venecia” sqaron se një vendim i tillë i takon Kuvendit dhe më pas Gjykatës Kushtetuese. Edhe pse një institucion që merret me interpretimin juridik, Komisioni i Venecias nuk i shpëton edhe argumentit politik, kur thotë se “shkarkimi i Presidentit do të zvogëlonte ose rriste tensionet dhe në fund të fundit do të shërbente ose do të frustronte qëllimin e kontrolleve të ndërsjella dhe ekuilibrave, në një situatë ku Parlamenti dhe të gjitha komunat janë të mbizotëruara nga njëra palë. A do t’i shërbente ndjekja e një opsioni të tillë, të shkarkimit, unitetit të popullit dhe për sa i përket optikës ndërkombëtare, do t’i jepte kredibilitet shtetit shqiptar?”
ARGUMENTET E VENECIAS 64. Shpesh, partitë politike preferojnë të marrin pjesë në zgjedhje të dyshimta, kur dyshohet për akte mashtruese, të pretenduara ose edhe të vërtetuara, në vend që të mos marrin pjesë. Bojkotimi nuk sjell në vetvete një krizë kushtetuese ose paqëndrueshmëri të rendit publik, por kjo mund të ndodhë pas zgjedhjeve, nëse partitë e zgjedhura politike nuk bëjnë përpjekje të mjaftueshme për të reformuar sistemin kushtetues dhe për të komunikuar me partitë e abstenuara politike ose elektoratin. Shtyrja e zgjedhjeve nuk është kështu e vetmja zgjidhje për t’u marrë me situatën. Reformat e mëtejshme kushtetuese mund të diskutohen midis palëve të interesuara, edhe nëse mungesa e legjitimitetit të rezultateve të zgjedhjeve bëhet e qartë pas zgjedhjeve ( për shkak të një niveli të ulët të pjesëmarrjes).
65. E drejta e votës përfshin të drejtën e zgjedhjes midis kandidatëve. Mungesa e dy partive kryesore të opozitës, PD dhe LSI, me të vërtetë mund të ndikojë në të drejtën e votës. Sidoqoftë, nuk ishte shteti shqiptar që i pengoi këto parti të garonin në zgjedhje, por vetë partitë vendosën t’i bojkotojnë zgjedhjet. Nëse kjo mund të kishte justifikuar shtyrjen e zgjedhjeve, sipas nenit 170 të Kushtetutës, duket e diskutueshme, pasi kërkesat kushtetuese për marrjen e masave emergjente janë përcaktuar qartë dhe hollësishëm. Në çdo rast, procedura e kërkuar nuk është ndjekur.
67. Një arsyetim i avancuar nga Presidenti në arsyet e tij për shtyrjen e zgjedhjeve është shkelja e së drejtës së votës sipas nenit 3 të Protokollit të Parë të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, duke kryer zgjedhje, në të cilat nuk ka zgjidhje të vërtetë politike. Në këtë drejtim, Presidenti i referohet çështjes Riza dhe të tjerët kundër Bullgarisë në Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut, të 13 tetorit 2015. Kjo çështje ka të bëjë me vendimin e Gjykatës Kushtetuese Bullgare për anulimin e rezultateve të zgjedhjeve në 23 vendvotime të ngritura jashtë vendit ( në Turqi) gjatë zgjedhjeve të përgjithshme bullgare të vitit 2009. Gjykata arriti në përfundimin se e drejta për të votuar dhe për të vendosur zgjedhje të përgjithshme sipas nenit 3 të Protokollit Nr. 1 të Konventës, ishte shkelur nga Bullgaria.
68. Sidoqoftë, rrethanat mbizotëruese të këtij rasti ishin krejt të ndryshme nga ajo në Shqipëri. Në Bullgari, zgjedhjet ndodhën, nuk pati asnjë çështje të shtyrjes së zgjedhjeve. Më e rëndësishmja, të drejtat e votimit të aplikantëve janë shkelur përfundimisht dhe votat e tyre u humbën. Në rastin konkret, të gjithë votuesit akoma mund të votonin, por ishte më pak kuptimplotë, për shkak të mungesës së konkurrencës së vërtetë.
71. Bojkotimi i zgjedhjeve nga disa parti është gjithashtu i ndryshëm nga një situatë kur palët e interesuara politike përdorin fuqitë ose mundësitë e tyre politike posaçërisht për të parandaluar funksionimin e ligjshëm të institucioneve të tjera ose, çfarë është më keq, për të penguar funksionimin e tyre kushtetues. Nëse një përpjekje e tillë do të ishte e suksesshme, ajo do të ndërpriste të paktën përkohësisht funksionimin ligjor ose kushtetues të Shtetit. Në të vërtetë, në vazhdën e zgjedhjeve lokale, në Shqipëri pati përpjekje për të parandaluar zgjedhjet që tejkaluan një bojkot të thjeshtë, siç janë sulmet e dhunshme ndaj vendvotimeve etj. Paralelisht me përpjekjet për një dialog të sinqertë politik, çështje të tilla duhet të adresohen në kuadrin e sistemit të drejtësisë penale.
72. Nëse qëllimi i shtyrjes së zgjedhjeve ose anulimi i vendimit të mëparshëm në ditën e zgjedhjeve do të çonte në një diskutim midis palëve të interesuara dhe të garantonte një zgjedhje për elektoratin, do të kishte të paktën qëllimin legjitim për shtyrjen. Shmangia e konflikteve të mundshme të ardhshme në shoqëri dhe ruajtja e demokracisë mund të konsiderohet si një qëllim legjitim për shtyrjen e zgjedhjeve.
73. Si përfundim, edhe nëse Presidenti mund të ketë ndjekur një qëllim të ligjshëm, as Kushtetuta dhe as Kodi Zgjedhor nuk vendos ndonjë fuqi të përgjithshme për Presidentin që të anulojë zgjedhjet dhe të caktojë një datë të re.
SERIOZITETI 81. Nëse vërtet anulimi dhe shtyrja e mëvonshme e zgjedhjeve lokale i tejkaluan kompetencat e Presidentit, siç u parashtrua më sipër, Kuvendi dhe Komisioni i tij Hetimor duhet të marrin parasysh një numër faktorësh që shtrojnë pyetjen nëse akti ishte mjaftueshëm i një natyre serioze:
82. ( a) Para miratimit të Dekretit të 10 Qershorit, Presidenti vazhdimisht u ofroi ndihmën e tij palëve për të shtyrë zgjedhjet, në mënyrë që ata të gjenin një kompromis. Kjo tregon se Presidenti u përpoq të zbusë krizën, duke marrë parasysh rolin e tij si organ që përfaqëson unitetin e njerëzve ( neni 86 i Kushtetutës). Synimi i Presidentit ishte të parandalonte zgjedhjet jokonkurruese pa pjesëmarrjen e partive opozitare.
83. ( b) Edhe nëse Presidenti së pari anuloi zgjedhjet lokale pa caktuar një datë të re, arsyet e dhëna tregojnë se ai nuk kishte qëllim të shtynte zgjedhjet në një kohë të pacaktuar, por vetëm për një periudhë të shkurtër.
84. ( c) Duke pasur parasysh se si krizat e mëparshme të bojkotimit të Parlamentit ishin zgjidhur në Shqipëri më parë, nuk ishte e paarsyeshme për Presidentin të priste që e njëjta zgjidhje politike të mund të gjendej këtë herë.
85. ( d) Në praktikë, dëmi u zvogëlua disi, sepse ndodhën zgjedhjet në 30 qershor. Ndërsa Presidenti i shpalli të pavlefshme këto zgjedhje dhe pa asnjë pasojë juridike, ai nuk ndërmori hapa të mëtejshëm për të parandaluar organizimin e këtyre zgjedhjeve.
87. Dallimi është i qartë, por të gjitha klauzolat kushtetuese duhet të interpretohen në kontekstin e rregullave të tjera, jo në izolim. Neni 109 ( 1) përcakton një mandat katërvjeçar për autoritetet lokale. Nëse merren parasysh rregullat e Kodit Zgjedhor, duket se Dekreti nuk është në përputhje me Kodin Zgjedhor, rrjedhimisht duke e vendosur atë edhe në konflikt, me Kushtetutën. Kështu, Kushtetuta i kushton një vlerë më të lartë periodikut të zgjedhjeve parlamentare, të cilat i rregullon drejtpërdrejt, ndërsa i delegon dispozitat për zgjedhjet lokale te ligjvënësi i zakonshëm.
88. ( f) Më e rëndësishmja, Dekreti nr. 11199 i 10 qershorit 2019 ( dhe akoma më shumë Dekreti nr. 12211 i 27 qershorit 2019, për përcaktimin e datës së re - ky dekret as që u botua) nuk u kundërshtua si duhet para asnjë gjykate në procedurat kryesore ( as para Kolegjit Zgjedhor dhe as Gjykatës Kushtetuese, siç mund të bëhet). Presidenti nuk kishte asnjë qëndrim dhe nuk u dëgjua në procedurat para KQZ- së dhe Kolegjit Zgjedhor. Këto organe e shpallën të pavlefshëm dekretin e tij thjesht rastësisht.
89. Të marra së bashku, këta faktorë i japin elemente Kuvendit që tregojnë se anulimi dhe shtyrja e mëvonshme e zgjedhjeve lokale mund të mos plotësojnë kriteret e kërkuara për të mos qenë seriozisht e mjaftueshme në rrethanat për të garantuar fa
Nëse do të konstatohej serioziteti i shkeljeve, kjo nuk duhet domosdoshmërisht të çojë në një shkarkim të Presidentit, duke marrë parasysh fuqinë e seancës plenare të Kuvendit për të marrë parasysh qëllimet kushtetuese, siç janë kontrollet dhe ekuilibrat