ЛЮДЗІ ЗАГАДКАВАГА ПАЛЕССЯ
Ёсць на беларускай зямлі месца, якое адрозніваецца ад іншых сваім непаўторным хараством і каларытам. Гэта – Палессе. Беларускі класік Уладзімір Караткевіч, які добра ведаў і любіў яго, аднойчы напісаў у сваіх дзённіках – «Палессе нельга разгадаць». Але мы паспрабуем дакрануцца да вытокаў, раскрыць таямніцы гэтага непаўторнага беларускага краю праз людзей, якія жывуць там, дзе іх малая радзіма. І людзі гэтыя – палешукі...
Вядомы этнограф, археолаг і публіцыст Адам Кіркор у адным з тамоў сваёй фундаментальнай працы «Живописная Россия», выдадзеным у 1882 годзе, даследаваў Літоўскае Палессе, аб’ядноўваючы гэтым паняццем тры губерні: Ковенскую, Гродзенскую і Віленскую. Вялікую ўвагу ён удзяліў прыродзе Палесся, намаляваў вельмі вобразны партрэт насельнікаў гэтых мясцін: «Чалавек, які жыве пад уплывам дзікай прыроды, захаваў свае асаблівыя рысы. Палешукі – аўтахтоны гэтай краіны, наследнікі старажытнага славянскага племя будзінаў, засялялі, па словах Герадота, усю краіну ад вярхоўяў Прыпяці да Дона. Жыццё гэтых людзей, пакінутых лёсам на вечную барацьбу з прыродай, выпрацавала асаблівыя рысы, погляды, паняцці. Сама прырода паказала палешуку шляхі для яго нястомнай дзейнасці. Яна зрабіла яго земляробам, жывёлаводам, паляўнічым, рыбаловам, у чым ён дасягнуў найвышэйшай дасканаласці. Яго поспехі – вынік тысячагадовай барацьбы, якую ён вядзе са стыхіяй. Пасяліце на берагі Прыпяці жыхара любой іншай краіны – ён загіне, паляшук жа будзе мець адносны поспех. Ён дзіця сваёй прыроды, ён верны запаветам продкаў...»
Прайшлі стагоддзі. У наш час палешуку, каб выжыць, ужо не трэба так апантана змагацца з прыродай. Ён зразумеў, што больш карысна і выгадна гэтую прыроду аберагаць. Дзякуючы такому падыходу, у чэрвені 1969 года быў арганізаваны Прыпяцкі дзяржаўны ландшафтна-гідралагічны запаведнік. У 1996 годзе запаведнік пераўтвораны ў Нацыянальны парк «Прыпяцкі», які раскінуўся на тэрыторыі Жыткавіцкага, Лельчыцкага і Петрыкаўскага раёнаў Гомельскай вобласці і займае сёння больш за 88 тысяч гектараў. Тут спалучаюцца прыродаахоўная, навукова-даследчая, рэкрэацыйна-турыстычная, эколагаасветная дзейнасць, лясная, паляўнічая і сельская гаспадарка, рыбаводства і дрэваапрацоўка. Сучасная тэрыторыя
парку служыць для захавання комплексу ракі Прыпяць як эталона прыродных ландшафтаў, сховішча генетычнага фонду расліннага і жывёльнага свету Беларускага Палесся. Найбольшае багацце тут – лес. Ён унікальны для ўсёй Усходне-Еўрапейскай раўніны. Асаблівую каштоўнасць маюць дубы. Ёсць такі факт. Менавіта яны ў канцы ХVIII стагоддзя зацікавілі англічан. Была створана спецыяльная кампанія, якая выкупіла Тураў і занялася нарыхтоўкай тысячагадовых дубоў. іх сплаўлялі аж у Херсон. Аб варварскім абыходжанні з прыродай дайшла чутка да расійскага імператара Паўла і, які загадаў скасаваць кантракт з англічанамі, што і было зроблена. Грошы за Тураў былі вернуты, а прыпяцкія лясы пераведзены ў расійскую казну. Паквапіліся на прыпяцкія дубы і немцы, але таксама не паспелі ажыццявіць задуманае. Мабыць таму спецыялісты Нацыянальнага парку пасадзілі вакол Ляскавічаў на 200 гектарах новы дубовы гай. Такім чынам палешукі яшчэ раз паказалі, што яны не толькі ўмеюць клапаціцца аб навакольнай прыродзе, але і памнажаць яе багацці.
Палессе – не проста тэрыторыя з мноствам балот і дуброў. Палессе – гэта велізарны рэгіён, які яднае чатыры краіны – Беларусь, Украіну, Расію, Польшчу. А старажытны Тураў і вёска Ляскавічы – своеасаблівы эпіцэнтр агромністага палескага краю.
Усе палешукі чатырох краін вельмі падобныя. і найперш характарам. Якая іх галоўная рыса? Бадай, працавітасць. Яны ніколі, нават у самыя цяжкія часы, не апускалі рукі, не ўцякалі ад вялікай вады, якая кожную вясну не толькі падступала да падворкаў, але залівала прысядзібныя ўчасткі і драўляныя хаты. Яны ведалі: паводка прыносіць і карысць, бо там, дзе была вада, можна атрымаць выдатны ўраджай, а ў нізкіх месцах, дзе вада засталася, лёгка налавіць рыбы.
Рупнасцю жыхароў некалі маленькая вёсачка Ляскавічы ператварылася ў адзін з лепшых у краіне аграгарадкоў, куды ахвотна едуць на пастаяннае месца жыхарства людзі з іншых мясцін. За апошнія 15 гадоў тут пабудавалі амаль 200 дамоў і кватэр, у мясцовай школе прыбавілася вучняў, звініць дзясяткамі галасоў дзіцячы садок. Дынамічна развіваецца сельгаспрадпрыемства «Агра-Ляскавічы» – гаспадарка, правапераемніца створанага ў вёсцы 90 гадоў таму калгаса. У 2019 годзе тут адбылася рэарганізацыя – рашэннем Савета Міністраў Беларусі акцыі акцыянернага таварыства, што былі ва ўласнасці дзяржавы, на агульную суму 21,83 млн рублёў перададзены дзяржаўнай прыродаахоўнай установе, і цяпер «Агра-Ляскавічы» падпарадкоўваюцца Нацыянальнаму парку «Прыпяцкі» Кіраўніцтва справамі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.
– Мы здолелі стварыць выдатную інфраструктуру турызму, – гаворыць генеральны дырэктар Нацыянальнага парку «Прыпяцкі» Сцяпан Бамбіза. – Яна працуе эфектыўна, з добрым прыбыткам, які прыносіць і высокарэнтабельная паляўнічая гаспадарка: зарабляем штогод больш за 2 мільёны долараў. Нас ведаюць не толькі ў Еўропе, але і ў Амерыцы і Азіі. Колькасць замежных гасцей пастаянна расце. Акрамя таго, дзейнічае дрэваапрацоўчы комплекс, які таксама дае нядрэнную выручку. Частка заробленых сродкаў ідзе на развіццё сельскай гаспадаркі.
Зараз у РСУП «Агра-Ляскавічы» працуюць каля 200 чалавек. У гаспадарцы амаль 4 тысячы галоў буйной рагатай жывёлы, з іх прыблізна 1700 галоў мясных парод размяшчаюцца на новай нядаўна пабудаванай ферме. Не адстаюць мясцовыя сельгасвытворцы і ад тэхнічнага прагрэсу: ёсць ферма, на якой амаль 300 кароў дояць… робаты. Спачатку для палешукоў гэта было як цуд. Але да такой інавацыі прызвычаіліся хутка – як-ніяк работа жывёлаводаў стала значна лягчэйшай. Паспяховая вытворчасць, добрыя ўмовы працы, зручнасці пражывання ў аграгарадку прыцягваюць у «Агра-Ляскавічы» і моладзь, і больш сталых людзей. З кадрамі тут праблем няма…
Палешукі – людзі не такія простыя, як іншы раз здаецца. Асабліва гэта бач
на ў выпадках, калі нехта паквапіцца на тое месца, дзе яны нарадзіліся, дзе вядуць гаспадарку, да якога, як кажуць, прыкіпелі. Гэта яскрава праявілася ў нядаўняй сітуацыі вакол возера Чырвонае (а па-мясцоваму Князь-возера) у Жыткавіцкім раёне. Яно – самае буйное ў Гомельскай вобласці і трэцяе па памеры ў краіне. Канфлікт узнік пасля таго, як пайшла інфармацыя, што яго плануюць цалкам перадаць Нацыянальнаму парку «Прыпяцкі». Жыхары вёсак, недалёкіх ад возера, усхваляваліся не на жарт, маўляў, яны больш не змогуць лавіць там рыбу, бо будзе забаронена.
Трывога людзей набыла выгляд петыцыі ў Адміністрацыю Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. Кіраўнік дзяржавы знайшоў час, каб самому ўнікнуць у праблему і, добра ведаючы характар палешукоў, вырашыў не даручаць яе мясцовым уладам, а накіраваў у зону канфлікту кіраўніка свайго штаба Н.і. Качанаву, якая з усёй уласцівай ёй уважлівасцю і прынцыповасцю паставілася да справы. Спачатку Наталля іванаўна наведала аграгарадок Ляскавічы, дзе знаходзіцца кіраўніцтва Нацыянальнага парку, а затым прыняла ўдзел у нечарговым пасяджэнні Жыткавіцкага райвыканкама. Выснова з усяго даволі простая: канфлікт, як кажуць, нарадзіўся на пустым месцы, прычына яго – у недастатковым
інфармаванні людзей з боку мясцовай улады. Урэшце з’явілася спецыяльнае распараджэнне Прэзідэнта Беларусі, у якім улічваліся інтарэсы ўсіх бакоў: мясцовым жыхарам дазволілі займацца рыбалоўствам, а вось арганізацыя палявання стала прэрагатывай Нацыянальнага парку «Прыпяцкі». Пры гэтым мясцовым кіраўнікам нагадалі: прыродныя багацці трэба выкарыстоўваць ашчадна, каб яны засталіся будучым пакаленням, аднак і цяпер насельніцтва павінна мець магчымасць імі карыстацца…
Палешукі адметныя яшчэ і тым, што старанна захоўваюць унікальныя народныя абрады, сакрэты драўляных рамёстваў, рэцэпты вельмі смачных страў. Усё гэта можна ўбачыць на міжнародным фестывалі этнакультурных традыцый «Покліч Палесся», які раз у два гады праходзіць у Ляскавічах. А пачалі праводзіць гэтае мерапрыемства ў 2014 годзе ў мэтах захавання найбольш цікавага этнаграфічнага багацця даўніны – каб пакінуць спадчыну для будучых пакаленняў. Сярод традыцый, што нарадзіліся на фестывалі, прысуджэнне звання «Ганаровы паляшук». Першым яго быў удастоены Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь. Як адзначалася ў прадстаўленні да ўзнагароды, Аляксандр Лукашэнка «ўсёй сваёй душой любіць гэты дзіўны край, пад яго кіраўніцтвам распрацавана дзяржаўная праграма сацыяльнаэканамічнага развіцця і комплекснага выкарыстання прыродных рэсурсаў Прыпяцкага Палесся». Такое ж званне за значны ўклад у сацыяльна-эканамічнае развіццё гэтага рэгіёна, захаванне і адраджэнне культурных традыцый атрымалі, апроч іншых, дырэктар цэнтра драўлянай скульптуры ў вёсцы Цярэблічы Столінскага раёна іван Супрунчык і генеральны дырэктар Нацыянальнага парку «Прыпяцкі» Сцяпан Бамбіза. Прынамсі, падчас урачыстай цырымоніі кожнаму Ганароваму палешуку ўручаецца спецыяльны дыплом, статуэтка і выраблены па старажытнай тэхналогіі сувенірны слуцкі пояс.
Палешукі – людзі таленавітыя. За што ні возьмуцца – усё ў іх выходзіць спрытна і прыгожа. Напрыклад, іван
Піліпавіч Супрунчык можа з дапамогай адной толькі сякеры зрабіць адмысловую скульптуру чалавека ці звера. У вёсцы Цярэблічы Столінскага раёна іван Піліпавіч стварыў уласную школу разьбярства па дрэве. А яшчэ ён піша цікавыя карціны. Патомны паляшук арганізаваў у вёсцы ў 1996 годзе ўнікальны Музей этнаграфіі, у якім сабраны больш за паўтары тысячы прадметаў старадаўняга народнага мастацтва і побыту жыхароў Палесся. У 2001 годзе майстар удастоены спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь дзеячам культуры і мастацтва ў намінацыі «народная творчасць». А ў 2009-м за вялікі асабісты ўклад у захаванне гісторыка-культурнай спадчыны яму прысвоена званне «Ганаровы грамадзянін Столінскага раёна». Як вянец усяму – прысваенне 75-гадоваму майстру звання «Ганаровы паляшук».
Яшчэ адзін вядомы разьбяр па дрэве з Палесся – Аляксандр Масла. Ён нарадзіўся ў вёсцы Беразіна Жыткавіцкага раёна. Усе прыгожыя скульптуры ў Рэзідэнцыі Дзеда Мароза ў Белавежскай пушчы, а таксама домік гэтага казачнага персанажа зроблены Аляксандрам. На маё пытанне, адкуль у яго гэты талент, Аляксандр адказаў вельмі коратка: «З лесу. Ён дае здольнасць і натхненне. Вось чаму трэба часцей там бываць».
Каб яшчэ раз пераканацца ў творчай адоранасці палешукоў, наведайце хату Вольгі Казловіч у вёсцы Галубіцы. Перад вамі паўстануць яе цудоўныя творы. Гэтыя непаўторныя карціны майстрыха робіць са звычайных нітак. Вышывае Вольга Рыгораўна крыжыкам – спосабам, які нарадзіўся ў Кітаі ў сярэдзіне першага тысячагоддзя да нашай эры.
– Раней, калі жыла ў Ляскавічах, вышывала гладдзю, – кажа яна. – Але потым зразумела, што крыжыкам атрымліваецца больш прыгожа і вобразна.
Работы Вольгі Рыгораўны неаднойчы экспанаваліся на розных выставах і заўсёды мелі поспех у наведвальнікаў. Любімая тэма мастачкі – родная палеская прырода. Ды як жа можа быць інакш, калі навокал пануе такое хараство?!
А гэта гісторыя пра зусім юную паляшучку Настассю Фелькіну. З нагоды рэспубліканскага конкурсу «Я гэты край Радзімаю заву» вучаніца 11-га класа Брынёўскага дзіцячага сада – сярэдняй школы напісала ў адзін з часопісаў: «Не хачу здацца вам вельмі пафаснай, але сваю малую радзіму я вельмі люблю, хоць вёсцы маёй паставілі «дыягназ» неперспектыўнай. А жывуць у ёй шчырыя і працавітыя, гасцінныя і дружныя людзі, якія робяць усё, каб не знікла з геаграфічнай карты Беларусі наша вёска. Няма ў нас славутых спартсменаў, палітыкаў, вучоных, але ёсць у нас народ... Вашай увазе я прапаную сваё вершаванае эсэ «Гісторыя майго ручніка», у ім расказваецца пра майго стрыечнага дзядзьку, які адрадзіў у нашай вёсцы народны промысел – ткацтва».
Героем аповеду дзяўчыны стаў трыццацігадовы жыхар вёскі Брынёў Уладзімір Шыбайла, які ў 2014 годзе нечакана для сябе загарэўся ідэяй аднавіць кросны. Збіраў іх па дэталях з падворкаў аднавяскоўцаў, наладжваў з дапамогай бабуль-майстрых. Цяпер Валодзя ўмела навівае і тчэ. Атрымліваецца не проста палатняная тканіна. Майстар з гонарам дэманструе ўласныя дасягненні: ручнікі, пакрывалы, палавікі з каляровымі ўзорамі... Кожны выраб асаблівы, упрыгожаны ўзорам. Яго мара, як сам прызна
ецца, – дасягнуць у ткацтве мастацкага ўзроўню мамы і бабулі.
Сапраўдны паляшуцкі характар у генеральнага дырэктара Нацыянальнага парку «Прыпяцкі» Сцяпана Мікалаевіча Бамбізы. Прырода для яго – таямнічае наваколле, якое раскрываецца толькі перад чалавекам з чыстымі думкамі і светлай душой. і ён прытрымліваецца гэтага правіла вось ужо больш за дваццаць гадоў, на працягу якіх кіруе вялікай і складанай гаспадаркай «Прыпяцкі». Такія адносіны хутчэй за ўсё ад продкаў, якія пачалі жыць тут у Ляскавічах – ля Прыпяці, сярод дубоў-волатаў і неабсяжных балот ажно ў ХVI стагоддзі.
Прадзед Сцяпана Бамбізы ў часы Расійскай імперыі працаваў лясным ахоўнікам. Ды вельмі ж шчыраваў: браканьеры ды глумліўцы лесу ніяк не маглі здзейсніць сваю брудную справу – на шляху іх заўсёды паўставаў гэты чалавек. Аднойчы зладзеі высачылі ахоўніка ў глухім гаі, прывязалі да дрэва, каб яго з’елі драпежныя звяры ці загрызлі камары. Але той праявіў кемлівасць і вызваліўся з путаў. Пра гэты выпадак стала вядома нават цару. За прынцыповасць і стараннасць смелага ахоўніка ўзнагародзілі медалём.
Дзед Сцяпана Бамбізы таксама ўсё жыццё працаваў лесніком. і гэтак жа рупліва выконваў свае абавязкі. Любіў і шанаваў прыроду і бацька Мікалай, які ў гады Вялікай Айчыннай вайны прайшоў франтавымі дарогамі ад Масквы да Будапешта. Сцяпан Мікалаевіч з маленства і назаўжды запомніў наказ дзеда і бацькі, што прыроду трэба ўспрымаць як храм. Менавіта ўзгадваючы гэта, кінуўся ён на «абарону» родных лясоў і балот, калі ўзнікла ідэя распрацоўваць адкрытым спосабам вялікія паклады бурага вугалю, знойдзеныя на тэрыторыі Жыткавіцкага раёна. Нават дайшоў да кіраўніка дзяржавы і пераканаў яго, што эканамічная выгада ад рэалізацыі гэтага праекта не пераважыць шкоду, нанесеную прыродзе і людзям.
Адміністрацыйны будынак Нацыянальнага парку «Прыпяцкі» знаходзіцца на вуліцы, якая носіць імя Аляксандры Глушко. Яе імя прысвоена і школьнай піянерскай дружыне Ляскавіцкай сярэдняй школы. Перад нападам фашысцкай Германіі на СССР Саша толькі скончыла сямігодку з пахвальным лістом. Наперадзе, здавалася ёй, такое вялікае, цікавае жыццё… Аднак вайна перакрэсліла ўсе мары. Калі ў вёску прыйшлі ворагі, яны схапілі юнакоў і дзяўчат, у тым ліку і Сашу, каб накіраваць на катаржныя работы ў Германію. Па дарозе ёй удалося ўцячы і вярнуцца ў родную вёску. Далей шлях пралягаў у партызанскі атрад. Адважную, рашучую дзяўчыну камандаванне ўключыла ў склад дыверсійнай падрыўной групы. Не раз яна разам з іншымі партызанамі хадзіла на чыгунку, удзельнічала ў дыверсіях.
Пасля адной з іх восенню 1943 года падрыўнікі вярталіся ў размяшчэнне атрада. Каля вёскі Ляскавічы натрапілі на групу немцаў і паліцаяў, якія накіроўваліся ў Петрыкаў. Завязалася перастрэлка. Сашу паранілі, у непрытомным стане яе схапілі ворагі. Фашысты доўга дапытвалі 17-гадовую партызанку. Як маглі, вылюдкі здзекаваліся з яе, патрабуючы паказаць размяшчэнне партызанскага атрада. Саша маўчала… Нічога не дамогшыся, ворагі расстралялі патрыётку.
На тэрыторыі Ляскавіцкага сельскага савета дзевяць вёсак. Сярод іх дзве з незвычайнымі для Палесся назвамі – Серп і Молат. Як расказала настаўніца беларускай мовы і літаратуры Брынёўскага дзіцячага сада – сярэдняй школы Марына Барысава, яны ўзніклі пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі. У пачатку 1918 года, калі сяляне прагналі памешчыка, прысланы ўладай землямер прыехаў наразаць ім зямлю для карыстання. Чалавек гэты насіў фуражку, на какардзе якой была выява – серп і молат. Так і назвалі дзве вёскі...
Паводле слоў Марыны Уладзіміраўны, палешукі, уладальнікі мясцовых зямель, вялі актыўны гандаль з замежжам. З гэтым звязана гісторыя яшчэ адной вёскі – Піліпоны. Тамтэйшыя жыхары ў спецыяльных печах перапрацоўвалі драўнінны вугаль, гналі дзёгаць. Старэйшага з такіх умельцаў звалі Піліп. Так і пачалі называць гэтую мясцовасць.
Прынамсі, сама Марына Уладзіміраўна Барысава таксама вартая таго, каб пра яе расказаць. Гэта вельмі яскравая асоба, выдатны даследчык, настаўнік вышэйшай кваліфікацыйнай катэгорыі і, як кажуць, чалавек адкрытага сэрца. Педагог распрацавала схему работы з вучнямі рознага ўзроўню здольнасцей і далучае да краязнаўчай работы, вучыць дзяцей любіць свой край, сваю малую радзіму. Яе вучні былі ўдзельнікамі і пераможцамі раённых і абласных творчых спаборніцтваў: «Гавары са мной па-беларуску», «Жывая класіка», Мележаўскіх чытанняў, «Кніга – пачатак усіх навук», іі абласнога літаратурнага конкурсу «Табе пяю, мая малая радзіма», конкурсу юных экскурсаводаў «З чаго пачынаецца Радзіма», рэспубліканскага конкурсу метадычнай літаратуры і педагагічнага вопыту ў дапамогу арганізатарам турысцкакраязнаўчых работ з дзецьмі і моладдзю і іншых. Штогод Марыне Уладзіміраўне ўдаецца так падрыхтаваць сваіх вучняў, што яны становяцца пераможцамі хто раённага, а хто і абласнога этапаў рэспубліканскай алімпіяды па беларускай мове.
Яшчэ адна выкладчыца беларускай мовы і літаратуры, з якой мне пашчасціла пазнаёміцца на Палессі, – Валянціна Мікалаеўна Садкова. Яна працуе ў Ляскавіцкай сярэдняй школе.
– У нашай сям’і тры педагогі, і кожнаму з нас хацелася рабіць так, каб ад працы багацела радзіма, красавала, радуючы чалавека, – расказвае настаўніца. – Мой муж, іван Барысавіч, выкладчык фізікі і працоўнага навучання, усяго сябе прысвяціў падрастаючаму пакаленню. Асабліва любіў займацца з тымі вучнямі, якія цікавіліся тэхнікай, рознымі фізічнымі і астранамічнымі з’явамі. Не лічыў за цяжар устанавіць тэлескоп і позна вечарам з вучнямі назіраць за зоркамі або за зацьменнем месяца. Наша старэйшая дачка, Алена, таксама настаўніца: выкладае фізіку і электратэхніку ў мазырскім ліцэі. У горадзе, вядома ж, напаўняльнасць класаў не тое, што ў вёсцы. У яе групе да трыццаці навучэнцаў, але ж не скардзіцца, мусіць, знаходзіць падыход да іх. Калі ёсць жаданне, з’явіцца ўменне... Пра сябе скажу так: калі сустракаешся з былымі вучнямі, слухаеш, кім яны сталі, чаго дасягнулі, нават душой маладзееш і разумееш, што недарма жыццё прайшло.
У Ляскавіцкай сярэдняй школе ёсць яшчэ адна настаўніцкая дынастыя – Еўсіевічаў. Мікалай іванавіч быў дырэктарам гэтай школы, Настасся Дзмітрыеўна, яго жонка, працавала там настаўніцай матэматыкі. іх дачка, Вольга Мікалаеўна Туравец (Еўсіевіч), выкладчыца гісторыі і грамадазнаўства, нямецкай мовы. Пра
цуе ў школе з 1993 года, мае вышэйшую кваліфікацыйную катэгорыю. Разам з мужам іванам іванавічам Тураўцом, дарэчы, настаўнікам фізічнай культуры і здароўя, выгадавалі дваіх дзяцей, Анатоля і Настассю, якія таксама сваё жыццё прысвяцілі педагагічнай дзейнасці.
Акрамя дачкі Вольгі, настаўнічаў і сын Еўсіевічаў Сяргей Мікалаевіч – выкладаў матэматыку і інфарматыку ў Ляскавіцкай сярэдняй школе. Справу продкаў працягваў і яго сын, Мікалай. У 2009 годзе ён скончыў Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя М. Танка таксама па спецыяльнасці матэматыка і інфарматыка.
У кожнага з гэтых людзей у душы была і засталася назаўсёды малая радзіма, і любоў да яе яны прывівалі і прывіваюць сваім вучням.
На Палессі старанна захоўваюць не толькі тое, што створана прыродай, як у выпадку з Нацыянальным паркам «Прыпяцкі». Тут беражлівыя адносіны і да месцаў, якія зрабіў непаўторна прыгожымі сам чалавек. Прыклад таго – былы панскі парк у вёсцы Брынёў. Яго не «пакрыўдзілі», не зруйнавалі нават пры савецкай уладзе – збераглі для нашчадкаў. Тут растуць лепшыя ў Рэспубліцы Беларусь матачныя экзэмпляры ліпы венгерскай і каралінскай, ёсць таксама ліпа буйналістая, дуб чырвоны, лапіна крылаплодная, таполі Сімана і канадская, спірэя, глог – усяго 45 відаў дрэў і кустоў. У свой час гэта быў адзін з лепшых пейзажных натуралістычных паркаў, асаблівае кампазіцыйна-дэкаратыўнае значэнне ў ім мелі невялікія лясныя масівы – гаі і групы дрэў і кустоў, палянкі з асобнымі дрэвамі, некаторыя і цяпер яшчэ захаваліся.
– Мы нават афармлялі дакументы, каб надаць гэтаму цудоўнаму месцу статус культурнай сусветнай спадчыны ЮНЕСКА, – расказвае старшыня Ляскавіцкага сельсавета Вольга Янкевіч. – Шкада, нашу прапанову не падтрымалі. Але мы працягваем захоўваць парк у належным стане, тут ладзім розныя цікавыя мерапрыемствы, ушаноўваем заслужаных людзей...
Берагчы прыроду – праца нялёгкая. Гэта добра засвоіў патомны ляснік Бярэжанскага лясніцтва, што на Жыткаўшчыне, Сяргей Піліпавіч Горб. Справа ў тым, што мясціны, якія знаходзяцца пад яго кантролем, багатыя на ягады і грыбы, і сюды вельмі часта наведваюцца жыхары суседняй Украіны. Каб сабраць як мага больш дароў лесу, замежныя «госці» застаюцца ў ім не на адзін дзень, а для пражывання робяць вялікія буданы на дзясятак чалавек і болей. Будаўнічым матэрыялам служыць кара хвоі, якую зборшчыкі бязлітасна абдзіраюць са ствалоў, фактычна асуджаючы дрэвы на пагібель. Сяргею не аднойчы даводзілася разбураць такія «дамы» і праводзіць актыўную прафілактычную работу з варварамі.
Народная мудрасць гаворыць: «Калі хочаш пражыць у якім-небудзь месцы адзін год – пасей проса, калі выбіраеш сабе месца на дзясяткі гадоў – пасадзі дрэва, калі хочаш пасяліцца назаўсёды – выхавай дзіця». А вось Мікалаю і Вользе Яроц з Жыткавіч пашанцавала: у адзін дзень у іх адразу нарадзіліся два хлопчыкі і дзяўчынка. Гэта былі адны з 13 трайнят, якія летась з’явіліся на свет у Беларусі. Прынамсі, сынам Мікалай і Вольга далі імёны сваіх бацькоў – Міхаіл і Аляксандр, каб не забываліся свайго радаводу.
Палешукі любяць паўтараць, што памяць народа – гэта самае вялікае багацце, якое і называецца спадчынай. Род і народ яднаецца адным дарагім словам Радзіма. Радзіма малая і вялікая Радзіма. Не павінны забыцца, сцерціся з памяці і бацькоўская вера, матчына мова, народныя звычаі і традыцыі.
Завяршыць расказ пра людзей палескага краю хацелася б вось такімі словамі настаўніцы Марыны Уладзіміраўны Барысавай: «Я ганаруся, што, дзякуючы намаганням нашых настаўнікаў, на Палессі так шмат тых, каму неабыякавы лёс не толькі сваёй вялікай Радзімы, але і сваёй малой Бацькаўшчыны».