Moikom Zeqo rrëfen si e trajtoi regjimi tërmetin e ' 79: Shteti sot u gjend injorant e i papërgatitur
"Në ' 79- ën i kam parë me sytë e mi pamjet në Shkodër dhe në Mal të Zi. Shtëpitë atje, ende sot janë të parregulluara"
Në qytetin e Durrësit, dëshpërimi është ulur këmbëkryq. Ekspertëve shqiptarë u janë bashkuar edhe të tjerë nga vendet ballkanike apo vende si Franca, Italia e Zvicra dhe bilanci i shtëpive të dëmtuara e atyre për t'u rrënuar rritet çdo ditë.
Mbi 270 objekte të pabanueshme, më shumë se 34 shtëpi drejt shembjes dhe bashkë me numrin e tyre rritet dhe ankthi e të ftohtët e stinës në qytetin bregdetar. Euriditi Moikom Zeqo thotë se merita për pasqyrimin e ngjarjes i takon po asaj medie, së cilës i hakërrehen sot politikanët e kreu i qeverisë. "E fyejnë, flasin me tone urrejtje, mirëpo duket se kërkojnë vazhdimisht të jenë në qendër të vëmendjes mediatike". E shqetëson poliedrikun kjo mbingarkesë e ekranit me figura të politikës e personazhe të tjera që kërkojnë vëmendje, ndërkohë që tragjedia është mes popullit, te historitë e viktimave, të pastrehëve, në ato çadra të brishta që i kërcënon dhe një fllad i lehtë. Puna e politikanëve sipas tij, duhet të jetë më shumë pas reflektorëve e përtej fjalëve dhe ky ishte një rast fatkeqësie, ku këto figura mund dhe duhet të kishin bërë më shumë. "Të gjithë deputetët janë të pasur, më thoni një rast kur ndonjë prej tyre ka dhuruar 100 apo 200 mijë euro për të lënduarit. Ky tërmet tregoi se të gjitha partitë e establishmentit të vjetër janë të dështuara. Më ka habitur edhe qëndrimi i opozitës, së paku për kredo politike të kishte bërë diçka të rëndësishme për tërmetin, pasi mundësitë i ka", shton Zeqo. Duke treguar për rastin e ' 79- ës, kur tërmeti me epiqendër në Mal të Zi rrënoi mbi 17 mijë shtëpi, arkeologu tregon se edhe shtypi i asaj kohe e pati në qendër të vëmendjes ngjarjen. "U realizuan disa dokumentarë, por zhanri që mbizotëroi qe reportazhi. I jepej një hapësirë e gjerë njeriut të thjeshtë, punës vullnetare, jo më kot sot më shqetëson ky shfrytëzim mediatik i politikanëve, që në këtë situatë katastrofike duket sikur kërkojnë edhe më shumë të jenë në qendër të vëmendjes". Poliedriku tregon se njësoj si këto ditë, edhe gjatë atij episodi tragjik diktatori Enver Hoxha dhe ishKryeministri Mehmet Shehu u gjendën pranë të prekurve nga tërmeti. Ndërsa asokohe qeveria shqiptare i refuzoi ndihmat nga jashtë, Zeqon e shqetëson sot edhe sjellja diplomatike e qeveritarëve tanë, si në rastin e daljes publike të ish- kryetarit të Bashkisë së Durrësit, Vangjush Dako, në krah të Kryeministrit të vendit. "Dako është shpallur ' non grata' në Amerikë, kreu i qeverisë është figurë politike, duhet të jetë i ndërgjegjshëm se ambasada amerikane e vëzhgon", thotë ai. Ndërsa sizmologët pohojnë se tërmetet po vijnë drejt shuarjes dhe se probabiliteti për një tërmet pasues me magnitudë të fortë është i papërfillshëm, Zeqon e shqetëson situata posttërmetore dhe mënyra sesi do të menaxhohen fondet e dhuruara, ku sipas tij, nuk do të mungojnë as spekulimet.
Profesor, tërmeti i 26 nëntorit zbuloi para syve të shumicës Shqipërinë dhe në veçanti qytetin tuaj, Durrësin, si një zonë sizmike. Si një studiues i historisë prej antikitetit, ç'mund të na thoni për tërmetet më të forta që janë shënjuar në territorin tonë?
Pa dyshim që tërmeti i 26 nëntorit trazoi jo vetëm dhimbjen tonë, por në njëfarë mënyre vuri në një provë të epërme edhe politikën. Tërmeti, i cilësuar me magnitudë 6.4 i shkallës rihter, ka qenë pa dyshim një nga tërmetet më të mëdha të historisë në Shqipëri. Nëse përmenden tri tërmetet e famshme të Durrësit, i pari shënohet në shekullin I para Krishtit dhe si dëshmi e tij janë disa letra të Ciceronit, filozof dhe burrë shteti romak. Mandej pason tërmeti i shekullit IV, i cili në një kronikë anonime përkufizohet si një ndëshkim i Zotit ndaj mëkateve të qytetarëve. Kurse tërmeti i tretë, që daton në shekullin XIII ka, qenë pothuajse sh
katërrimtar për qytetin e Durrësit. Mirëpo, për sa u përket kohërave moderne, tërmeti i 26 nëntorit ka plotësuar të ashtuquajturin cikël të 3 tërmeteve, deri tani vendimtar për vendin tonë. Tërmetet që e kanë paraprirë kanë qenë ai i ' 67- ës dhe i vitit ' 79. Lidhur me tërmetin e fundit, që shkaktoi mbi 50 viktima, në këto ditë mund të arrihet në disa konkluzione paraprake, por jo përfundimtare. Për konkluzionet përfundimtare mund t'u referohemi vetëm studimeve, të cilat janë ende në proces dhe do duhet të trajtojnë jo vetëm kushtet në të cilat ndodhi tërmeti, por edhe aspektet njerëzore; mënyrën sesi ne e përballuam, mungesat që hasëm, gabimet njerëzore që u evidentuan etj.
Gjatë këtyre javëve është vënë re se shumica e njerëzve janë gjendur të painformuar për qytetet e ngritura pranë vendeve me aktivitet të lartë sizmik...
Në të gjitha studimet që ka bërë Instituti i Sizmologjisë përmendet fakti se Shqipëria konsiderohet si një vend me aktivitet të madh sizmik. Përpos kësaj, edhe në studimet europiane të sizmologjisë, 3 tërmetet e Durrësit përfshihen ndër tërmetet më të mëdha që kanë rënë në kontinentin tonë. Të gjitha këto informacione janë të detajuara në literaturën e Betim Muços, madje ai edhe doktoratën e ka kryer mbi temën "Karakteri sizmik i tokës sonë". Përpos kësaj, pas tërmetit të ' 79- ës u morën shumë masa, qoftë ligjore me ndryshimet që u bënë në legjislacion, ashtu edhe në aspektin e kërkimeve shkencore. Institutit të Sizmologjisë iu dhanë mjaft detyra studimore dhe është bërë edhe një hartë e specifikuar e gjithë rajonit të Shqipërisë për sa u përket zonave
me aktivitet sizmik, po ashtu ka ngjarje që dëshmojnë historikun e qyteteve. Për shembull, gjatë vitit ' 72, kur po bëheshin përgatitjet për 60- vjetorin e Pavarësisë, ndërsa hapej piedestali për skulpturën e madhe te Sheshi i Flamurit, unë kam qenë aty së bashku me kolegun tim arkeolog, Damian Komatën. Në thellësi zbuluam skeletet e disa anijeve të vjetra, çka tregon se aty ku sot është Sheshi i Flamurit, më herët ka qenë ujë. Edhe britaniku Eduard Lir, në pikturat e tij Vlorën e ka pikturuar me pelikanë, ndërsa sot s'ka më të tillë. Madje, edhe në ditarin e tij kur tregon për të thotë: "M'u bë sikur pashë një mur të bardhë, kur u afrova pashë se ishin pelikanë, të cilët u ngritën në ajër".
Bazuar në konkluzionet paraprake që ju përmendët, nëse bëjmë një krahasim të tërmetit të ' 79- ës me atë të 26 nëntorit për sa u përket viktimave, dëmeve materiale dhe mënyrës së menaxhimit të situatës, ç'mund të thoni?
Tërmeti i 26 nëntorit pati dëme shumë të mëdha, veçanërisht në zonat kënetore të Durrësit, ku janë bërë ndërtime. Dëmtime ka edhe në qytete si Tirana, Lezha etj., po ato më shkatërrimtaret qenë në Thumanë, plazhin e Durrësit etj. Kjo, sepse këto troje konsiderohen si të dobëta, ndaj edhe ndërtimi në këto hapësira kërkon masa më të forta, krahasuar me një truall të mirë. Në ' 79- ën pati gjithashtu rrënime të shumë ndërtesave, mbetën jashtë deri në 46 mijë persona, por humbjet njerëzore nuk ishin kaq të mëdha, edhe për faktin se ndërtesat nuk ishin kaq të larta. Asokohe kishte shtëpi një apo dykatëshe, por jo pallate të larta. Pra, është edhe i ashtuquajturi gabim njerëzor, që lidhet me ndërtimet në zonat kënetore ose në atë të plazhit. Unë shtroj pyetjen: Nëse do të ishin shmangur këto ndërtime në këto troje të dobëta, a do të kishte kaq shumë viktima nën gërmadha? Natyrisht që jo!
Profesor, nëse ndalemi te trajtimi mediatik që i është bërë ngjarjes në ' 79- ën, çfarë ju vjen ndër mend?
Trajtimi mediatik i ngjarjes ka qenë masiv asokohe dhe përqendrohej më shumë te familjet e prekura, vullnetarët që shkonin për të ndihmuar e më pas momentet kur këta persona futeshin në shtëpitë e rindërtuara. Ka mbizotëruar shumë reportazhi, gjini sot e lënë disi mënjanë. Është e kuptueshme që ndikimi politik ndihej. Pasqyrohej vazhdimisht se si vendi socialist ia dilte mbanë me forcat e veta edhe në një situatë të tillë, pasi nuk merrnim ndihma nga të huajt. I kam parë me sytë e mi në ' 79- ën pamjet në Baçallëk të Shkodrës, si dhe në Mal të Zi, ku ishte epiqendra. Më duhet të
Më ka bërë përshtypje dalja publike e ish- kryetarit të Bashkisë së Durrësit, Vangjush Dako, në krah të Kryeministrit. Dako është shpallur "non grata" në Amerikë, kreu i qeverisë është figurë politike, duhet të jetë i ndërgjegjshëm se ambasada amerikane e vëzhgon