«Герой працы»: старонкі гісторыі
У лістападзе 1936 года ў Мінску адбыўся
XII Надзвычайны Усебеларускі з’езд Саветаў дэпутатаў. Дэлегаты падвялі вынікі абмеркавання ў Беларусі праекта новай Канстытуцыі СССР, якая павінна была быць прынята на VIII Надзвычайным Усесаюзным з’ездзе Саветаў у Маскве, а таксама абралі сваіх прадстаўнікоў.
Абмяркоўваючы ўнутранае і міжнароднае грамадска-палітычнае становішча, дэлегаты распавядалі пра сябе, жыццё ў рэгіёнах. Называлася шмат прозвішчаў працавітых грамадзян, якія ўзнімалі прамысловасць і сельскую гаспадарку.
Асабіста мяне ўразіла тагачаснае выступленне работніцы добрушскай фабрыкі «Герой працы» Васіленкі. Прывітаўшы з’езд і ўрад БССР ад імя трохтысячнай чырвонасцяжнай фабрыкі, жанчына пачала расказваць пра жыццё рабочых на прыкладзе свайго лёсу. Яна зазначыла: працуе 40 гадоў, прыйшла на прадпрыемства 12-гадовай дзяўчынкай. Мала таго, што працаваць у такім узросце прымусіла галеча сям’і, дык яшчэ і фабрыкант здзекваўся малым заробкам: 30 капеек у месяц. «І яны нам крывёю даставаліся», – гаварыла жанчына. Аднойчы працаўніцы-дзяўчынкі папрасілі кіраўніцтва надбавіць ім хоць колькі грошай, а атрымаўшы адмову, арганізавалі забастоўку. У выніку іх не толькі выгналі з фабрыкі, але і забаранілі падыходзіць да яе будынка.
Ужо дарослая, Васіленка зноў уладкавалася на фабрыку. Час быў яшчэ дарэвалюцыйны, таму ўмовы працы не адрозніваліся ад ранейшых. Заробак складаў 32 рублі на месяц, жылі яны з мужам і дзецьмі ў халупе. «Як я іх расціла? Не зважаючы на тое, што мела дзятву, мне прыходзілася працаваць 14 гадзін без адпачынку, пакідаючы малых адных дома, без усякага нагляду». Як бачым, рабочыя амаль не мелі выхаднога дня. У жанчыны не было адукацыі: яна правучылася толькі дзве зімы.
Далей у сваім выступленні дэлегатка засяродзіла ўвагу на вытворчасці «Героя працы»: у 1928 годзе прадпрыемства выпрацавала 11 700 тон паперы, у 1933-м – 18 700, у 1936-м – 31 700 (перавыканалі планавае заданне ў 30 000 тон).
«Чаму гэта, таварышы, так сталася? Таму, што нам стала жыць лепш, працаваць весялей, і ад гэтага работа спарней. У нас з’явіліся стаханаўцы. Змывальшчыца сшыткаў па плану за сем гадзін павінна змываць 7000 сшыткаў, а таварыш Старавойтаў змывае 15 000, і якасць работы добрая. Сартавальнікі паперы Мядзведзева і Мяжохіна выконваюць свой план на 140 працэнтаў, і якасць работы добрая. За апошні год у нас пастаўлена шостая моцная машына, пабудавана турбіна, якая дае 300–500 кілават электраэнергіі. Плануецца пабудаваць яшчэ адну турбіну. Ёсць электрастанцыя, якая асвятляе амаль увесь раён».
Не абмінула Васіленка і побыт Добруша. Яна засведчыла, што ў царскія часы вуліцы былі брудныя, рабочыя не мелі ўтульнага жылля. Зараз жа для працаўнікоў пабудавалі восем дамоў па 16 кватэр, а таксама гасцініцу, лазню.
Павысілася і аплата працы. Жанчына зазначыла: зарабляе 900 рублёў. «У стары час я мела маленькую халупку, а зараз у мяне вельмі прыгожы домік. Сям’я з 11 чалавек, і няма таго дня, каб у нас не было мяса на абед, вячэру і снеданне… Я маю карову і двух парасят».
З гонарам пералічвала навучальныя і працоўныя дасягненні сваіх дзяцей. «Старшы сын – тэхнічны кіраўнік Клінцоўскай тэкстыльнай фабрыкі, другі сын вучыцца слесарам, трэці ў індустрыяльным тэхнікуме на трэцім курсе, самы малодшы вучыцца ў трэцім класе сярэдняй школы. Адна дачка скончыла ФЗУ: працуе старшым рольшчыкам. Другая вывучылася на токара, трэцяя ў тэкстыльным тэхнікуме на другім курсе».
Нават з невялікай прамовы дэлегаткі бачна, як палепшылася жыццё рабочых і горада за паслярэвалюцыйны час. Калі ж пагартаць старонкі архіваў, даведваешся яшчэ больш. Напрыклад, у сакавіку 1935 года ў раёне працавалі 14 пачатковых і 5 сярэдніх школ. Да ўсенавуча далучыліся ўсе дзеці, а ў 1941 годзе ўжо было 59 школ. Высокімі тэмпамі расла колькасць бібліятэк, чырвоных куткоў. Працаўнікам «Героя працы» надавалася асаблівая ўвага. У фабрычным раёне выраслі вуліцы Кірава, Піянерская, Ульянава, Чапаева. Рабочыя падмацоўвалі здароўе ў дамах адпачынку і санаторыях, а іх дзеці – у піянерскіх лагерах.
Аўтарытэтам у гараджан карысталася фабрычная бальніца. Мясцовыя медыкі не толькі лячылі, але праводзілі вялікую санітарна-асветніцкую работу сярод насельніцтва. А Палац культуры і адпачынку імя Куйбышава, адчынены ў канцы 1920-х гадоў, хутка стаў цэнтрам культурнага жыцця ўсяго Добруша. Рабочыя «Героя працы» выступалі з канцэртамі ў горадзе і вёсках, арганізавалі хаты-чытальні ў Мар’іне і Пераросце, дапамагалі будаваць народныя клубы. У 1930-я працаўнікі фабрыкі ўзялі актыўны ўдзел у фізкультурна-спартыўным руху СССР. На прадпрыемстве дзейнічала арганізацыя абаронча-спартыўнага таварыства. Моладзь здавала нормы комплексу «Гатоў да працы і абароны».
На тэрыторыі фабрыкі ўзніклі невялікі аэрадром, вышка для парашутыстаў. У 1936 годзе юнакі і дзяўчаты «Героя працы» ўдзельнічалі ў лыжным прабегу Добруш – Масква, а ў 1937-м – у пераходзе па маршруце Добруш – Мінск з выкарыстаннем процівагазаў і дастаўкай у беларускую сталіцу рапарта аб датэрміновым выкананні плана 1936 года.
З вышыні сённяшняга часу складана пералічыць усе добрыя справы працаўнікоў папяровай вытворчасці. Відавочна, што пераадольваць цяжкасці і мець перамогі калектыву добрушскага прадпрыемства дапамагалі сяброўства і адзінства, што асабліва пацвердзілася ў 1977 годзе, калі паўстала пытанне аб закрыцці фабрыкі. Сваімі намаганнямі калектыў даказаў не толькі працаздольнасць, але і неабходнасць Гомельшчыне, Беларусі. Нездарма ж ён атрымаў у свой час назву «Герой працы».