“Miniera e floririt” te “Manastiri” i Mustafa Nanos

e tregtuar dhe mosmarrëveshjeve nga ky “biznes”. Kjo fjalë e fundit lipset të nënvizohet, pasi prej gjashtë vitesh dëgjoj nga zëra privatë, por edhe publikë, se tregtia me kanabisin e legalizuar do të ishte një minierë ari për ekonominë shqiptare të anemizuar në ekstrem. I pari zë publik ishte deputeti KK- së, mik i ngushtë e i hershëm i Kryeministrit Rama, i cili në 2014 vazhdimisht u referohej praktikave të ndryshme, përgjithësisht eksperimentale në Amerikën e Veriut. Askush nga partia e tij nuk i doli kundër deputetit: as Rama, të cilit kjo thirrje i dukej se i vinte për osh dhe as deputetët e tjerë, të cilët druanin se kolegu kanabis fliste me leje nga lart. Vetëm një zë e kundërshtoi atëherë dhe ky ishte ministri i Brendshëm, Saimir Tahiri, i cili foli kundër një ligji të tillë pa shprehje ironie a nënqeshjeje në fytyrë.

I fundit person publik që foli pro kësaj ideje ishte vetë Edi Rama, i cili, në maj të këtij viti, premtoi legalizimin e kanabisit ( mjekësor) brenda sesionit parlamentar ( domethënë brenda korrikut 2020).

VRASJE PA FUND Me vrasjen e dy të rinjve kumboi për herë të fundit një kambanë që bie prej kohësh. Një kambanë që apelon se biznesi i drogës nuk është një biznes thjesht shumë më fitimprurës se ai i bimëve bujqësore të zakonshme. Biznesi i drogës është thjesht vdekjeprurës! Kjo jo vetëm sepse dimë që nuk vritet kështu robi për parcela me domate e kastravecë apo për zetorë të ngarkuar me këto zarzavate. Por, sepse marrëdhëniet që krijohen me “biznesin” e kanabisit nën legjislacionin penal shqiptar dhe Europian ( BE mbetet tregu primar për “biznesin”) janë banditeske, kriminale e mafioze dhe herët a vonë çojnë në vrasje si ajo më sipër, që tragjikisht u konsumua edhe mes dy kushërinjve. Kambana ka rënë edhe më herët për këdo që ka veshë e nuk do t’i dyllosë ato si

“Një javë në Manastir” ( nëntor 1908), roman, UET PRESS, Tiranë, shtator 2020, 335 faqe. E lexova dhe, sipas një ndjesie të hershme timen që respekti është pjesë e mirësjelljes dhe, madje, e mirënjohjes, u ula dhe i bëra, së pari, një kalim diagonal, meqë më tërhoqi tema e librit. Më pas, ndërpreva një punë timen dhe iu vura një leximi më të kujdesshëm. Teksa kaloja faqet e para të romanit, që i kushtohet një jave të paharrueshme e të rëndësishme për historinë e kulturës kombëtare shqiptare, siç është Kongresi për njësimin e alfabeteve të shqipes, më erdhën në mendje fjalët e shkrimtarit të shquar italian Andrea Kamileri, i cili, duke treguar për bazën e disa prej subjekteve të trajtuar në serinë e shkrimeve të tij me titullin “Komisari Montalbano”, thotë se ka pasur si bazë nisjeje disa vëllime me shkrime e dokumente gjyqësore të Italisë Jugore, të cilat ai i quan “një minierë floriri”.

Dhe, në fakt, edhe ngjarjet që lidhen me Manastirin dhe kongreset e mbajtura aty për alfabetin e shqipes, po edhe krejt veprimtaria e Shoqërisë “Bashkimi” të atjeshme, si dhe të shoqërive të tjera kulturore që synonin e dëshironin bashkimin shpirtëror e kulturor të shqiptarëve në fillim të shekullit XX, në prag të Kongresit të Alfabetit e mbas tij, besoj se duhen vlerësuar edhe për shkrimtarët shqiptarë si “minierë floriri”, prej nga mund të nxirret lëndë e vyer dhe shumë e rëndësishme jo vetëm për historinë e alfabetit të shqipes, po edhe më gjerë për atë qerthull problemesh që u shtroheshin për zgjidhje shqiptarëve në kohën e asaj agonie të “të Sëmurit të Bosforit”; që përkonte edhe me atë agim, qoftë edhe të vonuar, të një shkëputjeje të plotë të trojeve shqiptare nga Perandoria Osmane dhe shpalljen e sendërtimin e një shteti të pavarur shqiptar.

Ngjarjet e nëntorit 1908 dhe mbledhja e Kongresit të Manastirit, që zgjati nëntë ditë radhazi, duke zgjedhur e jetësuar edhe Komisionin për hartimin përfundimtar të alfabetit të shqipes, bëhej në Manastir vetëm katër vjet para shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë. Me kënaqësi e quajta të përgëzueshme nismën e Mustafa Nanos për t’iu shtruar trajtimit të një romani që ka në bazë vendin ( Manastirin) dhe kohën ( nëntë ditë të nëntorit të vitit 1908). Asaj periudhe dhe Kongresit ( më saktë kongreseve) të Manastirit u janë kushtuar shumë faqe librash e kumtesash nga historianë e filologë. Po përmendim veçmas librin “Udha e shkronjave” ( Shkodër, 1999) të prof. T. Os

Uliksi homerian: numri i vrasjeve për çështje droge është shumëfishuar që nga viti 2016, kur ministri i Brendshëm krijoi e menaxhoi tok me një grup të strukturuar policësh rilindës “Kanabistanin” në Shqipëri. Mjafton të kujtojmë se sipas prokurorit të Vlorës në qytet gjatë këtyre katër viteve janë regjistruar disa duzina personash të zhdukur, shumica syresh të rinj në moshë. Më së shumti, vrasjet lidhen me drogat e rënda si kokaina, në biznesin ndërkombëtar të së cilës bandat shqiptare u futën pasi kryen shkollën e “Kanabistanit” dhe investuan paratë e bëra në 2016. OLIGARKI EDHE NË PARANË E ZEZË

Ata që mendojnë sinqerisht se paraja nuk mban erë ( pecunia non olet) dhe se shumat e mëdha nga shitja e drogës në Europë do të rigjallërojnë ekonominë e drobitur nëse investohen në Shqipëri, do të duhet të konsiderojnë dy gjëra: së pari përvoja e ngjashme në shtetet e Amerikës Latine jo vetëm nuk çoi në lulëzim të ekonomisë e shoqërisë, por thelloi më tej dallimet sociale dhe avancoi më tej paligjshmërinë e kriminalizmin në shoqëri; së dyti milionat e drogës që po investohen në ndërtime në Tiranën e Lali Erit dhe gjetiu janë përqendruar në pak duar; ato janë një lloj pasqyre e manit dhe monografinë “Kongresi i Manastirit” ( Tiranë, 2008) të akademikëve të shquar, gjuhëtarit Shaban Demiraj dhe historianit Kristaq Prifti. Janë bërë, gjithashtu, në rrjedhë të viteve e dhjetëvjeçarëve, edhe tubime e konferenca shkencore përkujtimore për Kongresin e Manastirit, ku janë mbajtur referate e kumtesa të shumta për anë të ndryshme të lidhura me historinë e alfabeteve të shqipes, si dhe me krejt atmosferën e ndezur të vitit 1908 që qe pykëzuar pikërisht në qytetin e Manastirit dhe ku nga e gjithë Europa dërgoheshin diplomatë e udhëtarë për të parë e ditur se çfarë po ndodhte në atë “Ters Dünya”, siç e risjell M. Nano në faqet e këtij romani. Autori i qaset kësaj tematike duke e pasur Manastirin si vendin ku zhvillohen ngjarjet e një romani që përkojnë me ditët kur atje, siç e përmend disa herë, gati si për rrëshqit “po bëhej një kongres i shqiptarëve”. Romani më tërhoqi me tematikën, natyrisht edhe me atë intrigë ( a sajim) vetjak, që në kohët e sotme po quhet “fiction”, por, natyrisht, më përthithi e më zgjoi kërshërinë ajo ngrehinë shprehëse e ideuar dhe e mbështetur në një gërshetim të larmishëm e të hijshëm ligjërimor, që nuk e ndeshim shpesh në shkrimtarinë e sotme. Kam shkruar edhe unë disa herë artikuj e kumtesa për konferencat që i janë kushtuar Kongresit të Manastirit, porse qytetin e Manastirit e kam vizituar shumë vonë, në këto vitet e fundit, por më ka ardhur keq dhe nuk kam mënuar ta shpreh keqardhjen dhe shqetësimin tim të ligjshëm për shpërfilljen dhe trysninë kombëtarizuese, pak të themi shoviniste, që është ushtruar atje, duke e shpopulluar Manastirin e duke ia tjetërsuar edhe emrin në Bitola, të shkruar vetëm me cirilike. Tashti së mbrami, strukturës oligarkike të përfituesve nga buxheti i shtetit. Ndërtimet me euro të pista përgjithësisht mbeten pa shitur, ndërsa çfarë nuk investohet në këtë fushë shkon për të blerë, zaptuar apo nxjerrë nga treguesi për marrje legjitime, duke rënduar edhe më keq ekonominë aktive. PA SHTET LIGJOR, LEGALIZIMI ËSHTË

HUMOR ( I ZI) Ata që mendojnë se legalizimi i kanabisit si drogë ( disa përfshijnë këtu dhe kokainën, heroinën etj.) e zgjidh problemin e vrasjeve dhe të krimit, duhet të kenë parasysh se në ato pak vende perëndimore ku është tentuar ky legalizim industria e kanabisit realizohet me procedura strikte. Zbatimi strikt i këtyre procedurave strikte garantohet nga një shtet ligjor funksional, i cili atje ekziston. Në Shqipëri, edhe rilindësi më i paepur nuk e nxjerr më nga goja një llaf të tillë.

SHËNDETI MBI TË GJITHA Avokatët e legalizimit të kanabisit kanë pretenduar se kanabisi i konsumuar lirshëm nuk dëmton shëndetin, madje në disa raste mund të jetë edhe kurativ. Këto pohime ishin empirike, madje edhe hamendje, pasi janë bërë në kushtet e kanabisit të paligjshëm. Autori amerikan, Alex Berenson, në librin e tij “Marijuana, pas kërkesave të vazhdueshme të shqiptarëve të Maqedonisë së Veriut, emrat e vendeve shqiptare janë shkruar në dy gjuhë, maqedonisht dhe shqip, me alfabetin e sotëm, Skopje, Tetovo, Bitola, porse qyteti e ka pasur dhe e ka emrin Manastir. Kohët e fundit, shqiptarët e atjeshëm janë duke ndërmarrë nisma e veprimtari të rëndësishme për mbajtjen gjallë dhe për mësimin e vlerësimin e gjuhës shqipe. E kanë mbërritur që tashmë edhe në treguesit rrugorë emrat e vendeve e qyteteve shqiptare të shkruhen edhe me alfabetin e shqipes së sotme. Por, mjerisht, emri i Manastirit ka mbetur Bitola. Ashtu si krejt kundër realitetit gjuhësor përkatës, shkruhen edhe me alfabetin e shqipes Skopje, Tetovo, Ohrid, në vend të Tetovë, Shkup, Ohër. Shqiptarët e Maqedonisë së Veriut, ndonëse pakicë gjuhësore dhe etnike, po kërkojnë e po punojnë me ngulm për mbrojtjen e shqipes zyrtarisht e në të gjithë praktikën shkrimore e publikuese në hapësirat jetike të tyre, duke përfituar nga të drejtat që i kanë fituar me vështirësi e sakrifica të mëdha.

Më pëlqeu romani i M. Nanos, më pëlqeu jo vetëm për temën dhe ndërthurjen e ngjarjeve e për aftësinë e një parashtrimi të atillë që lexuesin e shpie me ëndje e kërshëri të plotë nga një pjesë te tjetra, të titulluara “Treni mbërrin në ‘ Ters Düny’”, “Jeta e Grigor Toskës”, “Në ditën e ‘ Shën Fredit’”, “Prej manastirit në Manastir”. Po, më pëlqeu dhe ( prej profilit e profesionit tim si gjuhëtar) besoj se më takon të vlerësoj prurjet dhe mëtimet e autorit për ta shkruar romanin edhe duke gjakuar të rikthejë në letrat shqipe atë hulli e atë sqimë që kanë shfaqur në rrjedhë të moteve stilistët e shkrimtarët e mëdhenj pararendës si Faik Kon

Mental Illness and Violence” ( janar 2019) pasi studion të dhënat nga shtetet e SHBA ku ishte legalizuar kanabisi, konkludon se përdorimi i lirshëm e i pakufizuar i kësaj droge të lehtë i ka bërë konsumuesit të vuajnë nga psikoza deri në skizofreni si dhe të dhunshëm deri në vrasje. Po ashtu, i ka shtyrë ata drejt drogave të rënda me pasoja të ditura si tragjike e fatale.

DAMKA NDËRKOMBËTARE Në kulmin e “Kanabistanit” 2016 e mbaj mend Edi Ramën në foltoren e Kuvendit, afro 15 metra larg meje, tek i mohonte me të madhe parcelat me kanabis anembanë Atdheut, e fajësonte opozitën si shpifëse e denigruese. Ai solli edhe një “argument” shtesë: “Po të kishte kanabis, siç thoni ju, do të kishte folur ambasadorja e BE- së!”. Zonja ambasadore vërtet heshti për motive që nuk i di, e kam siklet t’i hamendësoj, por Rama ia doli ta paraqesë atë para publikut shqiptar si “shahite të rreme” që flet me heshtje. Gjithsesi, tentativa e dytë për të lënë kopilin e drogës në derë të Europës duke linçuar legalizimin e kanabisit më 9 maj ( Festa e Europës) gjatë një fjalimi në krah të ambasadorit tjetër iu kthye në bumerang: pak orë më vonë delegacioni i BE- së njoftoi publikun se nuk kishte asnjë lidhje me nismën kanabiste.

Përtej episodeve anekdotike, kushti për të luftuar drogën ka qenë një refren i qartë nga BE, veçanërisht katër vitet e fundit. Këtij iu shtua në mars 2020 edhe pastrimi i parave ( kushti nr. 4 nga 15 syresh).

Le të shtojmë këtu edhe diçka që nuk matet e blihet me para, por që vlen më shumë se miliona: imazhin e reputacionin e vendit. Mund të mos na pëlqejë kur Shqipërinë e quajnë shtet mafioz narkotrafikatësh, siç bëri të martën një eurodeputet identitar ekstremist në takimin me Komisionerin e Zgjerimit, apo siç ka bërë rëndom një segment i medias në Serbi e vende të tjera. Por para se t’u hakërrehemi atyre, të shtyrë nga lëndimi i krenarisë kombëtare, do të ishte më e dobishme të kuptojmë se atyre u a kemi lëvruar ne vetë argumentet. Përmes qeverisë që kemi! E cila ndryshohet me votë!

Mund të mos na pëlqejë kur Shqipërinë e quajnë shtet mafioz narkotrafikatësh, siç bëri të martën një eurodeputet identitar ekstremist në takimin me Komisionerin e Zgjerimit, apo siç ka bërë rëndom një segment i medias në Serbi e vende të tjera. Por para se t’u hakërrehemi atyre, të shtyrë nga lëndimi i krenarisë kombëtare, do të ishte më e dobishme të kuptojmë se atyre u a kemi lëvruar ne vetë argumentet. Përmes qeverisë që kemi! E cila ndryshohet me votë!

ica, Fan S. Noli, Anton Harapi, Mitrush Kuteli etj., që i qëndrojnë fjalës e frazës shqipe si bujku i mirë arës së mbjellë, si kopshtari i palodhshëm që nuk pushon së shtuari bimë e pemë të reja, po edhe që nuk resht së harruri e së lehtësuari hardhitë e vreshtave nga gjethet e tepërta.

E quaj me rëndësi që gjuhëtarët t’i kundrojmë e t’i vlerësojmë prurjet, mbërritjet, qoftë edhe sprovat, e shkrimtarëve dhe gazetarëve, madje duhet ta quajmë si detyrë me rëndësi që, krahas studimeve mirëfilli gjuhësore e sociolinguistike, t’i kundrojmë e t’i ndjekim sa më mirë edhe ecuritë e kahet gjuhëruajtëse e gjuhëpasuruese të shkrimtarisë së sotme. Mustafa Nano është gazetar i njohur, i pret fjala si shpatë kur bën analiza e sidomos në monologët e tij te “Provokacija”, po është edhe shkrimtar e qëmtues i zellshëm i dukurive dhe vlerave të së shkuarës shqiptare, i etnografisë dhe i folklorit shqiptar, duke u shquar gjithnjë e më qartazi me synimet e tij të lakmueshme për të qenë edhe i veçantë. I veçantë me ato që sjell, po edhe me mënyrën se si i përbluan dhe i formëson krijimet e tij. Autorin e mundon, po edhe nuk i ndahet nga mendja, togfjalëshi “dyzimi i shqiptarëve” dhe prej dialogut të Billit me Grigorin sjell në thonjëza këtë citim thumbues dhe gjurmëlënës: “Pjesa më e madhe e tyre janë si mes një sanduiçi, me sentiment osman nga njëra anë, e me atë shqiptar nga ana tjetër”. Diku më mbrapa, gjithashtu, si tregues të atij dyzimi do të sjellë me elegancë nga dialogu i vizitorit të huaj disa nga gjërat më absurde, midis të cilave ishte edhe fakti se “shqiptarët që kishin prej kushedi se kur gjuhën e tyre të veçantë e nuk kishin ende një alfabet për ta shkruar, Nadiri që mbiemrin Surreli e kishte kthyer në Seral...” ( f. 79).

I shkrova vrikthi ( po përdor një nga fjalët që i pëlqen atij dhe që e ka përdorur bukuraza në roman) që e mora librin, por m’u deshën disa ditë pune mbi të, për ta shijuar e vlerësuar ligjërimin dhe mishërimin artistik që ka ideuar e sendërtuar autori.

Së pari dhe kryekreje, më pëlqen të vë në dukje se M. Nano, jo vetëm me këtë roman, po edhe me libra të tjerë të tij, veçmas me “Unë jam gegë”, pastaj me monologët e tij të thekur te “Provokacija” ka dëshmuar se jo vetëm e do ( më saktë ai e dashuron) gjuhën shqipe, por edhe është një mbrojtës i saj i përkushtuar, një kritik i ashpër ( por i drejtë) për të gjitha shtrembërimet, keqpërdorimet e sidomos kundër asaj nëpërkëm