Antishqiptarizmi, mëkat i vjetër ende i gjallë
I. Në librin "Mosmarrëveshja", shkrimtari i madh Ismail Kadare i ka trajtuar rilindësit si vetëm ai di: "Ashtu si flamuri, ashtu si himni, e pa dyshim Kastrioti, rilindësit quheshin të paprekshëm në Shqipëri. Këta misionarë, që herë- herë merreshin si apostuj, por pa Krisht, ishin gjendur në krye të popullit shqiptar në një orë të veçantë për të, atë të ndarjes ...
... së robërisë nga liria” ( Kadare, Ismail: Mosmarrëveshja, 2010, f. 114). Veçse, edhe për vlerësimin e rilindësve tanë kemi debatuar shpesh në të kaluarën dhe s’kemi dashur t’i kuptojmë ata siç duhet. Por koha në shekullin që jetojmë nuk na i fal vonesat. Ne nuk mund të kemi një të tashme të gjallë me një të shkuar të vdekur, aq më tepër kur e kemi vrarë vet, ose kur me indiferencën tonë kemi lejuar dhe po e lejojmë që të na i vrasin. Duket e çuditshme, por është e vërtetë. Të gjithë veprimtarët e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, që kanë jetuar gjatë shek. XIX ( 1787- 1878), edhe kur i kanë vrarë ose helmuar, për ta është thurur një propagandë e hapur me shpifje dhe trillime jo vetëm nga jashtë, por fatkeqësisht edhe nga brenda vendit. Ali Pashë Tepelena është sulmuar më shumë nga gjithë të tjerët, por duke vazhduar kronologjikisht nuk mund të thuhet se është kursyer dr. Vangjel Meksi, mjeku i tij dhe shqipëruesi i Dhiatës së Re. Sapo ndërroi jetë ( 1823), emri i tij u hoq nga ballina e librit të shenjtë. Në vitin 1846, Patrikana dhe Porta e Lartë helmuan Naum Bredhi- Veqilharxhin, i pari ndër shqiptarët dhe të huajt që tregoi lashtësinë e kombit shqiptar dhe përparësinë e kombit mbi fetë si bazë e harmonisë fetare, një fenomen specifik shqiptar. Kanë kaluar 200 vite dhe në ndonjë libër të ditëve tona vazhdon të shpifet “trashë- trashë” edhe për Naumin, dëshmorin e parë të Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Vetëm për nga letërnjoftimi janë shqiptarë ata që baltosën figurën e atdhetarëve, Vangjel Zhapa dhe Anastas Byku. Kurse për dr. Apostol Meksin, etnologu i parë shqiptar, është zgjedhur një tjetër mënyrë baltosjeje, ajo e harresës. Duke filluar nga mesi i shek. XIX, atdhetarët shqiptarë, intelektualë, por edhe studentë, filluan të mbledhin prova direkt nga populli, që të dëshmonin se etnografikisht shqiptarët ndryshonin nga popujt e tjerë. Kanë kaluar 200 vjet, por gjimnazistëve të Zosimeas, Apostol Meksit dhe Kostandin Kristoforidhit u mohohet vërtetësia e përrallave e gjëegjëzave që mblidhnin direkt nga populli. Shqiptarët nuk duhet t’i falin as edhe ata që kanë mbajtur të fshehur shkollën e Labovës së Madhe me foshnjore, fillore, qytetëse dhe dy klasë gjimnaz, ku mësohej edhe gjuha shqipe me abetaren ‘ Grammë për shqiptarë’ ( 1861).
Në vazhdim do të përpiqem të armatos lexuesit me fakte dhe argumente, në mënyrë që ata të njohin jetën edhe veprën e atdhetarëve shqiptarë me aktivitet gjatë periudhës 1787- 1878, që për fat të keq, disa prej të cilëve nuk mësohen në shkolla ose mësohen pjesërisht dhe në ndonjë rast, edhe me gabime. Mësimi i mangët i Historisë së popullit shqiptar në shkollat e mesme, që mjaftohet vetëm me Gjergj Kastriot Skënderbeun, pa u thelluar me Ali Pashën dhe Mahmut Pashë Bushatlliun, për të vazhduar të paktën me dr. Vangjel Meksin, Evstrat Vithkuqarin, dr. Jan Velarain, Haxhi Shehretin, Vangjel Zhapën, Athanas Paskalin, Anastas Bykun, Apostol Meksin etj., është një krim patriotik dhe një nga faktorët e ftohjes së të rinjve shqiptarë me atdheun dhe të parët e tyre dhe si pasojë, me emigrimin masiv që po rritet në mënyrë progresive. Heroi Kombëtar, Gjergj Kastriot Skënderbeu, pa dyshim është më i madhi ndër shqiptarët e djeshëm dhe të sotëm. Por të rinjtë e sotëm, sigurisht që mund të zgjedhin për të pasur si model edhe një tjetër për krah Skënderbeut, ndoshta një ose më shumë nga ata që u paraqitën më sipër, ose të tjerë që u dalluan gjatë Lidhjes së Prizrenit, ngritjes së flamurit në Vlorë, ose në luftën fitimtare të Vlorës, si edhe në luftën kundër pushtuesve gjatë Luftës së Dytë Botërore. Por këta trima shqiptarë, fillimisht duhen që të njihen nga të rinjtë e sotëm pasi t’ua paraqesim në librat e tyre të historisë, në të cilët duhet të vendosen disa raporte të tjera e të logjikshme midis kapitujve, ndoshta edhe të shtohen disa të tjerë për periudha të caktuara të historisë së popullit shqiptar, me aktivitet të dendur patriotik. Veçse sa më shpejt. Pa u vonuar.
II. EDHE NJË HERË PËR ALI PASHË TEPELENËN
Kancelaritë osmane të tronditura nga rebelimi i Ali Pashë Tepelenës, për të ndaluar çdo prirje separatiste apo kryengritje të ngjashme me to, shfrynë urrejtjen e tyre mbi figurën e tij me akuzat më paranojake, fyese dhe hakmarrëse si: i pabesë, i pafe,
tradhtar, satrap, gjakpirës, të njëjta me akuzat që përhapën shekuj më parë kronikat osmane për Gjergj Kastriot Skënderbeun. Por krahas propagandës osmane, të njëjtin qëndrim mbajti edhe propaganda zyrtare franceze dhe disa shkrimtarë francezë të njohur, të cilët shkruan pa kursyer kundër Ali Pashës dhe shqiptarëve.
1. Veçse, ushtria franceze e gjeneral Bonapartit, pasi shkatërroi Republikën e Venedikut dhe pushtoi Ishujt Jonianë dhe qytetet përballë tyre, po u afrohej kufijve të Pashallëkut të Janinës duke pasur qëllime të errëta. Për Ali Pashën ishte e qartë se interesat strategjike të Francës shkonin më larg, madje duke kaluar nga trojet shqiptare, Napoleoni synonte të pushtonte edhe Stambollin. Nga ana e tij, Ali Pasha me ushtrinë që kishte përgatitur për këtë qëllim lëshoi të gjitha forcat kundër
ushtarëve francezë në Butrint dhe më pas në Prevezë, ku më 12 tetor 1798 masakroi ose zuri rob mbi 300 ushtarë dhe oficerë.
Por, pas francezëve Pukëvil dhe Ibrahim Manzur Efendi, shërbyes të politikave ekspansioniste franceze të kohës, ishte studiuesi francez A. Boppe ( 1862- 1921) që nxori nga arkivat franceze mjaft dokumente të papublikuara më parë, të cilat vërtetonin “... veprimtarinë konspirative të francezëve kundër Ali Pashës, organizimet ushtarake dhe financiare për përmbysjen dhe eliminimin e tij, për t’i hapur rrugë zbarkimit dhe pushtimit të trojeve shqiptare” ( Boppe, A: L’Albanie et Napoleon, Paris 1914). Madje, kohë më parë, A. de Beauchamp ( 1769- 1832) kishte pohuar se: “Pukëvili nuk ishte gjithmonë objektiv ndaj shqiptarëve dhe Ali Pashës. Në veprat e tij hasen shpesh teprime, pikëpamje të hedhura apriori, tendencioze dhe qëndrime me prirje të hapura armiqësore ( Beauchamp, A.: Vie d’ Ali Pacha,
visir de Janina, Paris 1822). Në Enciklopedinë e Madhe Franceze, veprat e F. Pukëvilit cilësohen “... më tepër punime të vulgarizuara,
sesa shkrime të vërteta origjinale dhe shkencore”. Ndërkohë, Pukëvili duhet të ketë qenë superficial dhe pa vlera intelektuale, deri sa përdor germën x - ks ( toxid – toksid) për të shkruar scype toskide ( shqipe toske - toskërisht).
2. Një nga arritjet e rëndësishme të Ali Pashës është edhe konsolidimi i procesit të formimit të shqiptarëve si komb. Shqiptarët në kohën e Aliut identifikoheshin duke iu përgjigjur Hobhauzit ( 1788- 1824): “Ne jemi shqiptarë” dhe jo si grekët, vllahët e turqit që identifikoheshin sipas miletit, të cilit i përkisnin ( mileti ortodoks ose mileti mysliman). Në këtë mënyrë, Hobhauzi përcaktoi territoret ku banonin shqiptarët si shumicë, në bazë të të cilëve u hartua harta e parë e Shqipërisë ( Albania – 1813).
3. Duke zbritur në histori dhe duke dëshmuar për rolin e Ali Pashës për bashkimin e trojeve shqiptare dhe formimin e shtetit të pavarur shqiptar, për konsolidimin e procesit të formimit të shqiptarëve si komb, por edhe si nxitës për lëvrimin e gjuhës shqipe, mund të shtyhet disa dekada më thellë në histori caku i fillimeve të nacionalizmit shqiptar, që lindi dhe vazhdon të jetë specifik, demokratik, përtej feve dhe europianist. Për këto arsye, në kujtesën e shqiptarëve të shekujve XVIII- XIX, “Mahmut Pashë Bushatlliu dhe më pas Ali Pashë Tepelena u ruajtën si shem
bujt më të hershëm të nacionalizmit shqiptar” ( Zavalani T.: Nationalism in Eastern Europe, 1969, f. 59). 4. Një studim analitik i hartuar në zyrat e analistëve francezë të zbulimit, i përgatitur sipas kërkesës së posaçme të perandorit të tyre, ofron konkluzione interesante. Ky studim që do të lexohej nga vetë perandori, pa dyshim që duhet të ishte i zhveshur nga subjektivizmi dhe të ofronte të dhëna sa më korrekte dhe të sakta në mënyrë që të ndërmerreshin qëndrime dhe politika realiste dhe racionale. Në këtë raport parashtrohet ky profil për Pashain: “Pashai, edhe pse është rreth të pesëdhjetave, tek ai nuk gjendej ndonjë gjurmë e plakjes së parakohshme. Fytyra e tij fisnike dhe e çiltër karakterizohet nga tipare të theksuara, të cilat shprehin në mënyrë të dukshme pasionet që e shqetësojnë. Shpesh ai sillet si mjeshtër i lojës së fizionomisë. Vështrimi i tij të magjeps, të qeshurit ritmik tregon të kundërtën e asaj që në të vërtetë e ngacmon. Kur dënon dikë, ai nuk mund të përballojë hidhërimin dhe këtë ai e shpreh me shtrembërim të theksuar të tipareve, gjë që zbulon karakterin e tij ekspresiv. Ai është trim sa s’ka ku të vejë më! Krahët e tij dhe gjoksi janë plot me shenja plagësh të denja për t’u nderuar. Ai është i palëkundur në realizimin e qëllimeve që ka. Nëse rrethanat e detyrojnë ndonjëherë të tërhiqet nga plani, ai përsëri i kthehet atij dhe kurrë nuk e heq nga mendja atë çka synon të realizojë. Është shumë i vëmendshëm dhe shqetësohet për të pavërtetat që përhapin për të dhe ndjek me kujdes lajmet për disfatat e mundshme që pëson Perandoria Turke. Si njeri i shkathët dhe i zgjuar, ai përfiton nga pushteti i dobët i të tjerëve për të zgjeruar kufijtë e pashallëkut të tij dhe për të dominuar në terrene më të gjera dhe të rëndësishme. Ai është i fuqishëm edhe për shkak të njerëzve që mban pranë, të cilët ai vetë i përgatit dhe i promovon, apo lidhjeve të tjera dhe miqve që ai ka gjerë në Portën e Lartë. Atij i pëlqen të përsërisë shpesh që është Pirrua modern. Por, nëse ai nuk ka fisnikërinë dhe bujarinë e Pirros, nga ana tjetër ai ka shqetësimin e përhershëm, interesimin, mprehtësinë dhe vëmendjen për të ndjekur me kujdes çështjet e diplomacisë dhe ato ushtarake. Politika e tij është e qëndrueshme, pasi nuk mbështetet asnjëherë në garanci të dyshimta që e kanë rriskun nga pas. Ai ndihet i sigurt dhe superior mbi pashallarët e tjerë, pasi ka informacion të bollshëm në raport me ta. Mban përherë sytë hapur për të kontrolluar gjithçka ndodh në Europë, për këtë ai vë njerëz që i përkthejnë gazetat e huaja. Rrallë ndodh të kalojë ndonjë i huaj nëpër pashallëkun e tij pa kërkuar që t’ia sjellin atij përpara, për të mësuar diçka të re nga ai. Pasi i grumbullon të gjitha këto informacione, ai i krahason ato me njëra- tjetrën për të qenë i parapërgatitur për gjithçka që mund të ndodhë” ( Beauchamp, A., po aty, fq. 104).