П арадоксы рэвалюцыі

Што адбылося ў оршы і сянно ў жніўні 1918 года?

Паводле ўстойлівага стэрэатыпу, бальшавікі, захапіўшы ўладу ў кастрычніку 1917 года, адразу пачалі стварэнне дзяржавы, заснаванай на выключным дыктаце іх партыі. аднак гэта не так. спачатку яны дэкларавалі і часткова выконвалі на практыцы ідэю кааліцыі з блізкімі рэвалюцыйна-дэмакратычнымі партыямі. галоўным саюзнікам бальшавікоў і партнёрам па ўрадавай кааліцыі сталі левыя эсэры. супрацоўніцтва дзвюх партый скончылася пасля заключэння брэсцкага міру. левыя эсэры рашуча выступалі супраць замірэння з кайзераўскай германіяй і перайшлі ў апазіцыю. яны імкліва набіралі палітычныю вагу ў краіне, у тым ліку на неакупаванай тэрыторыі беларусі. Падзеі 6 ліпеня 1918 года, вядомыя як «леваэсэраўскі мяцеж», выклікалі маштабныя рэпрэсіі з боку кіруючай партыі супраць нядаўніх паплечнікаў. Па краіне пракацілася хваля леваэсэраўскіх выступленняў. да іх звычайна адносяць і ўзброеныя сутыкненні ў оршы і сянно ў жніўні 1918 года. здавалася, гэты эпізод айчыннай гісторыі стаў хрэстаматыйным. тым не менш тут пакуль больш пытанняў, чым адказаў. архіўныя дакументы і супастаўленне розных версій таго, што адбылося амаль сто гадоў таму, даюць магчымасць дакладна аднавіць карціну тых драматычных падзей.

ЗКарэнны пералом

абойства левымі эсэрамі ў Маскве германскага пасла графа В. Мірбаха 6 ліпеня 1918 года і наступныя падзеі, вядомыя як «леваэсэраўскі мяцеж», адыгралі важную ролю ў гісторыі рэвалюцыйнай Расіі. Яны канчаткова разарвалі адносіны паміж бальшавікамі і левымі эсэрамі. 15 ліпеня 1918 года Усерасійскі ЦВК прыняў рэзалюцыю пра абмежаванне доступу прадстаўнікоў партыі левых сацыялістаўрэвалюцыянераў (ПЛСР) у Саветы ўсіх узроўняў [1, с. 36].

Гэтае супрацьстаянне не толькі адбілася на ўнутранай сітуацыі ў краіне, але аказала ўплыў на ўспрыняцце бальшавісцкага рэжыму сусветнай супольнасцю. Галандскі даследчык Б. Наардэн адзначае, што менавіта на 1918 год прыпаў пік негатыўнага стаўлення еўрапейцаў да Расіі, і не апошнюю ролю тут адыграў разгром бальшавікамі сваіх палітычных апанентаў [2, р. 295–296].

У савецкай, а таксама ў сучаснай беларускай, расійскай і заходняй гістарыяграфіі існуе вялікі спектр меркаванняў у дачыненні да прычын, абставін і наступстваў «леваэсэраўскага мяцяжу» 6–7 ліпеня 1918 года. Адны гісторыкі сцвярджаюць, што левыя эсэры мелі намер забіць У.і. Леніна і іншых савецкіх кіраўнікоў [3, с. 240]. Некаторыя аўтары лічаць, што ў гэтыя дні ўвогуле мела месца правакацыя бальшавікоў, а менавіта ВЧК, якая «падставіла» левых эсэраў [4, с. 5, 235–240]. Неабходна прыняць пад увагу і погляд тых даследчыкаў, якія ацэньваюць ліпеньскую сітуацыю як непрадуманую спробу кіраўніцтва ПЛСР ажыццявіць антыўрадавае выступленне, што і выкарысталі бальшавікі ў сваіх палітычных мэтах [5; 6; 7]. Частка навукоўцаў працягвае адстойваць пункт гледжання пра загадзя падрыхтаваны антысавецкі мяцеж [8, с. 66–77].

Падзеі ліпеня 1918 годзе ў Маскве мелі рэзананс і ў рэгіёнах. Не была выключэннем Заходняя вобласць РСФСР, у склад якой уваходзілі Смаленская і неакупаваныя германскімі войскамі часткі Віцебскай і Магілёўскай губерняў. Звесткі пра забойства графа В. Мірбаха і мяцеж у Маскве прыйшлі ў Заходнюю вобласць 6–7 ліпеня, у суботу і нядзелю, а ўжо 8 ліпеня Аблвыкамзах распаўсюдзіў зварот «Да насельніцтва