Ministri grek përfshin edhe integrimin te kufiri detar, eksperti: Zgjerimi 12 milje të kundërshtohet edhe në OKB
ÇFARE THOTE AGRON ALIBALI PER “DETIN”, DENDIAS: PAKTI, ME RENDESI PER INTEGRIMIN
Ndarja e kufirit detar në Jonin Verior mes Shqipërisë dhe Greqisë vijon të jetë një temë e nxehtë, që vjen në qendër të vëmendjes publike herë pas here. Avokati dhe eksperti i së drejtës ndërkombëtare, Agron Alibali, në një intervistë për gazetën “Panorama”, ka treguar se çfarë duhet të bëjë shteti shqiptar në këtë proces që mos të dalë me shumë sipërfaqe detare të humbur.
Sipas tij, çdo gjë duhet të nisë me heqjen nga ana e shtetit grek të dekretit mbretëror që i mban ende të dyja vendet në gjendje lufte. Më tej duke bërë një analizë të favoreve gjeografike që ka Greqia në këtë proces, Alibali tregon edhe parimin e së drejtës ndërkombëtare ujore që duhet të ndiqet nga Shqipëria. Për të, parimi i ekitesë, nëse përdoret në këtë rast nuk shkakton humbje të mëdha për asnjë nga shtetet. Avokati Alibali thekson gjithashtu në intervistën e tij se në rast të një shpalljeje të njëanshme nga Greqia të zgjerimit me 12 milje në veri të detit Jon, shteti shqiptar duhet që ta ankimojë atë në Kombet e Bashkuara si akt të njëanshëm.
Si njohës i së drejtës ndërkombëtare, a e ka mundësinë Greqia t’i zgjerojë ujërat e saj territoriale pa marrë pëlqimin e Shqipërisë?
Greqia dhe Shqipëria janë vende miq, aleate në NATO, që kanë ratifikuar konventën UNCLOS. Megjithëkëtë, Greqia ende nuk ka abroguar de jure Dekretin Mbretëror 2636/ 1940 të Gjendjes së Luftës me Shqipërinë. Ky mosveprim përbën shkelje flagrante të së drejtës ndërkombëtare dhe cenon rëndë frymën e besimit dhe të miqësisë mes dy popujve më të lashtë të Ballkanit. Duke iu kthyer pyetjes suaj, më lejoni të përsëris një fakt të padiskutueshëm të gjeografisë: Shqipëria është shtet bregdetar që laget nga Deti Jon dhe Adriatik, me vijë bregdetare që fillon qysh nga Gjiri i Ftelias në Jug e deri në grykëderdhjen e Bunës në Veri. Rrjedhimisht, Shqipëria është e lirë të ushtrojë të drejtat dhe detyrimet e saj në bazë të Konventës UNCLOS si dhe të së drejtës zakonore ndërkombëtare. Ajo prej kohe ka të deklaruar dhe botërisht të pranuar juridiksionin e detit Territorial në gjerësinë 12 milje detare prej vijave bazë të matura duke filluar nga vija ujore e zbaticës, përgjatë gjithë vijës bregdetare. Greqia e ka deklaruar gjerësinë e detit të vetë territorial në masën 6 milje detare qysh në vitin 1936, kur e drejta ndërkombëtare pranonte vetëm 3 milje. Natyrisht, asaj i njihet e drejta të zgjerojë detin e vet territorial deri në 12 milje, siç parashikon Konventa UNCLOS, por vetëm nëse nuk preken interesat e shteteve të tjera bregdetare. Greqinë e ka bekuar natyra me mijëra ishuj, në detin Egje dhe dhjetëra në detin Jon. Sipas Nenit 121 të Konventës UNCLOS, ishujt gjenerojnë të njëjtat hapësira detare sikurse edhe dheu kontinental ( land territory). Mirëpo, gjithnjë për sa kohë nuk cenohen interesat e shteteve bregdetare përballë ose përngjitur. Nëse ishulli është në oqean, afërmendsh që aplikimi i Nenit 121 nuk përbën kurrfarë problemi. Mirëpo situata ndërlikohet shumë në një det të mbyllur si Mesdheu. Sa i takon detit Egje, Greqia ka deklaruar se ajo rezervon të drejtën e zgjerimit në 12 milje, por nuk e ka vënë në zbatim këtë. Kjo edhe për shkak të kundërshtimit të fortë të Turqisë, e cila pretendon se kjo do të cenonte interesat e veta jetike në hapësirat detare të Egjeut. Për këtë rajon ka marrëveshje dypalëshe që kanë shmangur deri tani acarimet. Kurse sa i takon Jonit, le të përfytyrojmë një vijë imagjinare në paralelen gjeodezike që del nga Gjiri i Ftelias, pikërisht, ku përfundon kufiri tokësor midis Greqisë dhe Shqipërisë dhe ku nis kufiri detar. Kuptohet se interesat e Shqipërisë nuk cenohen aspak, nëse zgjerimi i detit territorial të Greqisë ushtrohet në jug të kësaj vije.
Pyetja që shtrohet natyrshëm është a cenohen interesat e Shqipërisë, nëse kjo ndodh në veri të kësaj vije? Përgjigja është pohuese. Prandaj, kam mendimin se Greqia, edhe pse teorikisht ka tagrin të deklarojë zgjerimin deri në 12 milje detare në Detin Jon, ajo nuk mund ta bëjë këtë në veri të vijës imagjinare të lartpërmendur, nëse vërtet zbaton të drejtën ndërkombëtare, sikurse edhe pretendon. Nëse për çdo arsye kjo ndodh, Shqipëria nuk ka rrugë tjetër, përveç se të deklarojë kundërshtimin e vet zyrtarisht në Sekretariatin e Kombeve të Bashkuara në Nju Jork, duke mos e njohur aktin unilateral grek.
Në kushtet kur brigjet mes Shqipërisë dhe Greqisë në mbi 90% të tërësisë janë më pranë se 24 milje, cili do të ishte parimi që e drejta ndërkombëtare për ndarjen e detit njeh?
Delimitimi dhe demarkimi në Jonin verior, në dukje një proces i thjeshtë, është ndër më të ndërlikuarit. Aty ndërthuren 3 institutet kryesore juridike të hapësirave detare. Joni verior ka qenë një ndër detet më të rrahura gjatë historisë së njerëzimit. Ishujt Jonianë kanë ndërruar duar disa herë qysh nga rënia e Perandorisë Bizantine. Marrëdhëniet e ishujve Jonianë me bregdetin “shqiptar” përballë janë bërë objekt madje, edhe të Traktatit të Kostandinopojës të 21 marsit 1800, që përmend “kufij të lashtë detarë”. Sa i takon detit territorial, kufiri përcaktohet nga Neni 15 i Konventës UNCLOS, që bazohet në vijën mesore të baraslarguar, të matur nga vijat bazë në nivelin e zbaticës së brigjeve përkatëse, të modifikuar si pasojë e rrethanave të posaçme apo të titullit historik, mbështetur edhe në jurisprudencën e gjerë, që ka dobësuar rolin e baraslargësisë strikte dhe ka theksuar rolin e “rrethanave të posaçme”. Parimi i baraslargësisë strikte peshon në anë të Greqisë. Parimi i titullit historik dhe i rrethanave të posaçme anon nga Shqipëria. Në momentin që flasim sot për sot, gjerësia e detit territorial është diverguese, sepse Shqipëria zbaton brezin prej 12 milje, kurse Greqia 6 milje. Mund të argumentohet se kufiri i detit territorial siç ekziston sot për sot është i njohur dhe i zbatuar, dhe për këtë duhet bërë vetëm demarkimi. Sikurse përmenda, një zgjerim i njëanshëm nga Greqia në veri të vijës imagjinare të Ftelias cenon drejtpërdrejtë projeksionin detar të bregdetit shqiptar. Përsëris se nëse kjo vërtet ndodh, Shqipëria nuk ka rrugë tjetër veçse të shprehë kundërshtimin dhe mosnjohjen. Mospajtimi zgjidhet me negociata, të cilat nëse nuk çojnë në një marrëveshje, mund t’i kalohet një forumi të posaçëm ndërkombëtar, sikurse është Tribunali Ndërkombëtar për të Drejtën e Detit në Hamburg [ ITLOS].
Me baraslargësinë, 12 miljet ( aty ku mundet), apo ekitesë, me cilën nga këto parime Shqipëria humbet me pak sipërfaqe deti në një ndarje të mundshme të detit Jon me Greqinë?
Parimi “rrethana të posaçme/ ekité” është i vetmi që duhet zbatuar në rastin tonë. Jurisprudenca me kohë ka zhvilluar edhe metodologjinë përkatëse, që në vija të trasha, kalon në këto etapa: ( i) përcaktimi i një vije të përkohshme të bazuar tek ekuidistanca; ( ii) analiza e rrethanave të posaçme/ ekitésë; ( ii) përcaktimi i brigjeve relevante në delimitim, pra të brigjeve që gjenerojnë projeksion detar në hapësirën e kontestuar; ( iii) test i përpjesëtueshmërisë, që ndërton raportin midis gjatësisë se brigjeve relevante dhe bazuar në këtë, përcakton raportin si sipërfaqe midis hapësirave ujore të kontestuara, dhe ( iv) korrektimi i vijës provizore dhe përcaktimi i vijës definitive të delimitimit. Ritheksoj se në rastin e delimitimit të Jonit verior ndërthuren të trija institutet juridike të së drejtë së detit: deti territorial, shelfi kontinental dhe zona ekskluzive ekonomike.
A mund të fillojë matja e zgjerimit të 12 miljeve të detit territorial të Greqisë nga dy mikroishujt, Ethonoi dhe Erikuza?
E thënë ndryshe, si rregull apo teorikisht, ishujve të banuar u takon jo vetëm det territorial, por edhe Shelf Kontinental dhe Zonë Eksluzive Ekonomike. Nëse ishujt janë në hapësirë oqeanike, pra aty ku nuk cenojnë projeksionin detar të bregdetit kontinental, ata i gjenerojnë hapësirat e tyre detare plotësisht, ose me efekt të plotë. Mirëpo ky rregull ka përjashtime të rëndësishme. Çështja ndryshon në themel kur ishujt gjenden afër dhe/ ose përbri apo përballë bregdetit të një shteti tjetër. Në këto raste, ishujt “shtrembërojnë” vijën delimituese dhe ndërhyjnë në projeksionin detar të bregdetit të dheut kontinental. Në rastin e Jonit verior, nuk është bregdeti shqiptar që cenon hapësirat detare të ishujve grekë. Është pikërisht e kundërta: janë Korfuzi dhe Ishujt e Diapontit që ushtrojnë ekfet “mbyllës”, i cili pra, shtrembëron projeksionin detar të bregdetit shqiptar. Prandaj, ishujve u njihet domosdoshmërisht deti territorial. Kurse për sa i takon shelfit kontinental dhe zonës ekskluzive ekonomike, kjo u njihet ishujve ose me efekt të pjesshëm, ose me efekt zero, d. m. th. ka raste kur edhe nuk u njihet fare.
Greqia ende nuk ka abroguar de jure Dekretin Mbretëror 26 36/ 1940 të Gjendjes së Luftës me Shqipërinë. Ky mosveprim përbën shkelje flagrante të së drejtës ndërkombëtare dhe cenon rëndë frymën e besimit dhe të miqësisë mes dy popujve më të lashtë të Ballkanit.
Mungesa e një marrëveshjeje mes Shqipërisë dhe Greqisë për ndarjen e kufirit detar, duke i bashkëngjitur pretendimin e Athinës zyrtare për t’u zgjeruar me 12 milje, a mund të përkthehet automatikisht në një favor për Greqinë që të marrë sipërfaqe më të madhe të detit?
Sikurse theksova më lart, Greqia gëzon të drejtën të zgjerojë brezin e detit territorial deri në 12 milje atje ku nuk cenohen interesat e shteteve bregdetare kufitare. Përndryshe, krijohen mbivendosje të hapësirave detare të pretenduara nga dy shtetet kufitare, që sjell detyrimisht në mospajtim. Sikurse e përmenda, mospajtimi zgjidhet me negociata të ndërmarra në frymën e mirëkuptimit dhe barazisë së plotë midis të dy shteteve. Nëse negociatat nuk arrijnë rezultat, çështja i referohet një forumi ndërkombëtar gjyqësor ose të arbitrazhit. Greqia shpesh i ka bërë thirrje Turqisë që mospajtimet e thella midis tyre në detin Egje dhe në Mesdheun Lindor t’i zgjidhin në një forum gjyqësor ndërkombëtar. Nuk ka asnjë arsye që të mos ndiqet edhe kjo rrugë sa i takon delimitimit të Jonit Verior. Ajo që nuk mund të pranohet është ndërmarrja e negociatave nën trysni dhe në frymë diktati. Hapi i parë themelor do të ishte heqja nga problematika dypalëshe e Dekretit Mbretëror Nr. 2636/ 1940 për gjendjen e luftës me Shqipërinë. Kjo duhet bërë pa vonesë, pa kushte dhe ex tunc, d. m. th. sikur të mos ketë ekzistuar ndonjëherë. Në këtë kuadër, nuk mund të mos vërejmë qëndrimet e çuditshme të Bashkimit Europian në mospajtimin midis Greqisë e Turqisë në Mesdheun Lindor. Deklarimet e disa liderëve të vendeve të BE- së duken se dalin krejt jashtë shinave të së drejtës ndërkombëtare. Kancelari i Austrisë – vend që nuk ka dalje në det – kërcënon Turqinë me “vija të kuqe”. Presidenti i Francës, që ballafaqohet me mijëra problematika në vendin e vet, përdor gjuhë që të kujton periudhën e perënduar të kolonializmit. Devijimi i Brukselit nga normat e së drejtës ndërkombëtare të detit krijon objektivisht një situatë të pakëndshme në raportet edhe me Shqipërinë. Mospajtimi në Jonin Verior është në thelb përplasje midis dy këndvështrimeve të ndryshme në të drejtën ndërkombëtare të detit. Dhe pikërisht, cila pikëpamje prevalon në rastin kur hapësirat e pretenduara detare të ishujve mbivendosen me ato të dheut kontinental të një shteti tjetër? Praktikat dhe jurisprudencat përkatëse në mënyrë konsistente dhe të përsëritur anojnë kah dheu kontinental. Mirëpo BE- ja dhe Franca mendojnë ndryshe, duke mbështetur qëndrimin e Greqisë. Le të marrim si shembull ishullin Kastellorizo, një ishull i Greqisë që ndodhet vetëm 2 km nga dheu kontinental turk, me sipërfaqe prej 10 km, por që sipas pikëpamjes greke, gjeneron një hapësirë detare prej 40 mijë km…!? Dhe BE- ja e Franca duket se mbështesin këtë qëndrim absurd. E gjithë kjo vë në pikëpyetje serioze sinqeritetin dhe mirëbesimin e BE- së edhe në qëndrimet e tjera ndaj Shqipërisë. Nëse Shqipëria ka dëshirë dhe interes strategjik për t’u anëtarësuar në BE, a do të mund të kushtëzohej kjo aspiratë nga heqja dorë – nën trysni të drejtpërdrejtë apo të tërthortë të BE- së dhe Greqisë – e të drejtave të saj të ligjshme si shtet bregdetar? Në këtë kuadër, edhe marrëveshja midis Greqisë dhe Italisë përbën shkelje të Pjesës IX të Konventës UNCLOS për detet e mbyllura dhe gjysmë të mbyllura. Deti Jon – edhe si nëndet brenda një deti të mbyllur që është Mesdheu - hyn tërësisht përbrenda përkufizimit të përcaktuar në nenin 122 të Konventës. E pra, Konventa përcakton qartë që shtetet që lagen nga dete të mbyllura “duhet të bashkëpunojnë me njërin- tjetrin në përcaktimin e të drejtave dhe ushtrimin e detyrave që parashikohen nga Konventa”. Marrëveshja e 9 qershorit 2020 Itali- Greqi për delimitimin e zonës ekskluzive ekonomike, duke përjashtuar Shqipërinë nga negociatat për segmentin verior, përbën shkelje të së drejtës ndërkombëtare, si dhe akt jomiqësor ndaj vendit të vogël bregdetar. Pavarësisht nga marrëdhëniet e mira dypalëshe, Shqipëria nuk ka rrugë tjetër përveç se ta kundërshtojë këtë marrëveshje në Sekretariatin e OKB- së, përkatësisht në Divizionin e Çështjeve Oqeanike dhe së Drejtës së Detit, si dhe t’u kërkojë dy shteteve fqinje dhe mike që mos ta ratifikojnë atë pa e rinegociuar me pjesëmarrjen e Shqipërisë hapësirën që u takon segmenteve veriore të saj.
Greqisë i njihet e drejta të zgjerojë detin e vet territorial deri në 12 milje, siç parashikon Konventa UNCLOS, por vetëm nëse nuk preken interesat e shteteve të tjera bregdetare