“Siguria publike duhet të ngrihet në sistem”
Profesor Bajram Yzeiraj flet për të djeshmen, të sotmen dhe të nesërmen e rendit në vend
Profesori i njohur i çështjeve të sigurisë në vend ka folur mbi nevojat që ka rendi dhe siguria publike për t‘u ngritur në sistem e madje që të gjithë të jenë aktorë me peshë dhe që askush të mos vetpërjashtohet.
Një këndvështrimin e tij hasen mënyra dhe ide se si mund të përmirësohet rendi nëpërmjet policimit dhe ndërveprimeve të një sërë institucioneve.
Përshëndetje profesor, çfarë mund të na thoni për rregullin dhe sigurinë me rastin e ndeshjes së futbollit midis dy ekipeve nga Italia dhe Holanda?
Në vlerësimin tim, rendi dhe siguria në këtë eveniment sportiv ndërkombëtar u përballua me sukses. Policia e Shtetit, që mbajti barrën kryesore dhe gjithë shërbimet e tjera publike, tregoi profesionalizëm dhe meritojnë falënderim. Nuk është e lehtë të menaxhosh veprimtari të përmasave të tilla me grupe tifozësh të dhunshëm. Besoj se organet dhe autoritetet përgjegjëse do të nxjerrin mësime për të ardhmen.
Përse siguria është në qendër të vëmendjes së politikës, medias, ndërkombëtarëve, shoqërisë dhe qytetarëve?
Ne jetojmë në një botë ku njerëzit dhe siguria e tyre janë të lidhura ngushtë midis tyre. Për shkak të problematikës që paraqet, siguria ka ngjallur interes të veçantë në kontekstin individual e social, ekonomik, politik, ushtarak, juridik etj., e për rrjedhojë, është shndërruar në një prioritet për politikën globale e atë kombëtare dhe një problem i shtruar për zgjidhje.
Siguria publike lidhet me shkallën (nivelin) e mbrojtjes e garantimit të lirive e të drejtave themelore të njeriut nga ngjarje e burime të ndryshme të rrezikut. Ajo përfshin (përkëmbehet) me atë individuale, të brendshme, të komunitetit, njerëzore etj.; dhe si e tillë, ndikon në cilësinë e jetës së qytetarëve, ndaj dhe është e diskutueshme në mjedisin ku jetojmë.
Strategjia e Sigurisë në Komunitet (2021-2026) e shtrin përgjegjësinë për sigurinë përtej Policisë së shtetit, pra për gjithë aktorët shtetëroë e shoqërorë; por në veprimtarinë praktike të organeve e shërbimeve publike, vërehet njëanshmëri e sektorializëm, çka ndikon edhe në nivelin e sigurisë, që qytetarët e ndjejnë për ditë.
Rreth politikave në fushën e sigurisë publike, lindin shumë pyetje, por le të veçojmë një prej tyre. A mund të ndryshohen standardet e sigurisë vetëm me ngritjen e një organizmi këshillues (KVSP) në nivelin vendor? Vështirë. Mendoj se duhet konsideruar i gjithë sistemi, që ka të bëjë me kuptimin mbi sigurinë publike; ndërtimin e sistemit të sigurisë dhe veprimin e mekanizmave përgjegjës.
Për sigurinë publike ka konfuzion, sepse bëhen vlerësime të ndryshme. Si qëndron problemi? Kë duhet të besojmë?
Është e vërtetë, ka një diferencë midis raportimit të organeve shtetërore dhe atyre që jep një pjesë e medias, e cila krijon konfuzion dhe qytetarëve u duhet të gjejnë vetë të vërtetën. Vlerësimi është i ndryshëm, për shkak të kuptimit, por dhe interesave e qëllimit që kanë aktorët e mjedisit. Në jetën e përditshme dallojmë:
a. Klasifikimin juridiko-penal të veprave që bën Kodi Penal, i cili përdoret.
Në kuptimin e ngushtë, që bazohet në objektin e marrëdhënieve shoqërore që mbrohen. Këto vepra quhen “Veprat penale kundër rendit e sigurisë publike” dhe përfshijnë: veprat për prodhim e mbajtje armësh, ato kundër drogës, shkelje e rregullave në punë, aksidentet, shkelja e rregullave në qarkullimin rrugor, organizimi dhe pjesëmarrje e kundërligjshme në tubime, dhënia e informacionit të rremë për ekipet e urgjencës apo organeve të rendit, largimi nga vendi i aksidentit, aktet e dhunshme në veprimtari sportive, nxitje për vetëgjyqësi etj. Këto vepra zënë vendin e parë në vëllimin e përgjithshëm të kriminalitetit ose 1/3 e tij.
Në kuptimin e gjerë, i cili bazohet në anën objektive, pra mekanizmin e kryerjes së veprave penale dhe pasojat e shkaktuara. Ky kriter vlerësimi, bazohet në viktimizimin që bën i gjithë kriminaliteti, sipas deklaratës së OKB-SË (Mbi parimet bazë të drejtësisë për viktimat e krimit dhe shpërdorimit të pushtetit). Treguesit e kriminalitetit dhe viktimitetit të shkaktuar prej tij, identifikohen me treguesit e sigurisë. Bazuar në këtë kriter, organet shtetërorë aktualisht bëjnë vlerësimin e sigurisë publike, e për rrjedhojë, adresojnë edhe përgjegjësinë te Policia e shtetit.
b. Klasifikimin mbi bazën e ngjarjeve e pasojave të shkaktuara (viktimizimit) nga burime (bartës) të ndryshme të rrezikut.
Ky kriter vlerësimi bazohet në konceptin e gjerë që afron viktimologjia e përgjithshme, e cila përfshin të gjitha ngjarjet dhe pasojat e shkaktuara nga veprimet e njeriut (kriminaliteti, përfshirë dhe abuzimin me pushtetin); si dhe nga fatkeqësitë e ndryshme aksidentale apo natyrore, epidemitë, vetëvrasjet, drogat, AIDS-IT, ato ekologjike etj., pavarësisht nga klasifikimi ligjor.
Vlerësimi i sigurisë sipas kriterit juridiko-penal të veprave është i njëanshëm, sepse konsideron vetëm krimin si burim rreziku dhe ndikon negativisht në politikat e zhvillimit të sigurisë publike; ndërsa vlerësimi sipas kriterit të dytë, është më i plotë sepse konsideron të gjitha burimet e rrezikut e pasojat, diagnostikon realisht gjendjen e shkaqet dhe zhvillon politika më efikase për garantimin e sigurisë.
Cilat janë standardet e sigurisë në kushtet që kalojmë? Kjo pyetje kërkon të dhëna zyrtare të unifikuara për të gjitha elementet (bartësit) e rrezikut e pasojat e shkaktuara, si dhe vlerësim (anketim) të opinionit publik për këtë problem; pra unë e kam të vështirë të jap përgjigje të plotë. Siguria në raport me viktimitetin e shkaktuar nga krimi për vitin 2021 (sipas INSTAT) shënon ulje (përmirësim). Të tërheq vëmendjen raporti 3/1 midis krimit dhe kundërvajtjes penale, çka flet për rrezikshmëri të lartë të krimit; si dhe rritja e shifrave të dhunës në familje, aksidenteve në qarkullimin rrugor, krimeve në fushën e drogës, autoritetit të shtetit e sigurisë etj.
Për ta bërë të plotë vlerësimin mbi sigurinë individuale e atë publike, duhet të shtojmë edhe pasojat (dëmet) e shkaktuara nga burimet (bartësit) e tjerë të rrezikut, pra fatkeqësitë e ndryshme aksidentale apo natyrore, epidemitë, vetëvrasjet, drogat, AIDS-IT, ato ekologjike etj., dhe pse jo edhe dëmet e shkaktuara nga mosmarrja e shërbimeve të duhura publike, përfshirë edhe atë të dhënies së drejtësisë. Nëse do të administroheshin këto në nivel kombëtar, gjendja e sigurisë do të dalë më e rënduar.
Për rrjedhojë duhet të pohojmë se identifikimi i sigurisë vetëm me treguesit (pasojat) e krimit dhe përgjegjësisë vetëm te Policia e Shtetit nuk është i plotë dhe si i tillë, nuk e zgjidh problemin; ndaj organet shtetërore përgjegjëse sipas hierarkisë, duhet të administrojnë, analizojnë e vlerësojnë në nivelin strategjik, treguesit e unifikuar nga të gjitha burimet e rrezikut dhe, mbi këtë bazë, të marrin vendime e të zhvillojnë politika për ndryshim të gjendjes.
Cilat janë organet dhe autoritetet shtetërore, përgjegjëse për sigurinë publike?
Nisur nga statusi dhe përgjegjësitë e ngarkuara, aktorët përgjegjës (shtetërorë, privatë e shoqërorë) përbëjnë një sistem, të lidhur midis tyre në formën e rrathëve, si më poshtë:
I pari – Organet e pushtetit dhe administratës publike. Janë të organizuar nga niveli qendror deri në atë vendor dhe përgjigjen për politikat e zhvillimit të sigurisë; afrimin e shërbimeve, përfshirë dhe të mbajtjes së rregullit e sigurisë publike, në funksion të mbrojtjes të të drejtave të qytetarëve dhe mirëqenës së tyre. Ndër to duhen veçuar, përgjegjësia dhe roli i Kuvendit; Presidentit; Këshillit të Ministrave dhe Kryeministrit; Ministrisë së Brendshme dhe ministrit përgjegjës; organeve të qeverisjes vendore, me prefektin, këshillat e qarqeve; bashkitë, këshillat bashkiakë etj.
I dyti – Organet shtetërore të specializuara. Janë pjesë e administratës shtetërore, që formojnë një sistem unik të policimit; realizojnë shërbime për të parandaluar shkeljet ligjore, ekzekutuar ligjin dhe mbrojtur rendin publik. Nisur nga përgjegjësitë dhe pushteti (kompetencat) që ushtrojnë, këto mund t’i ndajmë në Polici administrative (Inspektoratet e ndryshme, policia bashkiake, agjencia e mbrojtjes civile, agjenci të tjera ligjzbatuse); Polici e sigurisë (Policia e Shtetit, e Burgjeve, shërbimi i mbrojtjes e shpëtimit nga zjarri) etj. dhe Polici gjyqësore (Policia e Shtetit dhe institucione të tjera të ngarkuara nga ligji).
Parë veças rolin dhe kontributin e këtyre institucioneve të specializuara, mund të arrish në vlerësime pozitive, për shkak të shifrave që ato paraqesin; por vlerësuar në kompleks si sistem policimi, produkti i tyre në fushën e sigurisë nuk është ai i dëshiruar.
Siguria publike lidhet me shkallën (nivelin) e mbrojtjes e garantimit të lirive e të drejtave themelore të njeriut nga ngjarje e burime të ndryshme të rrezikut. Ajo përfshin (përkëmbehet) me atë individuale, të brendshme, të komunitetit, njerëzore etj.; dhe si e tillë, ndikon në cilësinë e jetës së qytetarëve, ndaj dhe është e diskutueshme në mjedisin ku jetojmë
Ju evidentoni si aktor përgjegjës edhe sipërmarrjen private, shoqërinë, qytetarët; ç’lidhje ka kjo me sigurinë?
Ka shumë. Sipërmarrja private, shoqëria dhe qytetarët, janë aktorë dhe faktorë për sigurinë. Ata janë shumë të interesuar për sigurinë; sa më e lartë të jetë ajo, aq më shumë përfitojnë e gëzojnë ata. Pa përfshirjen e tyre në zhvillimin e shërbimeve e standardeve të sigurisë dhe qeverisjes në përgjithësi, është e pamundur të garantohen siguria individuale e ajo publike.
Ndaj gjithë sipërmarrja, media, shoqëria me organizmat e saj dhe vetë qytetarët duhet të angazhohen në zhvillimin dhe mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore. Rol të veçantë kanë shoqëritë e sigurisë private, organizmat e ndryshme si institute, organizata, shoqata, klube etj., të ngritura nga qytetarët, të pavarura nga shteti që punojnë me projekte konkrete për të drejtat e liritë e njeriut, problemet ekonomike, kulturore, shëndetësore, shkencore; për shtresa, mosha apo grupe të caktuara të shoqërisë.
Roli dhe kontributi i sipërmarrjes private dhe qytetarëve në fushën e sigurisë është i madh e pazëvendësueshëm, por duhet pranuar se këtij faktori i mungon vlerësimi, mbështetja, adresimi dhe koordinimi me aktorët e tjerë shtetërorë e shoqërorë. Formalizmi i pjesëmarrjes në problemet e qeverisjes të sigurisë dhe transparenca e ulët, çon në shmangie, pasivitet e mos mbështetje të qeverisjes në punën e saj.
Cili është roli i sistemit të drejtësisë në fushën e sigurisë?
Sistemi i drejtësisë përbën një komponent të rëndësishëm për mbrojtjen dhe garantimin e sigurisë. Ai vërtet është pushtet i veçantë e i pavarur, por me shërbimin që afron, kontribuon pozitivisht ose negativisht për sigurinë individuale e atë publike. Reforma e zgjatur në sistemin e drejtësisë, ka ulur ndjeshëm kapacitetet dhe cilësinë e sistemit te drejtësisë; për rrjedhojë, korrupsioni brenda gjyqësorit dhe vonesat në gjykimin e çështjeve të ndryshme kanë krijuar pasiguri e dëmtuar rëndë besimin në organet e drejtësisë.
Secili nga komponentët e mësipërm përfshin në vetvete një sërë aktorësh me përgjegjësi e kompetenca dhe, si të tillë, janë faktorë që ndikojnë për mirë ose keq në nivelin e sigurisë. Kush pretendon se ka vetëm të drejta dhe duhet të jetë vetëm konsumator i sigurisë, e ka gabim sepse me heshtjen/pasivitetin/abuzimin në detyrë apo shkeljet e ligjit, dëmton sigurinë publike përfshirë dhe të drejtat e tij.