Малітва дзядулі Марачкі
Больш як чвэрць стагоддзя пустуе вёска Амелькаўшчына на Хойнікшчыне, якую вымушана пакінулі жыхары. Апошнія з іх выехалі аж у 1991 годзе, усё спадзяваючыся, што, можа, дазволяць ім застацца тут жыць.
Зачыніліся дзіцячы садок, школа, фельчарска-акушэрскі пункт, магазіны, а людзі ніяк не маглі пакінуць свае дагледжаныя агароды, сады, дыхтоўныя дамы. Некаторыя ўсё ж з’язджалі, ды вярталіся зноў і зноў да родных селішчаў, як толькі выпадаў вольны дзень і дазваляла здароўе. Толькі вельмі здзіўляліся, праўда, што гэтыя пабудовы літаральна праз тыдзень-два некуды знікалі: прыязджалі на машынах чужыя ўвішныя людзі, і на вачах вяскоўцаў за дзень разбіраўся моцны новы дом са звонкага смалістага бярвення. Кажуць, пранырлівыя хлопцы прадавалі такія хаты за добрыя грошы. І так жа ганарыліся сваёй практычнасцю, прадпрымальнасцю: куй жалеза, пакуль гарачае! Дык і кавалі, пакуль ніхто з даверлівых пакупнікоў не даўмеўся, адкуль гэтыя дамы вывезлі...
Адзін з землякоў дзяліўся мне: ледзь не самлеў, калі зусім недалёка, у прыгарадзе Гомеля, на адной з вуліц дачнага пасёлка ўбачыў… свой дом, пастаўлены ў Амелькаўшчыне за год да аварыі. Не паверыў вачам, перапытаў у гаспадароў, адкуль такі зайздросны зруб, такія карункавыя веранды (на якіх сам, уласнаручна, павыводзіў адметныя, аднаму яму зразумелыя ўзоры!). Людзі шчыра адказалі, што купілі: маўляў, былыя гаспадары прадавалі на знос.
Нічога не сказаў чалавек, не стаў расчароўваць дачнікаў непрыемнай для іх навіной. Грошы ж людзі, відаць, аддалі немалыя… А сам месяц употай выціраў слёзы і піў лекі. І толькі потым расказаў аднавяскоўцам, дзе і іх дыхтоўныя дамы.
Час няўмольны, ды і злыя людзі таксама “прыклалі руку” — што вывезлі, што проста спалілі. Ды ўсё роўна цягне вяскоўцаў на малую радзіму. Прыязджаюць на Радаўніцу, прыязджаюць на Тройцу — сваё прастольнае свята. Маючы новую радзіму, ніхто з нашых не забывае пра старую, бо лічаць самай ганебнай явай быць тым самым Іванам, што не памятае свайго роду і племені.
Няма хат, але ёсць дзе сабрацца землякам. Наш жа чалавек, што жыве зараз у Расіі, прадпрымальнік Алег Прыматор, паставіў тут з дапамогай землякоў-будаўнікоў каплічку, а побач — альтанку, у якой збіраемся падчас сваіх сустрэч і проста прыездаў.
І вось новая нагода для радасці, прычына для гонару за “сваіх”: яшчэ адзін наш зямляк-масквіч, паважаны і заслужаны чалавек (пра яго некалі нават пісала газета “Комсомольская правда”), сціплы і непрыкметны сярод шумнага святочнага рознагалосся Уладзімір Паўлянок, на сёлетняе свята зрабіў і свой адметны падарунак. Ён аплаціў выраб трохмятровага паклоннага крыжа, які запланавалі ўстанавіць пры ўездзе ў вёску. Складаная і няпростая работа — разьба па дрэве, ды да таго ж не па мяккай ліпе, а моцным і цяжкім для апрацоўкі дубе. Але майстар-разьбяр, для якога справа такога кшталту была не ў навіну (вырабляў нават складаныя карункавыя алтары), як і абяцаў, справіўся з ёй да вызначанай даты. Потым гатовы крыж, нягледзячы на вялікую вагу і немалы памер вырабу, трэба было забраць, прывезці, замацаваць на вызначаным месцы. Выканалі гэтую клопатную справу родныя браты нашых мецэнатаў: Аляксандр і Мікалай Паўлянкі і Віктар Прыматор, якія жывуць у Гомелі і Светлагорску.
Алег Прыматор, дарэчы, і ў гэты раз таксама не застаўся ўбаку ад дабрачыннай акцыі: вырашыў адзначыць падзею адметным памятным знакам. І такі знак быў тэрмінова выраблены, прывезены на радзіму і ўстаноўлены адначасова з крыжам. І цяпер кожны, хто праязджае ці праходзіць міма, чытае не толькі словы малітвы, нанесеныя на падножжы крыжа, але і шчымлівы надпіс на срабрыстым метале: “Зямны шлях кароткі. Памяць вечная...” І кожны чытае яго па-свойму, бачыць у гэтых словах свой асабісты глыбокі сэнс.
Многія іншыя вяскоўцы таксама вырашылі ўнесці свой пасільны ўклад у стварэнне святыні. І не толькі, няхай сабе і невялікай сумай, матэрыяльна падтрымалі добры пачын. Чаго варта, напрыклад, сціплая на першы погляд, але такая сімвалічная ініцыятыва: кожны, хто лічыў сваім абавязкам не застацца ўбаку ад добрай справы, прывёз з сабою... адзін-два, а то і больш (!) камяні, якімі калісьці звычайна брукавалі вуліцы. Цяпер жа тут сумесна ўмацавалі падножжа крыжа. Каб стаяў доўга, каб нагадваў пра памерлую, але не забытую вёску. І гэтыя камяні, як і крыж, — яшчэ адзін яскравы сімвал еднасці людзей...
У прыгарадзе Гомеля, на адной з вуліц дачнага пасёлка ўбачыў… свой дом, пастаўлены ў Амелькаўшчыне за год да аварыі
Асвечаны паклонны крыж быў на Тройцу, у час чарговай, сёмай па ліку, сустрэчы землякоў. Абрад правёў святар Ямпальскай царквы Рэчыцкага раёна айцец Віталь, што за гэтыя гады стаў блізкім і родным чалавекам кожнаму жыхару Амелькаўшчыны.
Падчас асвячэння ўзгадалі, што гэта не новая справа, а працяг традыцыі: некалі, з паўсотні год таму, пажылы вясковец, Марк Паўлянок, або проста дзед Марачка, якога ўсе ведалі і запомнілі па яго акладзістай белай барадзе, непадалёк ад свайго селішча, пад раскідзістым дубам, устанавіў пры той дарозе, якая вяла ў Барсук (вёску, дзе была бліжэйшая да Амелькаўшчыны царква) свой крыж: нягожа ж гэта, каб вёска жыла без Божага блаславення...
Старшыня сельсавета, былы партызан Уладзімір Паўлянок (а ў лясной Амелькаўшчыне ледзь не палова жыхароў перабыла ў час вайны ў партызанскім атрадзе), ушчуваў старога: “Мо не трэба?” Час тады быў атэістычны. А дзед не здаваўся: маўляў, месца непрыкметнае, хай стаіць...
І крыж стаяў доўгія гады. Да святаў дзве вясковыя бабулі прыносілі і па традыцыі наўскос завязвалі на ім вышытыя ільняныя ручнікі. А дзед Марачка штораніцы ў любое надвор’е хадзіў да крыжа маліцца.
Відаць, мала было шчырых малітваў аднаго старога, калі не выратаваў вёску і яе людзей крыж, калі выпала на іх долю такое выпрабаванне, прыйшла такая непапраўная бяда — радыяцыя, адсяленне з роднай зямлі.
І вось праз столькі год дзедава справа працягнута, спраўдзілася яшчэ раз яго запаветная мара. Не ўпотай, не ў непрыкметным месцы пастаўлены святы крыж, а на самым відным: на ўездзе ў (не хочацца казаць былую) вёску — міма ніяк не праедзеш! Ды яшчэ ў час з’яўлення такой колькасці людзей...
Цяпер не проста крыж, а яшчэ адзін помнік зніклай вёсцы стаіць тут. Бо побач пакладзены летась па распараджэнні раённай ўлады памятны камень-валун. Каля яго таксама спыняўся кожны, хто ехаў, а перш за ўсё тыя, чыё месца нараджэння — Амелькаўшчына. Назву якой, як сказала калісьці адна з былых жыхарак, Марыя Філончык, цяпер можна ўбачыць хіба што ў пашпартах. Ды і то толькі ў тых вяскоўцаў, што нарадзіліся больш за 30 год назад...
Так, на жаль, відаць, ніколі больш не будзе гэтая цудоўная назва стаяць у пасведчаннях аб нараджэнні. А так хацелася б... Ды, спадзяваемся, вёску ўсё ж будуць памятаць нашы нашчадкі. Мы робім для гэтага многае: сабраны на дыску матэрыял для фільма, у друкаваным зборніку — публікацыі апошніх год пра вёску ў сродках масавай інфармацыі рознага ўзроўню, арганізуюцца кожны год вясновыя суботнікі і траецкія сустрэчы.
І ўсё гэта — каб не перарывалася ніколі сувязь пакаленняў. Каб і надалей з усяго свету — з Беларусі, Расіі, Украіны, Германіі, Сірыі — ехалі сюды людзі з колішняй мясцовай прапіскай. Каб кожны мог з гонарам сказаць словамі з верша: “Амелькаўшчына — нашы карані!”