“Franca e shikon Shqipërinë si një darovi për Serbinë”, letra e Konicës për Xhafer Ypin
"Kazani po zien, rreziqet janë të mëdha", fjalët e diplomatit: Franca e shikon Shqipërinë si një dorovi për Serbinë
Që me krijimin e shtetit të pavarur shqiptar, në strukturat e Ministrisë së Jashtme u angazhuan një sërë personalitetesh, që krahasuar me kolegët e tyre të vendeve ballkanike dhe europiane, kishin vetëm një të "metë": ata ishin diplomatë të mëdhenj të një vendi të vogël. Një nga këto personalitete ishte dhe Mehmed bej Konica. Ai lindi në Konicë në vitin 1881, në familjen e Shahin bej Konicës dhe ishte i vëllai i madh i publicistit, shkrimtarit dhe diplomatit të njohur Faik Konica. Arsimin fillor dhe të mesëm e mori fillimisht në Janinë, në gjimnazin e njohur "Zosimea", për ta vijuar në Liceun perandorak të "Gallatasarajit" në Stamboll. Ky gjimnaz me profil dhe program perëndimor ishte hapur nga shteti osman për edukimin e një elite me parimet më të mira të kohës. Studimet e larta, Mehmed Konica i vazhdoi po në Stamboll, në shkollën e lartë të Shkencave Politike dhe Administrative "Mylkije". Pas përfundimit të tyre, ai u rekrutua në strukturat e Ministrisë së Jashtme, si sekretar diplomatik për shtypin e huaj. Ky ishte një lloj stazhi për nëpunësit e rinj, për t'i formuar ata me njohuritë bazë të praktikës administrative. Duke nisur nga viti 1908 deri në vitin 1913, M. Konica shërbeu si diplomat ( nënkonsull e më pas konsull) osman në Trieste, Fiume ( Itali), Sulina ( Rumani), Artë, Korfuz, Varna ( Bullgari). Gjatë kësaj periudhe, ai grumbulloi një përvojë të pasur dhe informacionin e nevojshëm për koniunkturat dhe intrigat e diplomacisë ndërkombëtare, e sidomos ato ballkanike. Kjo bëri që pas kthimit në atdhe, ai të merrte përsipër ose më saktë t'i ngarkoheshin detyra të vështira, që kërkonin nivel të lartë profesional në fushën e diplomacisë dhe së drejtës ndërkombëtare. Për këto arsye, Ismail Qemali dhe elita politike e kohës, të gjendur përballë sfidave tepër të vështira, krijuan një delegacion të përbërë nga M. Konica, Rasih Dino dhe Filip Noga për të mbrojtur interesat e kombit shqiptar në Konferencën e Ambasadorëve në Londër. Nuk ishte rastësi që kjo treshe diplomatike përbëhej nga njerëz të përgatitur dhe me një përvojë të gjatë në fushën e diplomacisë. Por këtu duhet theksuar edhe një pikë tepër e rëndësishme. Si M. Konica ashtu dhe R. Dino vinin nga familje bejlerësh të krahinës së Çamërisë, të njohura për kontributin e tyre patriotik. E kush më mirë se dy diplomatë që kishin humbur vendlindjet e tyre do ta mbronin çështjen shqiptare? Megjithëse mundësitë, për rrethanat që dihen, ishin tepër të kufizuara… Për kontributin dhe meritat që kishte, M. Konica u vlerësua maksimalisht edhe nga Kryeministri i principatës shqiptare, Turhan Pashë Përmeti, i cili pas dorëheqjes së Prenk Pashës do ta emërojë si ministër të Jashtëm ( korrik- shtator 1914). Gjatë viteve të Luftës së Parë Botërore, ai së bashku me atdhetarë të tjerë qëndroi në Zvicër dhe Francë. Në fund të vitit 1918, M. Konica u kthye në atdhe. Qeveria e Durrësit e caktoi si delegat të Shqipërisë në Konferencën e Paqes në Paris, ku së bashku me Mihal Turtullin, Luigj Gurakuqin, Luigj Bumçin, Mid'had Frashërin dhe Mustafa Krujën do të mbrojnë interesat shqiptare. Por mes tij, Kryeministrit Turhan Pashë Përmeti dhe kolegëve të tjerë do të fillojë një kontradiktë. Kjo, sepse pjesa dërrmuese e tyre kërkonin protektoratin italian. Prandaj, M. Konica dhe Mihal Turtulli do të ndahen nga delegacioni i qeverisë shqiptare për t'u bashkuar me delegacionin e Kolonisës Shqiptare të Stambollit, e cila kërkonte sovranitet të plotë të shtetit të pavarur shqiptar. Për këtë qëndrim, M. Konica do të vlerësohet nga të gjitha personalitetet. Qeveria e Sulejman Delvinës e dalë nga Kongresi i Lushnjës, e ngarkoi atë me detyrën e ministrit të Jashtëm. Gjatë kësaj periudhe, ai vijoi veprimtarinë diplomatike për të mbrojtur interesat e shtetit shqiptar në Konferencën e Paqes. Nga nëntori 1920- janar 1922, M. Konica ishte deputet i Parlamentit Shqiptar, ku dha një kontribut të madh për hartimin e legjislacionit të ri dhe konsolidimin e institucioneve. Ende pa u njohur zyrtarisht nga Britania e Madhe, në dhjetor të vitit 1920 M. Konica do të niset drejt Londrës për të lobuar pranë Forin Ofisit që të njihte shtetin shqiptar. Njëkohësisht, ai do të informonte qeverinë edhe për raportet politike e diplomatike me Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kjo e bënte atë automatikisht jo vetëm ministër dhe diplomat që luftonte për afirmimin ndërkombëtar të shtetit shqiptar, por dhe përfaqësuesin më të rëndësishëm të politikës së jashtme të disa qeverive. Me njohjen e qeverisë shqiptare nga britanikët, Këshilli i Naltë do ta emërojë atë në gusht të vitit 1921 si të Ngarkuar me Punë në Londër dhe një viti më vonë, më 1922, si ministër Fuqiplotë të shtetit shqiptar. Për disa arsye, deri në vitin 1925 ai do të shërbejë njëkohësisht edhe si përfaqësues i Shqipërisë në Francë. Në periudhën e Republikës, M. Konica do të rikthehet në atdhe për të vijuar detyrën e deputetit. Për cilësitë e tij të veçanta në fushën e diplomacisë, A. Zogu do ta ngarkojë me detyra të rëndësishme. Madje, mund të thuhet se ai është një nga themeluesit e diplomacisë parlamentare. Kështu, gjatë kësaj periudhe do të drejtojë disa delegacione shqiptare që morën pjesë në konferencat ballkanike të viteve ' 30të të mbledhura në Athinë, Sofje dhe Stamboll. Në këto konferenca, ai do të mbrojë me dinjitet dhe argumente interesat e popullsisë dhe minoriteteve shqiptare, që për fat të keq kishin mbetur jashtë kufijve të Shqipërisë. Pas pushtimit italian, ashtu si shumë personalitete të njohura, M. Konica do të internohet në Itali. Me kapitullimin e saj dhe ardhjen e gjermanëve, qeveria e Rexhep Mitrovicës do ta emërojë ministër të Jashtëm. Por M. Konica, i vendosur për të ruajtur integritetin e tij politik dhe profesional si diplomat i kalibrit ndërkombëtar, nuk pranoi. Vitet e fundit të jetës do t'i kalojë në Itali, në krye të një komisioni për emigrantët shqiptarë. Këtë detyrë do ta ushtrojë deri në vitin 1948, kur i prekur nga zhvillimet politike në Shqipëri, ndërroi jetë. Në arkivat e shtetit shqiptar ekziston një sasi e konsiderueshme dokumentacioni, e cila dëshmon për veprimtarinë e kontributin politiko- diplomatik të M. Konicës. Këto analiza dhe raporte që janë hartuar gjatë detyrave të tij si diplomat, përbëjnë një informacion të pasur historik mbi pozitën ndërkombëtare të shtetit shqiptar dhe zhvillime të rëndësishme diplomatike. Ato shquhen për nivel të lartë analitik, për prognoza dhe deduksione, të cilat u kanë ardhur në ndihmë qeverive apo kryeministrave të ndryshëm shqiptarë. Për ta ilustruar këtë, bashkëngjitur po të botojmë një raport të M. Konicës drejtuar Kryeministrit e ministrit të Jashtëm Xhafer Ypi nga Londra, lidhur me një bisedë që ai kishte zhvilluar me ambasadorin francez dhe atë hungarez. Ai mban datën 27 korrik 1922 dhe tregon për pozitën e vështirë ndërkombëtare të shtetit të brishtë shqiptar dhe për nivelin e lartë të përgatitjes profesionale nga ministri M. Konica.