“Kreu i Financave, kompetenca si të Prokurorisë e Gjykatës”
Drejtave të Njeriut ( KEDNJ) zbatohen jo vetëm ndaj proceseve gjyqësore, por edhe në fazat që e paraprijnë, sikurse në ato që e vijojnë. Në çështjet penale, këto garanci përfshijnë para së gjithash hetimet e kryera nga Policia. Për rrjedhojë, çdo individ ka të drejtë të hetohet nga një organ i pavarur dhe i paanshëm i caktuar me ligj, në mënyrë që ai ( organi) të jetë i aftë të veprojë pa asnjë influencë nga kushdo dhe për çfarëdolloj arsye. Me fjalët të tjera, këto organe duhet të ushtrojnë veprimtarinë tyre në mënyrë të pavarur nga çdo organ tjetër, si dhe të veprojnë vetëm në zbatim të normave të së drejtës. Në rastin në shqyrtim, përveç problemeve të trajtuara më lart, Gjykata vlerëson se bashkimi në një "dorë" i veprimtarisë gjurmuese me atë hetimore ( neni 27/ 2), është një zgjedhje e papërshtatshme dhe e papranueshme në një sistem juridiko- penal të bazuar në modelin akuzator, në të cilin kërkohet një ndarje e saktë midis funksioneve të gjurmimit, hetimit, ndjekjes penale dhe gjykimit të çështjes. Një bashkim i tillë krijon premisa potenciale për arbitraritet, me pasojë cenimin e të drejtave dhe interesave të ligjshme të pjesëmarrësve në proces, si dhe cenimin e parimit të ligjshmërisë, si parim bazë i procesit penal. Gjykata vlerëson se përderisa kreu VI i ligjit nr. 108/ 2014 paraqet probleme të natyrës së lartpërmendur, të cilat përmbajnë në vetvete rrezikun e cenimit të të drejtave dhe lirive të individit për një proces të rregullt ligjor, ai bie ndesh edhe me nenin 42 të Kushtetutës dhe nenin 6 të KEDNJ- së." Ky qëndrim lidhur me paanshmërinë e organeve hetimore gjatë fazës së hetimeve paraprake, është mbajtur edhe nga Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut.
Jurisprudenca e konsoliduar e Gjykatës Kushtetuese dhe Gjykatës së Strasburgut kanë arritur një qëndrim të konsoliduar lidhur me faktin se organet që kryejnë hetimin, ndjekjen dhe procedimin penal të shtetasve duhet të jenë të pavarura nga çdo lloj ndikimi politik, në mënyrë që të garantohet paanshmëria, si një ndër elementet më të rëndësishme të procesit të rregullt ligjor. Në rastin konkret, siç do të shohim edhe tek analiza nen për nen, Byroja Kombëtare e Hetimit e propozuar me ligjin 108/ 2014 ka ndryshuar vetëm emrin në një strukturë të posaçme në varësi të Ministrisë së Brendshme dhe Policisë së Shtetit, e quajtur "Operacioni Forca e Ligjit". Kjo strukturë, e cila do të drejtohet nga një person i emëruar nga ministri i Brendshëm, ka të drejtë të parandalojë, zbulojë, dokumentojë dhe godasë krimin e organizuar dhe krimet e rënda. Këto të fundit janë kompetenca ekskluzive të SPAK. Pra, qartësisht, kryerja e veprimeve të fazës së hetimeve paraprake nga një strukturë, e cila është tërësisht nën varësinë dhe kontrollin e ekzekutiv, cenon të drejtën e individëve për një proces të rregullt ligjor, përkatësisht të drejtën për t'u verifikuar, hetuar dhe ndjekur penalisht nga një strukturë e pavarur, siç është Byroja ( aktuale) Kombëtare e Hetimit dhe Prokuroria e Posaçme ( SPAK).
ANALIZA NEN PËR NEN
Në vijim të kësaj analize, do të ndalem në mënyrë specifike te disa prej dispozitave të këtij akti normativ, të cilat në vlerësimin tim vijnë në kundërshtim me Kushtetutën, Konventën Europiane për të Drejtat e Njeriut, jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese dhe Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut. Konkretisht:
Neni 7, pika 4, krahas Prokurorisë dhe Gjykatës, i njeh të drejtën edhe ministrit të Financave të procedojë me sekuestrimin dhe konfiskimin e fondeve dhe të pasurive të tjera, të bllokuara përkohësisht ose të sekuestruara. Pra, ministri i Financave do të ketë kompetenca të njëjta me Prokurorinë dhe Gjykatën, çka është krejtësisht në kundërshtim me parimin e ndarjes dhe balancimit të pushteteve, si dhe garancitë procedurale të parashikuara nga Kodi i Procedurës Penale. Ministri i Financave është një funksionar politik, i cili nuk mund të garantojë një ndër elementet kryesore të parimit të procesit të rregullt ligjor, pikërisht paanshmërisë. Në këtë kuptim, kjo dispozitë e aktit normativ vjen në kundërshtim me nenin 7 dhe 42 të Kushtetutës dhe nenin 6 të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut.
Neni 8 krijon Komitetin Kombëtar të Koordinimit për Parandalimin dhe Luftën Kundër Krimit të Organizuar ( në vijim KKKPLKO) dhe shpjegon përbërjen e Komitetit, në krye të së cilit do të jetë edhe ministri i Brendshëm. Pjesë e këtij Komiteti është edhe drejtuesi i Prokurorisë së Posaçme ( SPAK) dhe Prokurori i Përgjithshëm. Paragrafi i tretë parashikon se anëtarët e Komitetit janë të detyruar t'i raportojnë në mënyrë periodike Këshillit të Ministrave. Këtu kemi të bëjmë edhe me një anomali. Kushtetuta në nenin 148, pika 4, parashikon se Prokuroria e Posaçme për ndjekjen penale dhe hetimin e veprave penale të korrupsionit, krimit të organizuar dhe çështjeve penale, është e pavarur nga Prokurori i Përgjithshëm. Pra, si Prokuroria e Posaçme, si drejtuesi i saj, janë të pavarur nga Prokurori i Përgjithshëm. Kjo pavarësi shprehet edhe në mënyrën se si zgjidhen anëtarët e kësaj Prokurorie. Gjithashtu, në ligjin nr. 96/ 2016, garantohet pavarësia e prokurorëve të Prokurorisë së Posaçme. Mirëpo, akti normativ është në kundërshtim me frymën, Kushtetutën dhe ligjet e tjera. Kjo pasi kushtetutbërësi ka synuar që të garantojë një pavarësi të plotë për drejtuesin e SPAK, ndërkohë akti normativ i qeverisë synon vendosjen e tij de juro nën varësinë e ministrit të Brendshëm. Pra, organi i akuzës ( drejtuesi i SPAK, Prokurori i Përgjithshëm) do të jetë nën drejtimin politik të qeverisë ( ministrit të Brendshëm) dhe duhet t'i raportojnë kësaj të fundit. Ky parashikim, përveçse vjen në kundërshtim me nenin 148 të Kushtetutës, është edhe në kundërshtim me nenin 7 të Kushtetutës, që synon garantimin e parimit të checks & balance.
Neni 10 parashikon që do të jetë "Operacioni Forca e Ligjit", në varësi të Ministrisë së Brendshme, që do t'i propozojë prokurorit marrjen e masave parandaluese, duke lënë kështu jashtë Byronë Kombëtare të Hetimit apo Policinë Gjyqësore. Byroja Kombëtare e Hetimit për veprat penale të korrupsionit dhe krimit të organizuar, parashikuar nga neni 75/ a i Kodit të Procedurës Penale, dhe Policia Gjyqësore për veprat e tjera penale, janë organe që gëzojnë të drejtën eskluzive për të marrë pjesë në fazën e hetimeve paraprake dhe për t'i propozuar prokurorit marrjen e masave të caktuara ligjore. Në fakt, akti normativ nuk parashikon në asnjë dispozitë të tij asnjë kompetencë lidhur me Byronë Kombëtare të Hetimit apo Policinë Gjyqësore, por i ka zëvendësuar këto të fundit me një strukturë nën varësinë e drejtpërdrejtë të tij, "Operacioni Forca e Ligjit".
Neni 11, paragrafi i parë, parashikon se "në rastet e nevojës dhe të urgjencës, kur ka informacione apo dyshime të arsyeshme, të bazuara në elemente të faktit që subjektet përbëjnë rrezik për sigurinë publike dhe për nxitjen e mundësinë e kryerjes së veprave penale, Drejtori i përgjithshëm i Policisë së Shtetit, me kërkesë të OFL- së, mund të vendosë një nga masat e parandaluese personale. "Këtu, drejtori i përgjithshëm i Policisë së Shtetit merr atribute të pushtetit gjyqësor që ushtrohen nga gjykatat ( neni 135 i Kushtetutës). Ndërsa OFL merr atributet e Prokurorisë. Neni 116 i Kushtetutës parashikon burimet e së drejtës dhe hierarkinë e tyre. Në krye të kësaj hierarkie qëndron Kushtetuta dhe çdo akt/ ligj/ vendim duhet të jetë në përputhje me të. Pra, ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën. Në këtë rast, neni konkret i aktit normativ është i papajtueshëm me Kushtetutën. Përkatësisht nenin 11 i aktit normativ vjen në kundërshtim me nenet 135 dhe 148 të Kushtetutës, pasi cenohen atributet ekskluzive të Prokurorisë dhe Gjykatës.
Nga paragrafi i tretë deri në paragrafin e shtatë të këtij neni, kemi të bëjmë me rregullime të karakterit procedural. Rregullime të tilla të procedurës penale bëhen nga KPP, i cili edhe në bazë të Kushtetutës miratohet me 3/ 5, ndërsa akti normativ jo vetëm që del si rezultat i shprehjes së vullnetit nga Këshilli i Ministrave dhe që të ketë fuqinë e ligjit, duhet të miratohet nga Parlamenti brenda 45 ditësh, por edhe nëse do të miratohet, ai miratohet me ligj të thjeshtë. Në lidhje me këtë çështje, Gjykata Kushtetuese është shprehur se miratimi i një akti normativ me shumicë të thjeshtë që ndryshon një ligj me shumicë të cilësuar, është në kundërshtim me nenet 81, pika 2 dhe 83, pika 3 të Kushtetutës. KPP përcakton si rregull për ankimet afatin 15- ditor, përveçse kur Kodi e parashikon ndryshe. Ndërsa akti u lë subjekteve një afat kohor prej 5 ditësh për të ankimuar. Kjo do të thotë se kjo dispozitë vjen në kundërshtim me afatet procedurale të parashikuara nga Kodi i Procedurës Penale për ankimet. E njëjta logjikë vlen edhe për nenin 14, i cili përmban norma me karakter procedural, të cilat gjejnë rregullim në Kodin e Procedurës Penale.
Ky nen i jep Policisë së Shtetit kompetencën të kufizojë lirinë fizike të subjekteve të ligjit. Ashtu si me të drejtën për të gëzuar jetën private, edhe në këtë rast, jurisprudenca e Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut na tregon se dhënia e kompetencave të gjera një institucioni dhe mungesa e parashikimeve precize se si do të vlerësojë institucioni për ushtrimin në praktikë të këtyre kompetencave, ka tendencë të pasojë një kufizim të padrejtë të të drejtave dhe lirive themelore. Në çështjen ' Hilda Hafsteinsdóttir' kundër Islandës, Gjykata u shpreh se ' cilësia e ligjit të brendshëm konsiderohet e pamjaftueshme për të përmbushur kushtet që kërkon neni 5 i KEDNJ, sepse e drejta e brendshme nuk përcakton në mënyrë precize llojin e veprimeve që Policia është e autorizuar të marr në lidhje me një të ndaluar dhe as kohëzgjatjen maksimale të ndalimit". Pavarësisht se këto detaje ishin caktuar më hollësisht me udhëzime të brendshme të Policisë, Gjykata vlerësoi se këto udhëzime përbënin më shumë një praktikë administrative, e cila nuk mund të zëvendësonte nevojën për një kornizë strikte ligjore, e cila parashikon në detaje, në lidhje me masat që kufizojnë lirinë fizike. Përfundimisht, Gjykata u shpreh se "ligji nuk ishte i saktësuar dhe i aksesueshëm mjaftueshëm, në mënyrë që të shmangej rreziku i ndalimit arbitrar." Edhe në çështjen "Lawless" kundër Irlandës, kuptohet qëndrimi i GJEDNJ në interpretimin e nenit 5( 1)( b) të Konventës. Vërtetë kjo dispozitë përfshin rastet e privimit të lirisë në periudha të shkurtra kohe për të kryer, për shembull, një kërkim personal, por kuptohet se këtij terreni i jepet një interpretim shumë i ngushtë, pasi në të kundërt do të minohej qëllimi i dispozitës së Konventës, i cili është mbrojtja ndaj humbjes arbitrare të lirisë. Pra, në mënyrë që parashikimi i ligjit të jetë në rastet e nenit 5( 1)( b), do të duhej që çdo detyrim të ishte i një natyre mjaft specifike, konkrete, objektive dhe të parashikueshme, kritere këto që projektligji nuk i përmbushë e për pasojë do të cenonte padrejtësisht lirinë fizike.
Neni 15, jo vetëm që i jep Policisë të drejtën për të propozuar masa të sigurimit me karakter pasuror, por edhe të drejtën për të marrë këto masa. Ndërkohë që KPP, në nenin 244, përcakton qartë se masat e sigurimit vendosen me kërkesë të prokurorit, nga ana e gjyqtarit.
Neni 19 është një tjetër nen problematik. Ashtu si një pjesë e mirë e neneve, edhe ky nen merr atributet e Prokurorisë dhe Gjykatës, në paragrafin e parë të tij, duke ia dhënë ato drejtorit të përgjithshëm të Policisë së Shtetit. Në rastin konkret, këtij të fundit i takon e drejta për të vendosur masa sekuestroje mbi pasurinë e subjekteve të këtij ligji. Dhe vetëm pas sekuestros, bëhet njoftimi i prokurorit, i cili vendos për heqjen ose kërkon në Gjykatë vleftësimin e masës.
Neni 20 krijon sërish një mbivendosje të kompetencave, duke i atribuuar drejtorit të përgjithshëm të Policisë kompetenca që me ligj ( KPP dhe ligjin nr. 25/ 2019) i takojnë oficerit të Policisë Gjyqësore. Kështu, KPPja parashikon se "oficeri ose agjenti i Policisë, i ngarkuar me zbatimin e vendimit të arrestit, i dorëzon personit ndaj të cilit është marrë masa kopjen e vendimit dhe e njeh menjëherë me letrën e të drejtave. Policia Gjyqësore mban procesverbal për veprimet e kryera. Procesverbali i dërgohet Gjykatës që ka dhënë vendimin dhe prokurorit". Ndërsa akti normativ parashikon se "Drejtori i përgjithshëm i Policisë së Shtetit, pasi i ka bërë me dije subjektit të interesuar urdhrin e sekuestros, merr masa për vënien në ekzekutim të tij nëpërmjet dorëzimit të pasurisë, objekt i urdhrit të sekuestrimit, Agjencisë së Administrimit të Pasurive të Sekuestruara e të Konfiskuara, sipas parashikimeve të legjislacionit në fuqi për administrimin e pasurive të sekuestruara e të konfiskuara".
Fakti që drejtorit të përgjithshëm të Policisë së Shtetit i rritet volumi i kompetencave, në kurriz të pakësimit të kompetencave që organeve të tjera ua njeh ligji, krijon mundësinë për të pasur abuzime dhe që ky akt normativ të shërbejë si ligjërues i veprimeve arbitrare.
Neni 23, pika 5 e aktit normativ e kalon barrën e provës nga organi shtetëror te subjekti, duke ardhur në kundërshtim me një nga parimet kryesore të së drejtës penale, që barrën e provës në një proces penal e ka prokurori. Për më tepër, kjo dispozitë vjen në kundërshtim edhe me nenin 30 të Kushtetutës, pasi nuk merr në konsideratë parimin e prezumimit të pafajësisë, duke e prezumuar subjektin fajtor, derisa ai të provojë të kundërtën.
Neni 32, pika 1, lejon Policinë e Shtetit të ketë akses të drejtpërdrejtë në çdo bazë të të dhënave të administruar nga institucione publike, subjekte private, si dhe çdo regjistër publik. Kompetenca për të aksesuar të dhëna personale pa autorizim, pa asnjë kufizim lidhur me mënyrën e përdorimit të tyre dhe pa caktuar afatet e detyrueshme për asgjësimin e tyre është problematike. Gjithashtu, ligji nuk shpreh detyrimin për të fshirë këto të dhëna, nëse i dyshuari nuk dënohet më pas nga Gjykata kompetente, një detyrim që del i qartë prej jurisprudencës së GJEDNJ. Kjo e fundit në gjykimin "S dhe Marper kundër Mbretërisë së Bashkuar", ku u përball me një rregullim të ngjashëm lidhur me kompetencat e gjëra të Policisë për mbledhjen e të dhënave personale vlerësoi se "natyra e paqartë e një kompetence të tillë nuk arrin një ekuilibër të drejtë ndërmjet interesit publik dhe privat. Prandaj, ndërhyrja në të drejtën për gëzimin e jetës private konsiderohet joproporcionale dhe në kundërshtim me nenin 8". Pra, kjo dispozitë e aktit normativ vjen në kundërshtim me nenin 8 të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut dhe vendimin "S dhe Marper kundër Mbretërisë së Bashkuar" të GJEDNJ.
Nga analiza e mësipërme, qoftë në parim, ashtu edhe nen për nen, arrijmë në konkluzionin se akti normativ me fuqinë e ligjit, i miratuar nga qeveria shqiptare, paraqet një sërë implikimesh me Kushtetutën e Shqipërisë, Konventën Europiane për të Drejtat e Njeriut, jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese dhe Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut. Ai vjen në kundërshtim me 6 dispozita kushtetuese ( nenet 4, 7, 30, 42, 135, 148) dhe 2 nene të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut ( nenet 8 dhe 42), me 9 vendime të Gjykatës Kushtetuese dhe 5 vendime të Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut, si dhe krijon kundërshti apo konfuzitet me Kodin Penal, Kodin e Procedurës Penale, ligji nr. 9258, datë 15.07.2004, "Për masat kundër financimit të terrorizmit", ligji Nr. 9917, datë 19.05.2008, "Për parandalimin e pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit", ligji nr. 10192, datë 03.12.2009, "Për parandalimin dhe goditjen e krimit të organizuar, trafikimit, korrupsionit dhe krimeve të tjera nëpërmjet masave parandaluese kundër pasurisë", ligji , r. 95/ 2016, "Për organizimin dhe funksionimin e institucioneve për të luftuar korrupsionin dhe krimin e organizuar".
Në kushtet kur nuk ka një Gjykatë Kushtetuese, opozita është jashtë Parlamentit, Gjyqësori është sa nën presion dhe sa në ofensivë KÇK, ngelet premtimi i misioneve dhe ambasadave se "do të ndjekin me vëmendje zbatimin e ligjit special që të jetë brenda standardeve", ndërsa ne të tjerët do të duhet të presim të hënën, nëse zbatimi do të jetë ashtu siç e kërkojnë misionet dhe çdo qytetar i këtij vendi, "në përputhje me standardet e një procesi ligjor".