Дзед Талаш без глянцу

у канцы мінулага года споўнілася 170 гадоў з дня нараджэння васіля ісакавіча талаша. аднак у жыццёвай мітусні гэта падзея была мала заўважана шырокай грамадскасцю. а між тым імя гэтага чалавека ў свой час у беларусі было ва ўсіх на слыху, пра адважнага дзеда талаша ведаў і стары і малы, пра яго гераізм афіцыйна пісалі газеты, а негалосна хадзілі небыліцы… каб высветліць, што і як было на самай справе і якія старонкі ў жыццяпісе легендарнага дзеда талаша раней замоўчваліся яго хранікёрамі, мы выправіліся на Петрыкаўшчыну – малую радзіму героя.

«Спакойна і павольна, як у зачарованым сне, утуліўшыся ў балоты, нясе Прыпяць сухадоламу Дняпру сваю багатую даніну. Не спяшаецца яна выносіць дабро палескіх балот. А яго так многа, што ўсё роўна, спяшайся не спяшайся, а гэтай работы ёй хопіць на доўгія гады…» – адразу згадваецца завучанае ў школе, калі трапляеш у вёску Навасёлкі, дзе жыў Талаш. Дзякуючы таленту Я. Коласа, які ў сваёй аповесці «Дрыгва» апісаў гэты куток, тут усё здаецца знаёмым. Неяк самі па сабе прыходзяць на ўспамін і многія апісаныя пісьменнікам акалічнасці жыцця яго літаратурнага героя. Думаецца, такое адчуванне ўласціва ўсім, хто больш-менш старанна вывучаў у школе «Дрыгву». Таму, відаць, паўтарацца пра тое, як жыў дзед Талаш пад панскім прыгнётам і як у часы грамадзянскай вайны змагаўся з белапольскімі акупантамі, няма асаблівай патрэбы. Калі ж у каго яна ёсць, перачытайце Коласаў твор – ён і сёння складзе канкурэнцыю любому дэтэктыву.

Завочнае знаёмства

А між тым імя старога палешука Васіля Талаша, які не стаў мірыцца з прысутнасцю іншаземных захопнікаў і, маючы за плячыма шаноўны ўзрост, арганізаваў партызанскі атрад, каб змагацца з ворагам, атрымала ўсебеларускую вядомасць у сярэдзіне 1930-х гадоў, адразу ж пасля з’яўлення на паліцах бібліятэк і кнігарняў прысвечанай тым падзеям аповесці «Дрыгва». Чытачы захапляліся мужнасцю і гераізмам галоўнага героя твора, высока цанілі ваяцкія здольнасці, актыўна цытавалі яго трапныя выразы… і практычна ўсе былі перакананыя, што Я. Колас да драбніц спісаў вобраз з рэальна існуючага жыхара петрыкаўскай вёскі Навасёлкі дзеда Талаша.

На справе ж усё было не зусім так. «Дрыгву» пісьменнік ствараў з канца 1932 і ў 1933 годзе, не будучы асабіста знаёмым з прататыпам галоўнага героя свайго твора. А штуршком для яго напісання паслужыў наступны выпадак. Летам 1932 года адразу трыма акадэміямі навук – Усесаюзнай, Беларускай і Украінскай – была арганізавана экспедыцыя на Палессе з мэтай комплекснага вывучэння гэтай унікальнай тэрыторыі. Удзельнікі зладзілі вандроўкі ці не ва ўсе палескія вёскі і мястэчкі, у якіх сустракаліся з шаноўнага ўзросту жыхарамі і запісвалі ад іх мясцовыя легенды і паданні, звычаі і абрады, прасілі падзяліцца ўспамінамі пра памятныя падзеі ранейшых часоў і г.д. У вёсцы Навасёлкі, што пад Петрыкавам, даследчыкі завіталі ў госці да 88-гадовага Васіля ісакавіча Талаша, які і распавёў ім пра многія прыгоды са свайго доўгага жыцця.

У час разбору і аналізу здабыткаў творчадаследчыцкага дэсанта на Палессе сшытак з тымі ўспамінамі зацікавіў кіраўніка экспедыцыі ад Беларускай акадэміі навук ВасіляШчарбакова.Ёніперадаўіхсваймудобраму знаёмаму Якубу Коласу. Пісьменніцкі нюх не падвёў і творцу – жыццяпіс палескага доўгажыхара так захапіў народнага паэта, што адразу ж быў узяты ім за аснову чарговага мастацкага твора. і толькі пасля выхаду ў свет «Дрыгвы» Я. Колас у 1934 годзе прызнаўся чытачам газеты «Літаратура і мастацтва»: «Чым падкупляў мяне гэты расказ? Цікава была сама ідэалагічная эвалюцыя старога жыхара глухога Палесся, як ён з чалавека непісьменнага, адсталага фармаваўся ў свядомага старонніка савецкай улады і актыўнага барацьбіта за яе, а значыць і за свае класавыя інтарэсы. Вось