Dilemat e mëdha të amnistisë fiskale
Veçanërisht në vitet e fundit ka një rritje të evazionit fiskal, që shoqërohet përgjithësisht me rënien e ndjeshme të profesionalizmit të administratës publike e veçanërisht asaj tatimore. Tabelat vjetore të të ardhurave fiskale janë provë e pakundërshtueshme për këtë argument, ndërsa ndryshimi i shpeshtë i drejtorëve të përgjithshëm të Tatimeve provon gjithashtu mungesën e theksuar të qëndrueshmërisë institucionale.
Lajmi më i rëndësishëm ekonomik i këtij fillimviti, duke lënë mënjanë Konferencën e Donatorëve në Bruksel, është pa dyshim lajmërimi i Kryeministrit për një amnisti të re dhe të plotë fiskale, që do t'i fillojë efektet brenda pranverës së këtij viti.
Për të qenë krejtësisht neutralë dhe për të mos paragjykuar politikisht këtë iniciativë, më duhet të pohoj se amnistia ka qenë dhe do të mbetet një instrument, i cili nëse përdoret në mënyrën e duhur dhe në rrethanat e duhura, mund të sjellë vërtet ndikime pozitive në formalizimin e ekonomisë, rritjen e konkurrueshmërisë, rritjen e bazës së tatimpaguesve si dhe rritjen e të ardhurave në arkën e shtetit.
Në pesëmbëdhjetë vitet e fundit, Shqipëria ka aplikuar shtatë amnisti të pjesshme, deri diku të ngjashme në fushën e veprimit të tyre, të propozuara nga administrata politikisht të ndryshme. Rezultatet e të shtatave kanë qenë të gjitha larg pritshmërisë.
Do të mjaftonte ky fakt që amnistia e radhës ( e cila, edhe pse shumë afër, mund të jetë gjithashtu e nevojshme), të shpallej vetëm pas një procesi të mirëkonsultuar me të gjithë faktorët ekonomikë dhe politikë të vendit. Veçanërisht konsensusi i faktorëve politikë është i rëndësishëm, sepse për të krijuar një klimë të mirëfilltë besimi, nevojitet një bazë sa më e gjerë e mbështetjes politike të mundshme. Të gjitha eksperiencat botërore e theksojnë fort këtë fakt. E pra, një gjë e tillë, për fat të keq, nuk ndodhi.
Ka shumë pikëpyetje dhe të panjohura mbi amnistinë fiskale që Kryeministri lajmëroi në kongresin e partisë së tij. Në fakt, kjo do të shënohet si e para amnisti që shpallet në një kongres partie. Kryeministrit, të cilit i pëlqen shumë të luajë me simbolikat e komunikimit publik, sigurisht që nuk i ka shpëtuar aspak ky fakt. Madje, audienca e delegatëve socialistë është zgjedhur qëllimisht për të lajmëruar këtë iniciativë fiskale.
Dhe që këtu lind natyrshëm pyetja e parë: përse Kryeministri zgjodhi kongresin e partisë së tij për të lajmëruar amnistinë? Pse u zgjodh ky forum politik i socialistëve kur ai mund ta shpallte atë në Kuvend apo në një takim me shoqatat e bizneseve, të cilat janë direkt të interesuara për këtë? Qoftë edhe ne një takim me emigrantët, meqenëse kjo, sipas Kryeministrit, na qenkërka shtysa kryesore për amnistinë.
Tani, dalim te pyetja e dytë, e cila ka lidhje me faktin se përse Kryeministri përmendi emigrantët si argumentin e tij kryesor për të justifikuar amnistinë e radhës? Argumenti se emigrantët kanë probleme me dërgesat ( qoftë edhe 5 mijë euro- sipas Kryeministrit) thjesht nuk është i vërtetë. Emigrantët asnjëherë nuk kanë pasur probleme të mëdha të sjellin mbrapsht paratë e tyre të fituara në mënyrë të ndershme, pavarësisht shumave. Ndërsa ata të tjerët, të cilët punojnë në të zezë, gjithmonë kanë gjetur rrugët dhe mënyrat që kursimet e pakta ( sepse të tilla janë) të vinin në ndihmë të prindërve dhe familjeve të tyre në Shqipëri.
Në qoftë se Kryeministri u referohet atyre emigrantëve, të cilët janë marrë me aktivitet të paligjshëm, kriminal dhe kanë vënë mënjanë shuma të mëdha parash, të cilat duhen legalizuar, atëherë Kryeministri thjesht nuk kupton dot se në çfarë debati delikat dhe joetik është futur. Jo thjesht se ato janë para krimi ( Kryeministri i theksoi faktit se amnistia do të jetë e plotë duke mbuluar kundërvajtjen civile dhe penale), por sepse mbi të gjitha, asnjë amnisti, nga mijëra të mbajtura në botë deri më sot, nuk ka legalizuar para që vijnë nga aktivitete të tilla. Por le të shpresojmë se Kryeministri nuk i referohej aspak kësaj kategorie.
Tani të hymë pak më në thellësi të iniciativës. Ka dy çështje të mëdha, të cilat na shqetësojnë realisht.
Çështja e parë ka lidhje me atë që ka ndryshuar pozitivisht në Shqipëri gjatë këtyre viteve, në lidhje me forcën e ligjit dhe të institucioneve, me qëllim luftën ndaj evazionit fiskal. Si rregull, amnistia ka kuptim dhe arrin rezultat kur ligji, qeverisja dhe institucionet janë konsoliduar më tej, duke arritur një nivel mjaft më të lartë dhe kur vetë biznesi me arsye kërkon një "fillim të lojës" nga e para. Në të vërtetë, në Shqipëri sot verifikohet e kundërta. Shembulli më i fundit është raporti i publikuar së fundmi nga "Global Financial Integrity". Raporti thekson se në pesë vitet e fundit, evazioni fiskal në formën e mbifaturimit të eksporteve dhe nënfaturimit të importeve shqiptare, ka kapur një vlerë prej 2,2 miliardë dollarësh.
Veçanërisht në vitet e fundit ka një rritje të evazionit fiskal, që shoqërohet përgjithësisht me rënien e ndjeshme të profesionalizmit të administratës publike e veçanërisht asaj tatimore. Tabelat vjetore të të ardhurave fiskale janë provë e pakundërshtueshme për këtë argument, ndërsa ndryshimi i shpeshtë i drejtorëve të përgjithshëm të Tatimeve provon gjithashtu mungesën e theksuar të qëndrueshmërisë institucionale.
Në të njëjtën kohë, ndryshimet ligjore të shpeshta në legjislacionin fiskal, të cilat kanë qenë gjithmonë problem edhe në kohën e qeverisjes së demokratëve, në vitet e fundit janë kthyer në një makth të vërtetë për të gjitha subjektet tatimpaguese. Sikur këto të mos mjaftonin, klima e përkeqësuar rëndë e të bërit biznes, korrupsioni i lartë në administratë dhe në sistemin gjyqësor, të gjitha këto të marra së bashku janë indikatorë të faktit, që pikërisht në këtë kohë është absolutisht e kotë të ndërmarrësh një amnisti fiskale, kur të gjitha kushtet dhe rrethanat e kundërshtojnë atë dhe nuk japin asnjë garanci se që të nesërmen e kësaj amnistie, loja me evazionin do të fillojë përsëri nga e para!
Çështja e dytë, e cila është thelbësore dhe që përbën shqetësimin kryesor të këtij shkrimi, është fakti i rëndë dhe i kudondodhur i kriminalizimit të ekonomisë. Vitet 2015 dhe 2016, si pasojë e mbjelljes masive të sipërfaqes së vendit me kanabis, shënojnë kulmin qarkullimit në ekonomi të parasë kriminale që erdhi si pasojë e drogës dhe trafiqeve të tjera. Këto para janë shumë prezente sot në ekonomi dhe konsiderohen nga ekspertet si shkaku kryesor i mbivlerësimit "absurd" të lekut shqiptar, i tillë që përmbysi të gjitha ligjësitë e ekonomisë. Banka e Shqipërisë vlerëson se rreth 2,4 miliardë euro qarkullojnë sot në ekonominë shqiptare jashtë kanaleve bankare. Vlerësimi i ekspertëve të pavarur është se kjo shumë është deri në afro 4 miliardë euro, ose afërsisht 30 % e PPB të vendit.
Atëherë, si do të mundësohet që veçanërisht paraja, e cila sot qarkullon në ekonomi si pasojë e aktiviteteve kriminale, të mos kalojë filtrin e amnistisë? Me çfarë mekanizmi qeveria do t'i japë zgjidhje këtij shqetësimi shumë të madh? Si do të realizohet që ndërsa amnistohen paratë e padeklaruara të bizneseve dhe individëve, të fituara nga aktivitet ekonomik i padeklaruar, paratë e krimit të organizuar, të cilat tashmë janë investuar në ekonomi, veçanërisht në ndërtim dhe turizëm, të mos e kalojnë asnjëherë filtrin e amnistisë?
Në fakt, nuk realizohet dot, d. m. th. nuk ka asnjë zgjidhje në këtë situatë. Qeveria dhe Kryeministri e ka të pamundur të ngrejë sot një mekanizëm të tillë. Jo pa luftuar më parë pa kompromis dhe deri në fund krimin e organizuar. Jo pa çrrënjosur nga ekonomia investimet e derisotme kriminale. Ky është një mision i pamundur për Ramën dhe të tijtë!
Gjithsesi, do të presim me qetësi variantin final të ligjit të amnistisë, por deri tani përshtypja e fortë mbi këtë iniciativë është se nga të gjitha shqetësimet që amnistia është e supozuar të zgjidhë, kjo amnisti e shpallur nga tribuna e kongresit duket e gatuar enkas për të mos t'i dhënë aspak zgjidhje atyre. Përkundrazi!